Araştırmacı-yazar Kurulay Yılmaz ilginç bir soruyu gündeme taşıyor. Yeryüzünde hüküm süren aynı geleneğe bağlı dinler olan İslam, Hristiyalık ve Yahudilik’te Hazreti İbrahim oldukça önemli bir önder. Bu açısından bakıldığında İbrahim Peygamber’in etnik tabiiyeti hakkındaki bu tartışma oldukça merak uyandırıcı. Bozuyuk11.com sitesinde yazılar kaleme alan Kurulay Yılmaz’ın konuyla ilgili makalesini dikkatlerinize sunuyoruz:Başlığı okuyanların neler düşündüklerini okuyor ve neler söyleyeceklerini duyuyor gibiyim. Ama kimse, yazıyı okumadan ön yargılı olmamalıdır. Herkes bir şeyleri iddia edebilir. İddia edilen şeyi belgelerle kanıtlamak gerekir. Hiçbir araştırma yapmadan, konuyu incelemeden, bir şeyi kabul etmek veya dudak büküp geçmek, ret etmek yanlış olur.
Hz. İbrahim’in mensup olduğu etnik grup konusuna gelince, fikir yürütmek için, yaşadığı zamanı ve yaşadığı coğrafyayı bilmek ve mensup olduğu toplumu iyi tanımak gerekir. Somut deliller ortaya koymak icap eder.
Bu çerçevede bakıldığında mevzu ya daha sağlıklı yaklaşılmış olur. Tevrat’ta; “Mısır ırmağından(Nil Nehri), Büyük ırmağa( Dicle ve Fırat Nehirleri ) kadar, Rap Abraham’a (Hz. İbrahim’e) verilmiştir.” ibaresi geçmektedir. İkincisi; Araştırmacılara göre Hatti-Hititler, Tevrat’ta (Kitabı Mukaddes)de, “Ht” rumuzu ile anlatılmaktadır. Tekvin bap15, Ayet 18 de geçmektedir. Tevrat’ın Almancaya çevirisine, Het- Hit olarak çeviri yapılmıştır. O coğrafya da ve o zamanda yaşamış devletlerin; (Mezopotamya da kurulan devletlerin, ve Hatti Hititler) kurdukları medeniyetler, konuya ışık tutmaktadır. Bu devletlerin dillerine, medeniyetlerine bakılarak, erişilen kültürel değerleri, günümüzde, yaşayan farklı kültürler ve dillerle karşılaştırılmalıdır. Aklın gereği budur. Konuyu dürüst ve tarafsız bilim adamları incelemelidirler.
Bu girişten sonra, Hz. İbrahim peygamberin, Çerkez olabileceği konusuna gelmek istiyorum. Bu konu tarafımdan ortaya atılmış bir düşünce değildir. İlk defa 1992 yılında Adıyaman’da İşadamı Cevdet Yahşinin ofisinde, bir sohbet esnasında duymuştum. Orada Çerkez asıllı bir İsrailli ile tanışmıştım. Küçük Asya ve Mezopotamya da kurulmuş medeniyetler konusunda doktorasını yapmış; tarihçi bir akademisyenmiş. Türkçe bilmiyordu. Çerkezce anlaşıyorduk. Araştırmaları ve tespitleriyle ilgili tezinde neler yazdığını bilmiyorum. Tezini görmedim. Sohbet esnasında çok şeyler anlatmıştı. Anlattıklarından aklımda kalan; Hz İbrahim’in Çerkez olabileceği hususudur. Başlangıçta, şaka gibi gelmişti. Hatta gülümsediğimi hatırlıyorum. Pek ciddiye almamıştım. O ciddi bir şekilde konuşmasını sürdürmüştü.. Mezopotamya sözünün Çerkezce açılımını yapmıştı. Hz. İbrahim peygamberin babası Azer den bahsetmişti. “Aze” Çerkez (Adıge) dilinde ehil, becerikli, mahir anlamına gelmektedir. -r- eki ise Adıge dilinde belirleyici, zamir olmaktadır. Azer dendiğinde, usta olan veya ehil olan belli kişi kastedilmektedir. Daha birkaç örnek göstermişti. O konuşmalara yine de fazla ilgi göstermemiştim. Faka son olarak Çerkez (Adıge) ler de sülale adı da “AZE” olan bir aile vardır. O ailede, kişiler sanatkâr olurlar.
Son söylenen bu sözler bende ilgi uyandırmıştı. Sözünü keserek; “Sülale adı AZE olan köyümüzde yani Bozüyük Alibeydüzü köyünde bir sülale var” dedim. Bana; “O ailenin fertleriyle tanışmak ve incelemek isterim. Sanat la araları var mı?” demişti. Bu sülale içinde gerçekten sanata yatkın kişiler çoktur. Teferruata girmek istemiyorum. Fakat bir örnek vermeden de geçemeyeceğim; Ünlü karikatürist Hikmet Cerrah, Aze sülalesindendir. Bozüyük’te de iki defa sergi açmıştır. Dünya çapında ünlü bir sanatçıdır. Dedeleri merhum, Hatip İbrahim otlarla birçok hastalıkları tedavi eden bir aze (cerreh) idi. Cerrah soyadı bu nedenle alınıştır.
Venüs Televizyonunda program yaptığım sıralarda 17 Haziran1997 tarihinde Hikmet Cerrah program konuğum olmuştu. Yukarıda anekdotu canlı yayında da anlatmıştım. Hikmet Cerrah ta enteresan bulmuş ve ilk defa böyle bir şeyi benden duyduğunu söylemişti. Programı izlemiş olanlar hatırlaya bilirler.
İsrailli o kişiyle, o günden sonra bir daha hiç karşılaşmadım. Adını da bilmiyorum. Yukarıda yazdıklarımın dışında hakkında bir bilgim yoktur. Tezi Türkçeye çevrildi mi onu da bilmiyorum.
Hz. İbrahim’in; Mezopotamya ve Arabistan da yaşadığını biliniyor. Onun yaşadığı yıllarda o coğrafyada Çerkezler var mıydı?
Etnoğrafik, arkeolojik ve antropolojik açıdan konu üzerinde çalışmış bazı bilim adamı ve araştırmacı vardır.
Konu ile ilgili yazanlar;
1– Kor.General İsmail Berkok’un “Tarih’te Kafkasya” isimli, kaynak kitabında, (1958 İstanbul baskı) Hatti Hititlerin ve Mezopotamya’nın Çerkezlikle(Adıge) bağlantıları olduğuna dair bilgiler vermektedir.
2-Prof. Bilge Umar; Türkiye Halkının İlk Çağ Tarihi isimli kitabında; Mezopotamya uygarlıklarını Çerkezlerin canlandırdıklarını yazmaktadır.
3- Merhum Aytek Namitok Çerkezlerin Kökeni isimli kitabında geniş bir bölüm Mezopotamya ve Hatti-Hitit ler le Çerkezlerin bağlantılarını ve benzerliklerini yazmaktadır.
4– Murat Yağan; “Kebze Üzerine” isimli kitabında (Bu kitap Bahri Kazbek tarafından Türkçeye de çevrilmiştir.)Kitapta; Avrupalı bilim adamlarının; Hiç bilmedikleri dili ve alfabeyi okuduklarını iddia ederler. Ortaya koydukları bütün bilgiler üç beş kelimeden ibarettir, ifadesini kullanmaktadır.
5-Prof Yan Brovn; “Hattice ve Adıge-Abhas- Ubıx dileri üzerine araştırma yapmıştır. Yaptığı araştırmayı, Rusya Federasyonu, Adıgey Özerk Cumhuriyeti başkenti Maykop’ta toplanan 4. Kafkasoloji kongresine sunmuştur.
6- Dj Mukkuin de 1983 yılında Moskova’da yayınladığı kitabının 188. sayfasında Hatti- Hititlerin Adıgece-Abazaca- Ubıx’ce konuştuklarını yazmaktadır.
7- Filolog Dr. Yelena Ahoha 2002 yılında Moskova’da yayınladığı “THA Sözcüğünün Etimolojik Kökeni” başlıklı kitabının 23. sayfasında; Adıge boylarından Hatukoy’ların, Hatti olduklarını yazmaktadır.
8- Araştırmacı Yazar; Ali Curey; (Rusya Federasyonu, Adıgey-Balkar Ö.C. Bilim Akademisi üyesi) “Hatti-Hitit lerin Kimliği”ve “Hatti-Hititlerde Dans ve Müzik” isimli kitaplarında konu ile ilgili bilgiler vermektedir.
Özet olarak şu tespitler yapılmıştır.
a-Hatti-Hititlerin kullandığı dilde, Adıge-Abhaz dillerinde günümüzde kullanılan yüzlerce sözcük vardır.
b-Hatti-Hititlerin, Adıge ve Abhas benzerliği yalnız sözcüklerde değildir. Hatti-Hititlere ait kabartma oyma resimlerde görülen müzik aletleri günümüzde Adıgey de halen kullanılmaktadır.
c-Hatti- Hititlere ait kabartma oyma resimlerdeki kıyafetlerde, günümüzdeki; Adıge-Abhas kıyafetleri, aksesuarları, (Elbise, kalpak, kama, kemer) tıpa tıp örtüşmektedir.
d-Kurban söz konusu olunca, Hz. İbrahim ve Hz. İsmail akla gelmektedir. Hatti-Hititlere ait bir kabartma resimde kurban tasfir edilmiştir. Resimdeki insanların kıyafetleri ile günümüz Adıge-Abhas kıyafetlerindeki benzerlik üzerinde durulması, düşünülmesi gereken husustur.
e-Kahramanmaraş dolaylarında yemek yeme sahnesini canlandıran kaya üzerinde kazılmış bir tasfir bulunmuştur. Bu tasfir de üçayaklı yemek sofrası dikkat çekicidir. Çerkezce de “AHA ANE” adı verilen sofradır. Birçok Çerkez evlerinde halen kullanılan ahşap sofradır. (Bozüyük Çerkez köylerinde bu sofradan birçok evde halen mevcuttur)
f-Eski uygarlıklarda 12 sayısı çok öne çıkmıştır. Mitolojide 12 tanrıdan söz edilir. 12 gezegen ve 12 burç vardır. Yıl 12 ye bölünmüştür. Saat 12 ye bölünmüştür.. Hatti- Hititler’de 12 boy vardır..Çerkez(Adıge-Abhas-Ubıh kültüründe de 12 önemlidir. 12 Adıge boyu vardır.Adıge bayrağında 12 yıldız vardır.
h-Hatti-Hititlerdeki damgalarla Günümüzde Adıge- Abhas sülale armalarındaki benzerlikler dikkat çekicidir.
ı-Adıge dilinde, sözcük başına -mı-gelmesi sözcüğü olumsuz yapmaktadır. Mıye, mıarıse sözcükleri Adıge dilinde yasaklanmış elma anlamına gelmektedir. Birincisi yasak elma, ikincisi ise, yüzlerce elma türü içinde en iri, en sulu ve en leziz olanıdır. İsmi asıl yasak olan elma anlamındadır. İnsanın aklına cennette Adem peygambere yasaklandığı halde yediği ve cennetten atılmasına sebep olan elma mı? diye düşünmeden edemiyor. Adığe dilinde şöyle bir beddua vardır.“Ye mı ne vaşk” denir. Manası; Yasak elmayı ye manasındadır. “Ye mi ne” aynı zamanda veba hastalığının da ismidir. Ancak yeme söz konusu olunca ilki mantıklı olanıdır.
j- Günümüzde de kullanılan bir Çerkez (Adıge) bedduası daha vardır. “Tham Ramses yınısa wışş” Türkçe karşılığı; “Allah Seni Ramses’e gelin yapsın” demektir. Böyle bir beddua adıge diline nereden girmiş olabilir. Düşünmeye deymez mi?
k- Bozüyük’ün Yeni çepne ve Poyra köylerinden her hangi birine; “Hangi boydansınız?” diye sorarsanız ,alacağınız cevap “Hatıkoy” olacaktır. Sözcüğün sonundaki koy bir nevi köy anlamına gelmektedir.
l- Sülale ismi Hatti olan bir Adıge ailesi vardır.
m- Hatti kelimesi Adıgece de Baba insan manasına gelmektedir. Ha= İnsan tı= Baba anlamına gelmektedir.
n– Şu sözcükler Adıge ce de isim olarak halen kullanılmaktadır; Hatti, Hattı, Hatuv, Haluh, Halav, Hanah, Hagul, Hapay
Not; Yazıda Adıge-Abhas- Ubıh üçlemesi genellikle birlikte kullanılmıştır. Bu sebepsiz değildir. Hz. İbrahim’in yaşadığı, MÖ 3000-2500-2000 yıllarında Adıge Abhas-Ubıh dilleri ayrışmamıştı. Yani aynı dili konuşuyorlardı. Abhasya Cumhuriyeti, Sohum Üniversitesi Öğretim üyesi Profesör. Ludmila Hibba Kafkasya’da ele geçirilen taş tabletlerdeki yazıları inceleyerek Adıge-Abhas-Ubıhların, MÖ. 3000-2500-2000 yıllarında aynı dilleri konuştuklarını ispat etmiştir.
Değerli okurlar; Konuyla ilgili araştırmalara katkısı olacağını umduğum, bir noktaya daha dikkat çekmek istiyorum; “Adıyaman İl merkezinin 5 Km. kadar kuzeyinde Prin mağaralar vardır. Yüzlerce taş oyma antik evlerden oluşmaktadır. Her ev içinde, yine taştan oyma mezarlar vardır. Mezarların içinde halen kemik parçaları olduğunu görmüştüm. Bu kemik parçalarının DNA’ları incelenmelidir.
Hint-Avrupa veya Hint –Germen ırkı üç-beş kıydırık sözcüğü esas alarak Hatti-Hitit ve Mezopotamya medeniyet lerini sahiplenmişlerdir. Her şeyi sahiplenmek onların genlerinde vardır. Medeniyeti kendi ırklarından başka ırklar kuramaz saplantısı içindedirler. İşin üzücü tarafı birçok bilim adamımız, onların ileri sürdükleri fikirleri, onların belirlediği format doğrultusunda hiç yargılamadan almakta, kabullenmektedirler.
Hattiler; Hint Avrupa dil gurubuna dahil olmayan farklı bir dil konuşuyorlardı.(Ana Britanica cilt 10 sayfa 457) Bu bir çelişki değil midir?
Yukarıda,ucundan, kenarından değindiğimiz hususlar ıskalanmamalı, üzerinde durulmalıdır.. “Koyunlara keçi demekle koyunlar keçi olmaz” atasözünü unutmamak lazımdır. Kültürel değerlerin günümüzdeki temsilcileri doğru belirlenmelidir. Kültür hırsızlarına meydanı bırakmamalıdır.
Hz. İbrahim peygamberin hangi etnik guruba mensup olduğu ise, hiç önemli değildir. O yüce Allahın gönderdiği büyük peygamberlerden biridir. Diğer peygamberler gibi seçilmiş müstesna bir insandır. Müslüman olarak bize düşen; Bütün peygamberlerin mesajlarını doğru anlamak ve o doğrultuda yaşamaktır. Ne mutlu o mesajları doğru okuyan, anlayan ve yaşayanlara. Allah cc. bizi onların şefaatine nail eylesin.
HLotus 
kHa+t(ı)+ti=Atamız olan İnsan
kHa=insan(beden olarak)
tı=baba,ata
ti= kelimenin başında olursa(bizim) sonunda olursa(var,mevcut,sahibiz)
mez(ı)+a+p’o+tha+miy= O Tanrının Bahsettiği Orman
mez(ı)orman
a=o
tha=tanrı
miy=iyelik eki
Sayın yazara teşekkür ediyorum.. Kaynakça ile araştırma yapmış ve aktarımda bulunan birisi olarak,Şansal Büyüka nın babası Rahmetli Ömer Büyüka (Bigua)nın yazdığı Hz.İbrahim ve Avubla kitabına göz atmasını tavsiye ederim,filolojik olarak orada çok daha şaşıracağı bilgiler görebilir…
hattı+ko+y= hattı+oğlu/oğulları+ yaşadığı yer
. ADIGE YAZISI’NIN YERİ VE ÖZELLİKLERİ
. Toplumların kullandıkları yazı sistemleri; bulunduğumuz hız
çağında, hız kriteri esasına göre oluşmuş olan iki kategoriden
birinde yer almaktadırlar. Bu yazı kategorileri şunlardır:
. 1. Sadece standart latin harflerini kullanan yazı sistemleri.
. 2. Özel harf de bulunduran yazı sistemleri.
. Bunlardan ilk gruba giren yazı sistemleri, birinci lig yazıları
olup teknik gelişmelerin tüm olanaklarından yararlanırlar. Çünkü
bu yazılar, tüm programlara ve yeni gelişmelere uyumludurlar ve
işlemlerde hızı azaltmazlar.
. İkinci gruba giren yazı sistemleri; alt liglerde yer alırlar ve
kullanılan özel harfleri destekleyen programlardan yararlanırlar.
Ama yeni teknik gelişmelere aynı anda uyumlu olamazlar, bunun
için aracı programlara gereksinim duyarlar. Bu durum; donanımın
ve personelin birim zamandaki verimini ve hızını azaltır. Ayrıca her
font özel harfleri desteklemez. Almanlar bu durumdan kurtulmak
için; yakın bir geçmişte, yüzlerce sene kullandıkları ve büyük B
harfinin aşağıya doğru kuyruklu bir biçiminde olan özel harfi terk
ederek onun ses değeri olan iki “SS” harflerini kullanmaya karar
verip uygulamaya hemen koymuşlardır. Başka bir ifade ile “harf
tasarrufu” prensibini ( !?. ) bozmuşlardır. Böylece yazıları birinci
lige uyumlu duruma geçmiştir.
. Adıge Yazısı (Adighe Txik’er); Adıge Dilbilimcileri tarafından
bir yüzyıldan daha çok bir zaman içerisinde ortaya çıkarılmış olan
(başka bir ifade ile tarihsel derinliği olan), dilbilimin tüm bilimsel
kriterlerine uyan, Adıgece’nin yazılarını yeterli olarak “okunuşlu
ve kullanışlı” duruma getirebilen, onun güzelliğini gösterebilen ve
birinci lig koşullarına tam uygun olan bir yazı sistemidir.
. Adıge Yazısı’nın kuruluş biçimi; onun, yukarıda sözü edilen
özellikleri noksansız olarak taşıdığını göstermektedir. Bunu tam
kanıtlamak için, Adıge Yazısı’nın kuruluşunu kısaca özetleyelim:
. 1. Adıge Yazısı’nda “ c ” harfi, Türkçe’nin “ ş ” harfinin sesi
değerindedir. “ c ” harfinin Türkçe’deki ses değeri, yalnız Türçe’ye
özgüdür. Dillerin yazı sistemlerinde birkaç harf; kullanıldığı dile
uygun olarak o dile özgü olan ses değerleri taşıyabilmektedirler.
“ c ” harfinin Adıgece’deki ses değeri; bu dile uygun düşmekte
ve “ ş ” sesinin Adıgece’deki farklı türevlerinin Adıgeceye uygun
olarak okunuşlu biçimlerde yazılmalarına olanak sağlamaktadır.
. 2. Adıge Yazısı’nda “ i “ harfi, Türkçe’nin “kalın ı” harfinin sesi
değerindedir. Adıge Dilbilimci KUBE Şaban da, “ i “ harfini “kalın ı”
sesi değerinde kullanmıştır. Batılılar da, Türkçe ve Doğu Avrupa
dillerinin “ kalın ı ” seslerini aynı şekilde yazmaktadırlar. İnternette
de durum öyledir.
. 3. Adıge Yazısı’nda “ x ” harfi; Grekçe’de olduğu gibi “ ince k ”
sesi ile “ h ” sesinin birleşimi olan bir ses değerindedir.
. 4. Yukarıda ses değerleri belirtilen “ c, i, x ” harflerinin dışında
kalan 23 latin harfinin Adıgece’deki ses değerleri, Latince’de ve
Türkçe’de olduğu gibidir.
. 5. Adıge Yazısı’nda birleşik harflerin oluşum kombinasyonları,
hem Batı yazı normlarına ve hem de Adıgece’nin tüm özelliklerine
uygundurlar.
. Yukarıdaki açıklamalardan tam olarak görüldüğü üzere, Adıge
Yazısı (Adighe Txik’er), aşağıdaki genel özellikleri taşımaktadır:
. a. Oluşumunun tarihsel derinliği ve doğallığı vardır.
. b. Kuruluşu Batı yazı normlarına tam uygundur.
. c. Türkçe’nin ve latin yazısı kullanan diğer dillerin yazıları ile
barışıktır.
. d. Adıgece’nin özelliklerinin bütün gereklerini sağlamaktadır.
. e. Adıgece’nin yazılarını yeterli olarak “okunuşlu ve kullanışlı”
duruma getirebilmektedir.
. f. Birinci kategori yazı sistemlerinin tüm özelliklerine sahiptir.
. Yukarıdaki özellikleri ve daha başka özellikleri taşıyan Adıge
Yazısı (Adighe Txik’er), Adıgece için alternatifsiz ve milli olan tek
yazı sistemidir. Adıge Toplumu’nca bir an önce harekete geçilerek
yoğun bir biçimde kullanılması gerekmektedir.
Yılmaz Özcan
30.03.2014
K.Maraş – Turkey
G’IVOGE UACHH’AMAXUE
Sy kuec’im yisa sy binxer
Fic’epxhuew dene fig’uat?!.
Sy bqham g’ic’ejiw psi werxer
Bidzice fxuesc’iw fisp’at!
Sy zaque guibqham sig’yvnew
Chh’a fy xeku lhap’er fibghinat?
“Wy xeku pxhuimeniw wicinew,”
Hapxuede xabze fxelhat?!.
Yigyi psi werxer sy nepsiw
Fe binxem chh’ak’e g’ojex!
Txhuaw sy chh’ar fer chh’ak’e wesiw
Fe fig’aslhixhuew soplhix!
Zem yiniw sy pcher xizociry
Xim hadiric’k’e siflhoxhu!
Fizmilhaqhuijiw sizeciw
Fe sifc’ebeghiw jhi soxhu.
Fe fizdyk’awe xeku daxer
Nurir chh’achyxiw qhaqhaas.
Chit-s cheh’ar yinxew fy lhaxer
F’iqhuem har xesiw beqhuaw.
Adighe lhepqiw sy binxer
Dene lhenique apxhua?!.
Fig’ixueg’uejit sy apl’em,
Zew t’isijins sygu beghar!..
BALHQAR Fowset
. ADIGHE XHIGEBZ TH’AMADEM YI XHUEXHUEK’ER
. Qafqas Zawejhim; Adighe Lhepqim nat’e g’ixhuyc’as, muh’ajir qhogu
haner. Adigher chizebghiridza xhuas, mi duneeyijhim. Yit’aney lepqir yi
wijh yitas, yixhuimejiniw yilhes myn bjiqhak’e g’ideqhoguirig’ua yi xabzer,
yi ber, yi psem g’yqhaxhua xhuask’er. Adighe Lhepqim yi psem yi detxene
zexec’ery, guawey, guif’eqhuey; zexypchewre g’eeg’uek’a yi pcinalhexerras,
nobereey Adighe denek’e chixetiry Pasereey Adighe Guipsisem yezicel’ejir.
Adigherra-am jizi-aar: “Psalhem g’ymik’ar, Adighe Pcinem g’ipxhuy-uetens!..”
Mi qhibze g’aafejhxer xuedes h’alhe-uibzem. Dy blek’ar gui-aqhuemy, xuedes
g’ibja-a guixem. Th’am; dy g’ag’uenir, zi lhepqicxue zeriwbidijinum yeey yic’!
. Harasy yigyi nobereey konserim fig’idoqhablaqha! Yigyipstu fizede-uenu
g’aafem yi ts’er, “H’apts’eey G’aafejh” jy-aw haras.
. TANRI DİLİ VE YAZI DİLİ
. “Tanrı’nın insanlara bildirdiği hususlar”ın yazıyla anlatılmasından
ileri gelmiş olsa gerek, yaklaşık olarak üç bin yıl kadar önce yaşamış
olan Eski Adıgeler; yazıyı, “Tanrı Dili” olarak adlandırıp yaymışlardır.
O devri takip eden asırlar içinde Adıgeler’in; “Tanrı Dili’nden, bilimden
ve yazı dilinden” uzaklaştırılması sonucu güçten düşmelerinden sonra,
“Tanrı Dili”nin anlamı da değişerek “damga” olmuştur. Son birkaç asırda
Adıge aile armaları ve damgaları olarak kullanılan Adıge Hiyeroglifleri,
günümüzde de Th’abze adı ile anılmaktadırlar.
. Hiyeroglifler ilkel yazılardır. Arkeolojik değer ifade etmektedirler.
Çeşitli toplumların farklı hiyeroglifleri olmuştur. Bu yazılardan bazıları,
asırlar boyu süren bir zaman içerisinde peyderpey değişime uğrayarak
gelişim göstermişler ve gelişimlerini tamamlayarak günümüzde kullanılan
harf sistemleri oluşmuştur.
. Kullanıldığı dilin yazısını yeterli olarak “okunuşlu ve kullanışlı” duruma
getiremeyen yazı sistemi; çağımızda, o dili artık fazla yaşatamıyacaktır.
Başka türlü ifade etmek gerekirse; yazılarını yeterli olarak “okunuşlu ve
kullanışlı” duruma getiren yazı sistemi olmayan veya olsa da sahipleri onu
kullanmayan bir dil, artık çok yaşayamayacaktır…
. Böyle bir vahim durum; bu zamanda, Adıgece için de söz konusudur!..
Yazılarını yeterli olarak “okunuşlu ve kullanışlı” duruma getiremeyen yazı
sistemi ile Adıgece de, artık daha fazla yaşayamayacaktır!..
. Ancak kısa yazılarda açıkladığımız “Adıge Yazısı”nı toplumca etkin bir
şekilde kullandığımız takdirde, Adıgece çağımızda ve gelecek zamanlarda
yaşayabilecektir. Bu yazı, Adıgece’yi taşıyabilecek ve onu yaşatabilecek
olan bir yazı sistemidir. “Adıge Yazısı;” Adıge Dilbilimcileri'nin yüz yıldan
fazla bir zaman içerisinde peyderpey çalışarak beraberce (anonim olarak)
ortaya çıkardıkları ve Adıgece’nin yazılarını yeterli olarak “okunuşlu ve
kullanışlı” duruma getiren, onun güzelliğini gösterebilen ve alternatifsiz
olan tek yazı sistemidir.
. Adıgeler; gecikmeden, tüm kültürel işlerimizi ve çalışmalarımızı koordine
ederek, “Adıge Yazısı”nı kullanarak Adıgece ile çalışmalara başlamamız
gerekmektedir…
Yılmaz ÖZCAN
2014 Yılı
. TH’ABZEMRE TXIBZEMRE
. “Th’am ts’ixuxem g’aaxuy-uexuaxer” txibzek’ey g’aa-uetaqhanty,
yilhes mynych yiqhuineqhu yape psewa pasereey Adighexem; txibzer,
“Th’abzew”ya-uas. Ha lhexhanem k’elhig’ue zemanxem Adighexer
“Th’abzem, c’eniqhaxem, txibzem” pe-ac’e xuaqhaxhuiw daqhaxuexaxe
newijh, “Th’abzem” yi mainery zeg’uek’iry “damiqha” xhuas. Yilhesyche
zi-t’uch lhandere winaqhue damiqhaxew zirah’a Adighe xiyerogulyfxem
chh’ak’e nobey Th’abze ja-ar.
. Xiyerogulyfxem, arke-olojyy qiymet ya-as. Lhepq guerexem, pasereey
zemanxem xiyerogulyf txiqha chh’axuexer chizirah’aas. Xiyerogulyf txiqha
guerexery; yilhesyche kued g’axhu zeman g’uets’im chizeg’uek’iwre ya
g’axhuiniqhaxer yiryquiry dy zemanim chizirah’a h’arf systemxer g’axhuas.
. Chizirah’a bzem yi txiqhaxer yiryquiw “yegeqhuaf’ere zeeh’aqhuaf’ere”
g’azimiqhaxhu txik’e systemim; ha bzer, dy zemanim chyqhapsewijifinu-am.
Neqhuec’iw jit-ame; yi txiqhaxer yiryquiw “yegeqhuaf’ere zeeh’aqhuaf’ere”
g’aziqhaxhu txik’e system zymi-a ye yi-aw chitimy zeeyxer har zeezimih’a
bzer, mi lhexhanem kuedire chıpsewijifinu-am…
. Hapxuedew zi g’uedijiniqha; mi lhexhanem, Adighebzemy chh’achit-s!
Adighebzem yi txiqhaxer “yegeqhuaf’ere zeeh’aqhuaf’ere” g’azimiqhaxhu,
xamem g’idywxil’a txik’e systemimk’e, Adighebzery kuedire psewijifinu-am!..
. Hawe txiqha k’ec’xem g’ichit-ueta “Adighe Txik’er” yeg’uire-yechh’iw,
yiryquiw zeeth’ame, Adighebzer psewifinus. “Adighe Txik’er” mi zemanimy
g’ag’uenu zemanxemy Adighebzer chizih’ifinu,chiziqhapsewifinu zi txik’e
systems. “Adighe Txik’er;” Adighebze C’eniqhalejhxem yilhesychem c’yqhu
zi zeman k’ih’ pc’onde zek’elhh’awijhiw zedelajhexew zeqhuisew (anonymiw)
witikuim g’iraqhah’aawe, Adighebzem yi txiqhaxer yiryquiw “yegeqhuaf’ere
zeeh’aqhuaf’ere” g’aziqhaxhuif alternatyfince txik’e system zaques. Ha txik’e
systemir zeeth’awe Adighebzek’e tinciw ditxefinus, dilejhefinus.
. “Adighe Txik’er” zeeth’aw Adighebzek’e c’eniqhaxem f’iwe dateelejhih’ime;
Adighexem c’exiw zig’adiwjhijifinus, Adighebzery xexhuewre psewifinus.
. Adighexer; dimiguivew, dy uexuiqhuexemre dy lejheniqhaxemre ko-ordyne
zidetc’iw, “Adighe Txik’er” zeeth’aw Adighebzek’e c’eniqhaxem dateelejhih’iwe
dixueejhen xueey g’oxhuir…
. YEMUZ Yilmez
. 2014 Qha
. ADIGECE’Yİ GELİŞTİREREK YAŞATMALIYIZ!..
. Değerli Adıgeler,
1. “Slav Yazısı’nın Adıgece’ye uygun yazı olduğu” söyleminin artık
inandırıcılığı kalmamıştır. O söylemin doğru olmadığını; politik ve
ideolojik mülâhazaların dışında tam bilimsel olarak kanıtlayalım:
. Adıgece’nin ünsüz sayısı çok olup, Slav dillerinden farklı olarak,
ünsüz harfi çok olan heceyle oluşan kelimeleri ve onların kullanım
yoğunlukları fazladır. Slav Yazısı’nın dik çizgili biçimdeki harflerinin
sayısı çoktur. Bu harfler, çok ünsüz harfli heceyle oluşan kelimelerin
yazılarını metin (tekst) içerisinde yeterli olarak “okunuşlu ve kullanışlı”
duruma getirememektedirler. Slav Yazısı ile yazılmış Adıgece metin
(tekst) içerisinde; çok ünsüz harfli hecesi olan kelimelerin harflerinin
seçilmeleri, seslerinin anlaşılmaları ve bunların anlamlarının okuma
süresince zihinde tutulması çok zor olmaktadır. Başka bir ifade ile
söylemek gerekirse, bu yazının imlâsı Adıgece’ye ağır gelmektedir.
Slav Yazısı; Adıgece’de, insanın algılama ve ruhsal yapısına uygun
bir yazı oluşturamadığı için, Slav Yazısı ile yazılmış Adıgece yazıların
okunmaları zevkli değil, tam aksine sıkıcı ve sıkıntılı olmakta, insanı
Adıgece ile yazı yazmaktan ve Adıgece’yi kullanarak çalışmaktan
uzaklaştırmaktadır. Bundan dolayı Kafkasya’da Adıgece’yi bilenler
gittikçe azalmaktadır.
. Yeterinden çok daha uzun bir zaman olan 80 yıllık uyguluma, Slav
Yazısı’nın Adıgece’ye uymadığını göstermiştir. Bu duruma rağmen Slav
Yazısı’nın kullanılmasına devam edilmesi için ısrar edilmesi ve kanunla
yasak getirilmesi, çok haksız bir durumdur. Bu yazı, Adıgece bilenleri
gittikçe azaltmasaydı haklı bir nokta olabilirdi. Yönetimler; zulüme
ve kültürel jenoside devam etmek istiyorlarsa, bu, onların bileceği bir
husustur. Biz; insanlar arasında antipatiyi arttıran değil, saygı ve sevgiyi
arttıran ilişkilerin çoğaltılmasından ve bunun için adaletli olan kararların
alınmasından yanayız. Elbet ileride adaleti gerekli gören yönetimler de
olacaktır. Ancak adaletli kararlara ulaşmak için geçecek olan zaman,
bütün insanların zararıdır.
. Slav Yazısı; teknik olarak Adıgece’ye uygun olamadığından, 80 yıldır
Adıgece’yi nefes aldırmadan boğmaktadır. Artık Adıgece’yi öldürmek
üzeredir. Çok aleni olan bu durumu, Adıgeler gecikmeden muhakkak
görebilmeliyiz.
2. Adıgece’nin ölmesi demek, Adıge Kültürü’nün de ölmesi demektir.
Adıge Kültürü, Dünya'ya güzellik katan bir kültürdür. Adıge Kültürü’nü
oluşturan Adıgece ölmese daha iyi olur, diye düşünüyorum.
3. Size, Adıge Yazısı’nı (Adighe Txik’er’i) açıklayan yazıları ilişikte
sunuyorum.
4. Adıge Yazısı (Adighe Txik’er); Adıge Dilbilimcileri tarafından bir
yüzyıldan çok bir zaman içerisinde ortaya çıkarılmış olan, dilbilimin
bütün bilimsel kriterlerine uygun olan, Adıgece’nin yazılarını yeterli
olarak “okunuşlu ve kullanışlı” duruma getiren, Adıgece’nin ne kadar
güzel olduğunu gösterebilen ve alternatifsiz olan tek yazı sistemidir.
5. Adıgece’nin yaşayabilmesi için; Adıgeler, gecikmeden toplumca
Adıge Yazısı’nı kullanmaya başlamamız gerekmektedir. Onu çabuk
bir şekilde Adıgelere öğretebilmemiz için, para ve pul gerektirmeyen
çok kolay bir işi toplumca yapmamız gerekmektedir. Önerim olan o
kolay iş şudur:
. İlişikteki yazılarda açıklanmış olan “Adıge Yazısı”nı; tanıdığımız
tüm Adıgeler’e ulaştırıp onlara tanıtalım ve öğretelim. Gençlerimize,
şarkı ve şiirlerini “Adıge Yazısı” ile yazmalarını önerelim. “Adıge
Yazısı”nı hiç gecikmeden çocuklarımıza öğretelim.
6. O kutsal işimizi, beraberce en çabuk şekilde gerçekleştirmemiz
gerektiği hususunda, bütün Adıgeler’e ricada bulunuyorum!
7. Adıgece’nin yaşamasını sahiden istiyorsak; o kolay işimizi bir
an evvel toplumca yapmamız gerekmektedir. Onu müteakiben de
çok çabuk bir şekilde Adıge Kültürü’nü, “Adıge Yazısı” ile Adıgece
yazarak onları da Adıgeler’e ulaştırmamız gerekmektedir.
8. Adıge Yazısı üzerinde kimseyle hiçbir polemiğe girmeden onu
hemen kullanmaya başlamamız; güzel biçimlerde, doğru olarak ve
üzerinde özenerek kullanmamız gerekmektedir…
9. Adıgece’yi geliştirerek yaşatmazsak, toplumsal işlerimiz hiçbir
zaman düzelmeyecektir. Adıgece’yi geliştirerek yaşatmalıyız!..
. Gerçek Adıge Ruhu olan Adıgeler! Sizi çağırıyorum!
. ADIGECE ÖLMESİN!..
. GELİNİZ!
. ADIGECE’Yİ GELİŞTİREREK YAŞATALIM!..
Yılmaz ÖZCAN
30.03.2014
K.Maraş – Turkey
. ADIGE YAZISI
“ADIGE YAZISI”NIN OLUŞUMU
1. Ünsüz seslerin arkalarında onlara bitişik olarak gelen bağımlı ünlü
sesler; “ a , aa , e ,ee , i , o , u , uu , y ” sade ünlü harfleri ile yazılırlar.
2. “ g’, h , h’, q , q’, qh , xh ” ünsüz seslerinin (harflerinin) arkalarında
gelen “ kısa a ”sesi bir “ a ” harfi ile ve “ uzun a ” sesi iki “ aa ” harfi ile
yazılırlar. Diğer ünsüz seslerin arkalarında gelen “ kısa e ” sesi bir “ e ”
harfi ile ve “ uzun a ” sesi ise bir “ a ”harfi ile yazılırlar.
3. “ İnce-uzun e ” sesi, her zaman iki “ ee ” harfi ile yazılır.
4. Türkçe’deki “ kalın ı ” ünlü sesi, Adıgece’de “ i ” harfi ile yazılır.
Ancak “ y ” harfinin arkasında gelen “ i ” harfinin sesi, daha ince
olarak okunur.
5. “ o ” harfinin sesi uzun olarak çıkar.
6. “ g , g’, k , q , q’, qh , x , xh ” ünsüz seslerinin arkalarında gelen
“ yarım u ” sesi bir “ u ” harfi ile ve “ uzun u ” sesi iki “ uu ” harfi ile
yazılırlar. Diğer ünsüz seslerin arkalarında gelen “ uzun u ” sesi ise bir
“ u ” harfi ile yazılır.
7. Türkçe’deki “ ince i ” ünlü sesi, Adıgece’de “ y ” harfi ile yazılır.
Ancak “ g , k ” harflerinin arkalarında gelen “ y ” harfinin sesi yarım
ünlü olarak çıkar.
8. Yan yana gelen iki “ yy ” harfinden önde olan “ y ” harfi onun ünlü
sesini ve arkada olan “ y ” harfi ise onun ünsüz sesini gösterir.
9. Sade ayrılan ünlü sesler; kelimelerin ilk sesleri olarak geldiklerinde
“ a , aa , ee , i , o , uu , y ” sade ünlü harfleri ile ve kelimelerin içlerinde
ya da sonlarında geldiklerinde harflerinin önlerine kısa çizgi ( – ) işareti
konarak “ -a , -aa , -ee , -i , -o , -u , -uu , -y ” grupları ile yazılırlar.
10. Birleşik ayrılan ünlü sesler; kelimelerin ilk sesleri olarak
geldiklerinde “ ua , ue , uee , ui , uy ” birleşik ünlü harfleri ile ve
kelimelerin içlerinde ya da sonlarında geldiklerinde birleşik harflerinin
önlerine kısa çizgi ( – ) işareti konarak “ -ua , -ue , -uee , -ui , -uy ”
grupları ile yazılırlar.
11. Serbest ünüz seslerin bir kısmı sade ünsüz harfleri ile ve bir kısmı
ise birleşik ünsüz harfleri ile yazılırlar.
12. “ c ” harfi “ ince ş ” sesini ve “ ch ” grubu ise “ kalın ş ” sesini gösterir.
13. “ g , k ” harflerinin arkalarında gelen ince ünlü harfler; onları, ince
ünsüz sesleri ile okutur. Ancak “ gegu ” kelimesinin “ ge.. ” grubu,
“ dje.. ”sesiyle de okunabilir.
14. Ünsüz ses olarak gelen “ h ” harfi, kesintisiz olarak çıkan ses
gruplarını oluşturur.
15. Arapça’nın “AYIN” harfinin ünsüz sesi, “ i ” harfi ile yazılır.
16. “ x ” harfi, normal olarak “ ince k ” sesi ile “ h ” sesinin birleşimi
bir sesle okunur. Ancak çoğul eki olarak gelen “ xe ” grubu, Türkçe’nin
“ ha ” sesiyle de okunabilir.
17. “ g , k , u ” harflerinin arkalarında olmadan tam ünlü harflerin
önlerinde veya arkalarında gelen “ y ” harfi, Türkçedeki ünsüz sesi
ile okunur.
18. Sıkılmış ünsüz sesler, ünsüz harflerinin arkalarına apostrof ( ’ )
işareti konarak yazılırlar. “ g’ ” grubunun apostrof işareti “ g ” harfinin
kalın ünsüz sesini ve “ k’ ” grubu nun apostrof işareti ise “ k ” harfinin
ince ünsüz sesini sıkar.
19. Birleşik ünsüz harflerin birleşen harfleri; biribiri arkasında ama
birleşmeden ayrı sesler olarak geldiklerinde, aralarına kısa çizgi ( – )
işareti konarak yazılırlar.
20. Adıgece’nin “zarf-fiil” kelimeleri; seslerin yazılışlarına örnek olarak
verilen kelimelerden “zarf-fiil (gerundium)” olanların yazıldıkları gibi
yazılmalıdırlar.
. – 1 – 2014 Yılı – Yılmaz ÖZCAN
ADIGECE’NİN SESLERİNİN YAZILIŞLARI
. (KABARTAY DİYALEKTİ)
“ a = kısa a ” sesi olarak: “ aa = uzun a ” sesi olarak:
( g’ ) g’ah’ : getir . . g’aah’ : getiriyorlar
( h ) ha : o (zamir) . . haa-a : değil, hayır
( h’ ) xeh’at : giriyordu . . xeh’aat : girmişti
( q ) qab : kabak . . qaabze : temiz
( q’ ) q’a : mezar . . q’aachh’a : mezar başı
( qh ) qha : yıl, sene . . qhaatxe : ilkbahar
( xh ) yitxha : çizgi çiz . . yitxhaat : çizilmişti
“ kısa e ” sesi: “ a = uzun a ” sesi olarak
mel : koyun maze : ay
ne : göz dame : kanat
..ee
f’eey : kirli teep’e : üstünü ört, kapat
yeeky : adım atıyor g’eex : (ot) biçiyor; aşağıya in
..i
ci : at zi : bir
yiz : içi dolu bide : sert
..o
nobe : bugün xoh’a : giriyor (suya vb.)
bo : ahır txuog’ue : bizim için gidiyor.
. “ u = uzun u ” sesi olarak
. bzu : kuş
. t’u : iki
..y
sy : benim sych : üç bıçak
cyt’ : iki at g’yx : içinden çıkar
..yy
cyyin : bir şeyi uzatmak k’yyin : bağırmak
byy : düşman fyyin : ıslık çalmak
a , aa , ee , i , o , uu , y
ane : yemek masası ot : kenarında duruyor
ade : pense, kıskaç oh’a : kenarına yaklaşıyor
aax : ondan alıyorlar uuwin : ulumak
aaxar : ondan aldıkları uuwir : uluyan
eeyin : kötü olmak yt’ : iki el
eex : o ondan alıyor yxir : elinden aldığı şey
ix : ondan al
iqhin : elinde bulundurmak
-a , -aa , -ee , -i , -o , -u , -uu , -y
jis-at : söylüyordum t-ok’ : önümüzden çekiliyor
yip-at : boyuyordun si-ot : önünde duruyorum
jis-aat : söylemiştim ne-u : insan yüzü, sima
jy-aat : söylemişti xee-u : içine batırıyor
s-eex : elimden alıyor g’a-uuwt : uluyordu
p-eex : senden alıyor de-uuwir : beraber uluyan
t-ix : elimizden al g’if-yxt : elinizden alıyordu
s-ix : elimden al p-yxar : senden aldığı şey
ye-i : “inat” ünlemi
acri-i : aşure
– 2 –
ua , ue , uee , ui , uy
uax : açıyorlar uixin : açmak
uade : kenarına dikiyorlar uiv : kalın
ueten : açıklamak uyxir : açmakta olduğu şey
uexu : iş uyder : kenarına diktiği şey
ueex : açıyor
ueede : kenarına dikiyor
ua , -ue , -uee , -ui , -uy
so-uate : açıklıyorum g’i-uik’ : bu yana çekil
zi-uax : açıyorlar t-uik’ : önümüzden çekil
p-ueten? : açıklar mısın? f-uyxt : önünüzden alıyordu
s-uetin? : masaj yapayım mı? s-uyxir : önümden aldığı şey
t-ueex : önümüzden alıyor
zi-ueex : açıyor
b
nibe : karın
c
cate : kaymak
ch
chabe : yumuşak
d
danew : ipek olarak
dz
dzeliw : söğüt olarak
f
fe : siz; deri
g
gaz : gaz
gerc : fasulye
gegu : oyun; düğün
gy
gyane : gömlek
yigyi : şimdi
yeegy : eğiriyor
gu
degu : sağır
gh
jighiw : ağaç olarak
h
hane : anne
hade : baba
i
ialemet : acayip
maine : mânâ, anlam
j
bajew : tilki olarak
jh
jhi : eski; rüzgâr
k
karton : karton
kontrol : kontrol
kezuwe : sırayla
ky
kyar : çatlamış olan
yakyiw : onlar adım atarak
yeeky : adım atıyor
ku
h’akuiw : fırın olarak
– 3 –
l
li : et
lh
lhi : kan
m
maze : ay
n
ne : göz
p
pe : burun
q
qab : kabak
qaabze : temiz
g’aqeeyin : genirmek
qoplhe : zulaya bakıyor
qoh’a : ardına geçiyor
qu
mequiw : kuru ot olarak
qh
qha : yıl
qhaatxe : ilk bahar
qheeyin : ağıtla ağlamak
qhu
meqhu : kuru hale geliyor
r
weram : cadde
s
se : bıçak
wines : evdir
t
mate : sepet
ts
tsi : yün
v
guiven : gecikmek
w
wade : çekiç
x
xade : bahçe
xoh’a : katılıyor
xu
nexu : ışık
txuog’u e : bizim için gidiyor
xh
pxha : odun, ahşap
xheeyin : kımıldamak
xhu
g’axhuiw : oluşarak
y
yatx : yazıyorlar
yege : oku; çağır
yoge : okuyor; çağırıyor
z
ze : bir defa, bir kez
– 4 –
c’
c’ale : genç
f’
maf’e : ateş
g’
g’ag’uen : gelmek
g’aag’ue : gel
g’eege : oku; çağır
g’oplhe : bu yana bakıyor
g’oh’a : ortaya çıkıyor
g’u
yeg’u : uygun
h’
h’alhe : yük
k’
k’apse : halat, ip
nek’eguugu : göz arpacığı
l’
l’i : erkek, er, adam
p’
p’e : yatak; yer
yip’-a? : beslemiyor mu?
q’
q’a : mezar
q’u
q’uih’ : gemi
t’
nat’e : alın
g’yt’-am : kazmıyor
ts’
ts’e : isim, ad
xuezin : Cer xued-zas: Sütünü süzdük. zin : Cer d-zas : Sütü süzdük
yisen : Pqor yit-sas : Direği diktik xesen: Jigh xet-sas : Ağaç diktik
g’uenu : gidecek (gelecek zamanda). g’ueniw : gitmek için (zarf-fiil).
yidinu?: dikiş dikecek mi? ( ” ” ). dzeliw : söğüt olarak ( ” )
– 5 –
. ADIGHE TXIK’ER
. “ADIGHE TXIK’ER” G’IZERIXHUIR
1. Maq de-uxem ya wijhxem g’ytxew habixem g’aaguetxew g’aag’ue
maq ui zeecexer; ya “ a , aa , e , ee , i , o , u , uu , y ” maq ui h’arf
zaquexemk’e dotxir.
2. “ g’, h , h’, q , q’, qh , xh ” maq de-uxem ya wijhxem g’ytiw g’aag’ue
“ a k’ec’ ”maqir zi “ a ” h’arfk’e, “ a k’ih’ ” maqir “ aa ” h’arfyt’k’e
dotxir. Hadireey maq de-u-xem ya wijhxem g’ytiw g’aag’ue “ e k’ec’ ”
maqir zi “ e ” h’arfk’e, “ a k’ih’ ” maqiry zi “ a ” h’arfk’e, dotxir.
3. “ e psiqhue-k’ih’ ” maqir, sitim chiqhuey “ ee ” h’arfyt’k’e dotxir.
4. Tirkuibzem yi “ ı ” maq ui qhuimir, Adighebzem “ i ” h’arfimk’e
chidotxir.
5. “ o ” h’arfim yi maqir, maq ui k’ih’iw g’ok’ir.
6. “ g , g’, k , q , q’, qh , x , xh ” maq de-uxem ya wijhxem g’ytiw
g’aag’ue “ u nique ”maqir zi “ u ” h’arfk’e, “ u k’ih’ ” maqir “ uu ”
h’arfyt’k’e dotxir. Hadireey maq de-uxem ya wijhxem g’ytiw g’aag’ue
“ u k’ih’ ” maqiry zi “ u ” h’arfk’e dotxir.
7. Tirkuibzem yi “ i ” maq ui psiqhuer, Adighebzem “ y ” h’arfimk’e
chidotxir. “ g , k ” h’arfxem ya wijhxem g’ytiw g’aag’ue “ y ” harfim yi
maqir, maq ui niquew g’ok’ir.
8. Zebqhadetiw g’aag’ue “ yy ” h’arfyt’im yape yit yi “ y ” h’arfim habi yi
maq uir, yawijh g’yt yi “ y ” h’arfimy habi yi maq de-uir g’eeqhalhaqhuir.
9. Maq ui guek’ zaquexer; psalhexem ya pe maqxew g’ichig’uexem ya
“ a , aa , ee ,i , o , uu , y ” maq ui h’arf zaquexemk’e, psalhexem xetxew
ye ya k’ewix maqxew g’ichig’uexem ya h’arfxem ya pexem yequa k’ec’
( – ) naqhiche pitlhh’awe ya “ -a , -aa , -ee , -i , -o , -u , -uu , -y ”
guipxemk’e dotxir.
10. Maq ui guek’ zeguetxer; psalhexem ya pe maqxew g’ichig’uexem
ya “ ua , ue , uee , ui , uy ” maq ui h’arf zeguetxemk’e, psalhexem
xetxew ye ya k’ewix maqxew g’ichig’uexem ya h’arf zeguetxem ya
pexem ye
. TH’ABZEMRE TXIBZEMRE
. “Th’am ts’ixuxem g’aaxuy-uexuaxer” txibzek’ey g’aa-uetaqhanty,
yilhes mynych yiqhuineqhu yape psewa pasereey Adighexem; txibzer,
“Th’abzew” ya-uas. Ha lhexhanem k’elhig’ue zemanxem Adighexer
“Th’abzem, c’eniqhaxem, txibzem” pe-ac’e xuaqhaxhuiw daqhaxuexaxe
newijh, “Th’abzem” yi mainery zeg’uek’iry “damiqha” xhuas. Yilhesyche
zi-t’uch lhandere winaqhue damiqhaxew zirah’a Adighe xiyerogulyfxem
chh’ak’e nobey Th’abze ja-ar.
. Xiyerogulyfxem, arke-olojyy qiymet ya-as. Lhepq guerexem, pasereey
zemanxem xiyerogulyf txiqha chh’axuexer chizirah’aas. Xiyerogulyf txiqha
guerexery; yilhesyche kued g’axhu zeman g’uets’im chizeg’uek’iwre ya
g’axhuiniqhaxer yiryquiry dy zemanim chizirah’a h’arf systemxer g’axhuas.
. Chizirah’a bzem yi txiqhaxer yiryquiw “yegeqhuaf’ere zeeh’aqhuaf’ere”
g’azimiqhaxhu txik’e systemim; ha bzer, dy zemanim chyqhapsewijifinu-am.
Neqhuec’iw jit-ame; yi txiqhaxer yiryquiw “yegeqhuaf’ere zeeh’aqhuaf’ere”
g’aziqhaxhu txik’e system zymi-a ye yi-aw chitimy zeeyxer har zeezimih’a
bzer, mi lhexhanem kuedire chıpsewijifinu-am…
. Hapxuedew zi g’uedijiniqha; mi lhexhanem, Adighebzemy chh’achit-s!
Adighebzem yi txiqhaxer “yegeqhuaf’ere zeeh’aqhuaf’ere” g’azimiqhaxhu,
xamem g’idywxil’a txik’e systemimk’e, Adighebzery kuedire psewijifinu-am!..
. Hawe txiqha k’ec’xem g’ichit-ueta “Adighe Txik’er” yeg’uire-yechh’iw,
yiryquiw zeeth’ame, Adighebzer psewifinus. “Adighe Txik’er;” mi zemanimy
g’ag’uenu zemanxemy Adighebzer chizih’ifinu, chiziqhapsewifinu zi txik’e
systems. “Adighe Txik’er;” Adighebze C’eniqhalejhxem yilhesychem c’yqhu
zi zeman k’ih’ pc’onde zek’elhh’awijhiw zedelajhexew zeqhuisew (anonymiw)
witikuim g’iraqhah’aawe, Adighebzem yi txiqhaxer yiryquiw “yegeqhuaf’ere
zeeh’aqhuaf’ere” g’aziqhaxhuif alternatyfince txik’e system zaques. Ha txik’e
systemir zeeth’awe Adighebzek’e tinciw ditxefinus, dilejhefinus.
. “Adighe Txik’er” zeeth’aw Adighebzek’e c’eniqhaxem f’iwe dateelejhih’ime;
Adighexem c’exiw zig’adiwjhijifinus, Adighebzery xexhuewre psewifinus.
. Adighexer; dimiguivew, dy uexuiqhuexemre dy lejheniqhaxemre ko-ordyne
zidetc’iw, “Adighe Txik’er” zeeth’aw Adighebzek’e c’eniqhaxem dateelejhih’iwe
dixueejhen xueey g’oxhuir…
. YEMUZ Yilmez
. 2014 Qha
. ÇERKESÇE YAŞAMAMALI MI?!.
. “Çerkesçe Öğrenim”e ilginin azalmasının nedenleri çoktur. Ancak
en başta gelen nedeni, “Slav Yazısı” prangasının ona vurulmuş
olması ve bu durumun; üniversitelerin dilbilimle ilgili akademik
çevreleri ile Çerkes Sivil Toplum Kuruluşları yöneticileri tarafından,
toplumu’nun arzu ve isteklerine aykırı olarak ısrarla savunulmasıdır.
. Dünyanın en mükemmel kitapları, en iyi öğretim dokümanları, en
iyi öğretmenleri sağlansa da; Çerkes Dilleri’ne uymayan, onların
yazılarını yeterince “okunuşlu ve kullanışlı” duruma getiremeyen,
başka bir ifade ile söz konusu dillerde, insanın algılama ve ruhsal
yapısına uygun bir yazı oluşturamayan “Slav Yazısı” ile; Çerkes
Dilleri’nin yeni nesillere yaygın olarak öğretilebilmesi mümkün
değildir. Slav Yazısı ile Çerkes Dilleri’ni öğrenenlerin sayısı, o dilleri
unutanların sayısının % 3′ ü kadar dahi olamayacaktır. Çünkü Slav
Yazısı, teknik olarak Çerkes Dilleri’ne uygun olamamaktadır. Slav
Yazısı’nın imlâsı bu dillere ağır gelmektedir. Bu durum, iki nedenden
kaynaklanmaktadır. Adıgece’nin ses özellikleri ile Slav Harfleri’nin
orfografik özelliklerinden kaynaklanmaktadır. Bu hususu biraz
açacak olursak; Adıgece’nin ünsüz sesleri çok olup, çok ünsüzlü
hecesi olan kelimelerinin miktarı ile bunların kullanım yoğunlukları
fazladır. Slav Yazısı’nın ise, dik çizgilerle oluşan harflerinin miktarı
çoktur. Bu harfler; çok ünsüzlü hecesi olan kelimelerin yazılarını
metin (tekst) içerisinde yeterli olarak “okunuşlu ve kullanışlı” duruma
getirememektedirler. Slav Yazısı ile yazılmış Adıgece bir metin
içerisinde; çok ünsüz harfli hecesi olan kelimelerin harflerinin
seçilmeleri, seslerinin anlaşılmaları, bunların anlamlarının okuma
süresince zihinde tutulması zor olmaktadır. Bu sebepten dolayı
Slav Yazısı ile yazılmış Adıgece yazıların okunmaları zevkli değil,
tam aksine sıkıcı ve sıkıntılı olmakta, bu durum ise, insanı Adıgece
yazı yazmaktan ve Adıgece’yi kullanarak çalışmaktan soğutmaktadır.
Başka şekilde söylemek gerekirse; bu dillerin kendi doğal kullanışlı
yazı sistemlerinin öğretimde kullanılmasına müsaade edilmediği ve
ısrarla dayatılan yazı sistemi de bu dillerde kullanışlı olamadığı için,
Çerkes Dilleri’ni bilenler dünyada gittikçe azalmaktadır. UNESCO
da bu dillerin kısa zaman içinde öleceklerini belirtmekten başka bir
şey yapmamaktadır. UNESCO’nun esas görevlerinden birisi de, bu
“Kültürel Jenosid”i durdurmak olması gerekirken tam aksine olarak
olaya seyirci kalmayı tercih etmektedir. Bu durumlar görüldüğü ve
bilindiği halde; Slav Yazısı’nın Çerkes Dilleri’nde kullanılmasına
devam edilmesi için ısrar edilmektedir. Rus Yönetimi’nce; bu dillerde
yazı değişikliği yapılamayacağı hakkında, kanunla yasak getirilmiştir.
Bu yasak, çok haksız bir durumdur. İnsan haklarının ayaklar altına
alınmasıdır. Bu durum; insan haklarının genel olmadığını, ancak
uygun görülen halklar için söz konusu olabileceğini göstermektedir.
. Çerkesler, yaşayabilmek için kendilerini savunma dışında
dünyada hiçbir ulusa ve insanlara saldırmamışlar ve onlara herhangi
bir zarar vermemişlerdir. Ama Çerkesler’e en ağır jenosid
uygulanmıştır. Fiziki jenosid yeterli görülmemiş, jenosidden arta
kalan insanların % 90’ı öz vatanlarından sürülmüşlerdir. Bunların
% 90’ı da sürgün yollarında ölmüştür. Bu kadar zülum de yeterli
görülmemiş, sağ kalanların üzerinde bu güne kadar devam eden
acımasız bir “Kültürel Jenosid” uygulanmıştır. Bu da yeterli
bulunmamış ki, diyasporada kültürel bakımdan tam da nefes
alabilecekleri bir sırada, bir takım gizli temaslarla “Slav Yazısı”
prangasının diyasporadaki insanlara da vurulması sağlanmıştır.
Şimdi ise, bu pranga sayesinde Çerkes Kültürü’nün ihyâ olacağı
söylenerek Çerkes Toplumu ile alay edilmektedir!..
. Dünya’daki bilim insanları ve akademisyenler; Çerkes Dilleri’ne
ve Çerkes Kültürü’ne sahip çıkmazlarsa, kısa bir zaman içinde bu
diller ve Çerkes Kültürü dünyadan tamamen silinecektir. Çerkesler’in,
dillerini ve kültürlerini yaşatmak için önlem alabilmeleri mümkün
değildir. Çünkü, sadece kanunla yasak konulmakla kalınmamış, bir
takım gizli temaslarla “yazı prangası”nın diyasporadaki insanlara da
vurulması sağlanmıştır. Slav Yazısı teknik olarak Çerkes Dilleri’ne
uymasa da, Çerkesler bu yazıyı kullanmak zorundadırlar. Bunun
anlamı şudur: Çerkesler; dillerinin ve kültürlerinin ölümünü, elleri
bağlı olarak seyretmek zorundadırlar. Bu ne biçim bir adalet?!. Ne
kadar haksız ve hazin bir durum!..
. Değerli akademisyenlere, bilim insanlarına ve vicdanı olan bütün
aydınlara soruyorum: Lütfen aynı haksızlığın size de yapıldığını bir
düşünün! Öyle bir dünyada siz mutlu olabilir misiniz?!. Konunun çok
üzücü olan bir tarafı da; Avrupa ve dünyanın diğer ülkelerindeki bilim
insanlarının, akademisyenlerin bu kültürel jenoside ses
çıkarmamaları ve Türkiye’deki akademisyenlerin ise bu kültürel
jenoside katkıda bulunmalarıdır. Kanaatime göre Çerkes Dilleri ve
Kültürü; dünya ülkelerine ve insanlığa zararlı değildir. Tam aksine
Çerkes Kültürü; dünyaya güzellikler, moral değerleri, insani değerler,
güzel duygular ve sanatlar katmaktadır… Bu nitelikleri taşıyan Çerkes
Kültürü’nün ve onun dili Çerkesçe’nin yaşamaması mı gerekiyor?!.
. Çerkes Dilleri ve Çerkes Kültürü’nün yaşayabilmesi için onun,
ilk önce teknik olarak kendisine uymayan “Slav Yazısı” prangasından
muhakkak kurtarılması gerekmektedir. Kafkasya’daki kimi cesaretli
Çerkesler de “Slav Yazısı’nın Çerkes Dilleri’ne uymadığını” açıkça
ifade etmektedirler. Ama her ne hikmetse, Slav Yazısı’nın bu dillerde
kullanılmasına devam edilmesi için bizim akademisyenlerimiz başta
olmak üzere çok ısrar edilmektedir. Âdeta “Slav Yazısı’nın Adıgece’yi
boğmasına seyirci kalınması ve hatta marifetli kişi ve kuruluşlarca
bu kültürel jenoside katkıda bulunulması” için bütün dünya anlaşmış
gibidir. Ne diyelim, dünyaya hayırlı olsun…(!..)
. Ancak kanaatime göre yanlış yapılmaktadır. “Kültürel Jenosid”i
uygulayanlar ile onlara çanak tutanlar, aslında kendilerinin çukurlarını
kazmaktadırlar!.. Yeterli bir inceleme yapıp etraflıca düşünürlerse,
yaptıklarının ve haksız uygulamalarının çok yanlış olduklarını, kendi
çıkarlarına da uygun olmadıklarını görebilirler!.. Gene de şövence
düşünüş ve tutumlarında ısrar edeceklerse, artık kendileri bilirler…
Ama yanlışlarının gelecekteki acısını muhakkak hissedeceklerdir!..
Demek ki onlar, GRİ BİR DÜNYAYI tercih ediyorlar. Bu durumda
kendilerine, “GRİ DÜNYANIZ SİZLERE HAYIRLI OLSUN!..” demekten
ve iyilikler dilemekten başka yapılabilecek bir şey yoktur… Bizler de,
artık içi boş sözlere kanıp umutlanmamalıyız…
. Madem Çerkes Dilleri ile Çerkes Kültürü’nün yozlaştırılmadan
yaşatılması sahiden istenmiyor, o halde niye bu insanlar boş yere
oyalanıyor?!. Onların zamanları kendilerinden niye çalınıyor? Bu
insanlara dürüst olarak davranılsa da, “Artık Çerkesçe’nin ve Çerkes
Kültürü’nün yaşatılmasına gerek duyulmadığı” kendilerine söylense
ve ona göre davranılsa daha doğru ve etik bir hareket olmaz mı?!.
Çerkesler, kendilerine dürüst olarak davranılmayı hak etmiyorlar
mı?!.
. Adıge Toplumu’ndan bir kişi olarak; Türkiye’nin ve Dünya’nın
akademik çevreleri ile dilbilim insanlarına şunu söylemek istiyorum:
. ÇERKESÇE’NİN ÖLMESİ; SİZLER İÇİN, HERKES İÇİN VE
DÜNYA İÇİN HİÇ DE İYİ OLMAYACAKTIR!..
Yılmaz Özcan 29.11.2014
. ÖNEMLİ BİLİMSEL GERÇEKLER
April 29, 2015 Eagle
…..
“İkincisi, Kiril alfabesinin sadece Rusya Federasyonu halklarının
dilleri için değil, hatta Rus dili için bile uygun olmadığıdır ve
buna inanmak için yeteri kadar sebep vardır. Belki de Kiril,
Sovyetler Birliğinin birkaç yüzyıl olmasa da en azından bir
yüzyıllık geri kalmışlığının sebebidir. Şimdi aynı şey Rusya
Federasyonu için de geçerlidir. Kiril’in verdiği en temel
zararlardan biri; bu alfabe temelinde hızlı okuma tekniğinin
geliştirilememesidir.”
…..
Yukarıdaki paragrafta belirtilen bilimsel tespitler; Rusya’da
yayınlanan “Natsionalniy Aktsent” isimli web sitesindeki bir
yazıdan alınmış olup, objektif olan Rus Dilbilim İnsanları’nın
“Slav Yazısı” ile ilgili olarak tespit ettikleri “GÜNEŞ KADAR
NET OLAN BİLİMSEL GERÇEKLER”i ifade etmektedirler.
İNSANLAR BİLGİLENDİRİLMELİDİR
“Kültür ile bağnazlık ve şövenliğin tamamen farklı olaylar
olduklarını, insanların beyinlerine fazladan yüklenen yüklerin
ya da onların beyinlerini fazladan yormaların; uzun vadede
hem o insanlara ve hem de onların ülkelerine büyük zararlar
verdiğini,” ilgili bütün insanlara anlatmak gerekmektedir.
. ÇOCUKLARIMIZA EZİYET ETMEMELİYİZ!..
“LATİN HARFLERİYLE RUSÇA ÖĞRENMEK İSTİYORUM!”
“ЛAТИН ХЬЭРФЛEРИЙЛЭ РYСЧA OГЪРЭНМЭК ИСТИЙOРYМ!”
Yukarıdaki iki başlık cümlesinden;
1. Hangisi, yazı estetiği bakımından daha güzeldir?
2. Hangisi, insan gözünü ve zihnini yormuyor?
3. Hangisi, daha çabuk ve daha kolay anlaşılıyor?
4. Hangisinin yazılması daha kolay olur?
Yukarıdaki iki başlık cümlesini çocuklarımıza gösterip alttaki
sorulardan her birisini ayrı ayrı sorarak cevaplar istediğimizde,
bütün sorularda, % 90’dan daha fazla bir oranda ilk cümleyi
seçeceklerdir.
O HALDE, ÇOCUKLARIMIZA EZİYET ETMEMELİYİZ!..
. Diteevqhaguipsisih’ij!..
Adighe Bzec’eniqhalejhxem (haxer 60im yi nexhibes);
yilhesychem c’yqhu zi zeman pc’onde zek’elhh’awijhiw
zedelajhexew “Adighe Txik’er” witikuim g’iraqhah’aas.
“Adighe Txik’er;” dy Adighebzem yi txiqhaxer yiryquiw
yegeqhuaf’ere zeh’aqhuaf’ere g’aziqhaxhu, Adighebzer
sit xuedyziw zeridaxer g’aziqhalhaqhu, alternatyfince
dy txik’e system zaques.
“Adighe Txik’er” zyc’isir dimilhaqhuifime, dimiguivew
dy ts’ixuxem, dy binxem yadmiqhats’ixuime; dig’eegya
dy wered qomir, dy qhibze qomir, dy xhuaxhue qomir,
dy pselhek’e qomir, psory mainence xhuinuxes. Dy
Adighebzery habi g’yqhaxhua Adighe Kuilturiry kued
demik’iw l’ejinus.
Adighebzer yamic’ejiw g’axhu dy binxem; de yape yitxem,
zyk’ “f’iwe tc’awe” g’itxuija-anu-am! Hadireey Lheniquemy,
dy cexydxem ya ne-uxem dachyplhejifinu-am!..
Adighexer, “Adighebzer” zeripsewinim dixueeyiwe chitime;
dimiguivew “Adighe Txik’er” zeeth’awe dixueejhen xueey
g’oxhuir!..
. YEMUZ Yilmez
. 2014 Qha
. K.Maraş-Turkey
DIMIG’UEDIJIN CHH’AK’E ZIGUEREXER TC’EFIN XUEEYS!..
Adighe Kuilturir ziqhabeqhuenu uexuiqhuexer dimiqhazac’ew
dig’aafe quideeyk’e dig’aanewe g’axhug’aac’exem deeplhiw
dichitk’e, Adighebze, Adighe Kuiltur uexuiqhuek’e xamexem
zeezipxaxem ji-ac’e daxuexhuk’e; Adighexer dig’uedijin f’ek’a
dizidinesin zi c’ip’e chi-a-am. Dy kuimbxer g’izerat’ c’ik’exem
ya zyxuedexer tlhaqhuifiw, Adighexer dimig’uedijiw dipsewifin
chh’ak’e sebep xhuinu ziguerexer tc’efiw zerijilek’e witikuim
g’ytlhh’an xueeys!..
YE-A DIXUEEVQHAAJHE!..
Yiryquin-a dizeraqhaqapts’ar?!.
Yiryquin-a dizerak’elhig’uih’aar?!.
Yiryquin-a dizeraqhah’awleeyar?!.
Yiryquin-a dizeraqhaguivar?!.
G’itpoplher dy hanebzer.
“Sy binxe! Fy axer g’isxuefcyy!” g’idjee-ar.
Divqhawbid yi ar, yi pl’er, mil’e gyic’e har.
Yi nem ne, yi napem nape chidivqhaaxue!
Divqhaqhaqaabze yi wi-aaqhaxer,
Xhuichxhue chidivqhaaxue, haxem.
Deede-uen quideey yiryquin-am, habi.
Apl’e xuedivqhac’, deevqhapsalhe!
“Dig’ag’uas dy psew dy hanebze daxe,
Dy qhaac’exer wettiniw we!” jeedivqha-a.
Dqhaxhuijiniw har, g’adqhategyijiniw,
Ye-a dixueevqhaajhe!..
YEMUZ Yilmez
06.03.2014
K.Maraş-Turkey
DY BZER ZYXUEDER DIMIC’EJINIR H’ADIQHUEDAXES!..
Dy bzer zyxueder dimic’ejinir h’adiqhuedaxes! Adighexem
dy bzer zyxueder dimic’ejinir yemig’u dides! Habi chh’ak’e
Adighebzem yi maqxem ya zyxuedexer, haxer zerizegueh’a,
zerizek’elhig’ue c’ik’exer, c’exiw zedqhac’en xueey g’oxhuir…
“Adighe Txik’er” zedqhaac’eme; Adighebzem yi maqxem ya
zyxuedexery, haxer zerizegueh’a, zerizek’elhig’ue c’ik’exery
zedqhac’a xhuinus. Adighexem psomy “Adighe Txik’er” c’exiw
zedqhac’en xueey g’oxhuir… 25.12.2014 YEMUZ Yilmez
Dy bzem yi p’alher dimic’ejiw har dif’emi-uexuijime, neqhuec’
lhepqxem de zyk’ pejiw daf’e-uexuin-am… YEMUZ Yilmez
. DAYATMA YAZISI
Türkiye’de resmi alfabe Türk Alfabesi’dir. Onun dışında kalan
yazı sistemleri, kullanılmasına devlet tarafından izin verilmişse,
Yerel Yazılar’dır. Devlet izin vermemişse, yasal olmayan ya da
öneri niteliğinde olan yazılardır. Bundan dolayı “Slav Yazısı,”
Türkiye’de “resmi alfabe” değildir. Kuzey Kafkasya’da ise bu
yazı “normal yerel yazı” değil, bir “Dayatma Yazısı”dır.
23.09.2015 Y. Özcan
. “SLAV YAZISI” ADIGECE’Yİ BOĞMAKTADIR
Adıgece’nin ünsüz sayısı çok olduğundan, Slav Yazısı’nın
ona verdiği zarar çok daha fazla olup, Adıgece’yi hiç nefes
aldırmadan boğmaktadır. Onu öldürmek üzeredir. Aşağıda
gösterilen bir internet sitesi yazı başlığı bu durumu çok açık
olarak ifade etmektedir.
Adıgece, Kabardeyde de ‘Can Çekişiyor’ – Çerkesya
cherkessia.net/news_detail.php?id=3316
10 Şubat 2010
Bu internet sitesi yazı başlığı; “Slav Yazısı Adıgece’ye uygun
gelmektedir” söyleminin hiç doğru olmadığını, onun kocaman
bir yalan olduğunu göstermektedir.
ADIGHEBZER DUNEEYIR G’AQUITEJIXU DIVQHAQHAPSEW!..
Adıgece, Kabardeyde de ‘Can Çekişiyor’ = Qaberdeeyimy
Adighebzem yi pser chixok’ir.
Ha psalhachh’am; “Qaberdeeyimy Adighebzem yi pser chixok’ir.”
zerichijy-ar, xuabjhew g’izoguawer!.. Ha psalher, Adighe Pejxem
psomy yaguewen xueeys!..
“ADIGHE PEJXEM” GUIK’E PSEK’E SINIVOLHE-UIR!..
Adighexem psomy; zimy deeminiquequiwe, ts’ixuxem ya guiqhu
dimic’iwe, Adighebzer Adighe Txik’emk’e dy winexem chittxiwrey
zeedivqhah’ay, ha ttxa txiqhaxer ya redaksiyonxer tc’ija newijh
e-mail meesajk’e zir zim zexueedivqhah’y, haxer WEB sytexem
xedivqhaalhh’ay, dy Adighebze daxer mi duneeyir g’aquitejixu
divqhaqhapsew!.. Ye-a marje, zyk’ ziguerimy dipemiplhewe ha
dy jile uexuiqhue lhap’e didem zi maxue yape dixueevqhaajhe!..
26.08.2015 YEMUZ Yilmez
. Diteevqhaguipsisih’ij!..
Adighe Bzec’eniqhalejhxem (haxer 60im yi nexhibes);
yilhesychem c’yqhu zi zeman pc’onde zek’elhh’awijhiw
zedelajhexew “Adighe Txik’er” witikuim g’iraqhah’aas.
“Adighe Txik’er;” dy Adighebzem yi txiqhaxer yiryquiw
yegeqhuaf’ere zeh’aqhuaf’ere g’aziqhaxhu, Adighebzer
sit xuedyziw zeridaxer g’aziqhalhaqhu, alternatyfince
dy txik’e system zaques. “Adighe Txik’er;” Adighebzem,
yi sitimk’ey yiroquir. “Adighe Txik’er,” dy Adighebzem
yi daxaqhar g’aziqhalhaqhuif txik’e system zaques.
“Adighe Txik’er” zyc’isir zerijilek’e dimilhaqhuifime, har
c’ex didew dy ts’ixuxem, dy binxem yadmiqhats’ixuime;
dig’eegya dy wered qomir, dy qhibze qomir, dy xhuaxhue
qomir, dy pselhek’e qomir, psory mainence xhuinuxes.
Dy Adighebzery habi g’yqhaxhua Adighe Kuilturiry kued
demik’iw l’ejinus. Adighebzer yamic’ejiw g’axhu dy binxem;
de yape yitxem, zyk’ “f’iwe tc’awe” g’itxuija-anu-am! Dil’eja
newijhy, hadireey lheniquem, dy cexydxem ya ne-uxem
dachyplhejifinu-am!..
Harasy “txik’e system” uexuiqhuem, f’iwe diteeguipsisih’ijin
xueey g’oxhuir… Xamexem txuiraqhac’ winafexem dy bzer
quirmen yaxuetc’in xueey-am. Halih’im ; “Fery figuipsise,
zaxuer g’avqhuet, qararxer yeft!” jy-ary, chh’a kuits’ zerizxer
g’idytas. Habi chh’ak’e dery; uexuiqhuexem daxeplhew
zaxuexer, pejxer g’adqhuetin, haxer dqhazec’eniwe dilejhen
xueey g’oxhuir.
“Adighe Txik’er” zy ts’e dy txik’e system zaquem chh’ak’e;
xamexem txuiraqhac’inu winafere qararire daxuenique-am.
Yilhesychere che niquere g’uets’im chipsewa dy Adighe
Bzec’eniqhalejh Lhap’exem, Adighebzer zeripsewifinim yi
qhogu zaxuem yi winafer g’aachtery Adighexem, “Adighe
Txik’er zeefh’awe ftxiwre Adighebzemy firylajhe” g’idja-aas.
Ha dy ts’ixu lhap’exem txuac’a ha winafer g’adqhaanewe,
neqhuec’ winafem sitimk’ey zeedipxin xueey-am. Dits’ixuiwe
diguisisenk’e, g’adguipsisxer dqhazec’enk’e dery xuytiniqha
dy-an xueeys.
“Adighe Txik’er” zidexem tc’en xueey uexuiqhuexer mixers:
1. “Adighe Txik’er” zidexer, e-mail meesajk’e dizepselhen
xueeys. Ha meesajxer chexu mixhuiw, witikuim nerilhaqhuy
chixhuin xueey-am.
2. Pcheh’achh’a g’as zeritxuizf’ek’k’e zi seh’at ye seh’at nique,
“Adighe Txik’er” zeeth’awe Adighebzem diteelejhih’in xueeys.
Tc’ew xhuar psory (wered, qhibze, psise, ueri-uetej, txide, …)
ttxifins. Haxer e-mail mesajk’e zir zim zexueedqhah’ifins.
3. “Adighe Txik’er” systemim zimy polemiky tireedqhac’ih’in
xueey-am. Har zimidexer habi yi c’i-uim zyk’ teedqhapselhih’in
xueey-am. Habi chh’ak’e zimy deeniquequin xueey-am. Der
deriw dizekengechijiwre dizedelejhen xueeys.
K’ec’iwe g’iteedqhazejime, Adighebzer zeeyincew g’adqhanen
xueey-am. Adighexer “Adighebzer” zeripsewinim dixueeyiwe
chitime, dimiguivew dy “Adighe Txik’er” zeeth’awe dixueejhen
xueey g’oxhuir!..
. YEMUZ Yilmez
. 2014 Qha
. K.Maraş-Turkey
. DIZERIC’EN, DIZEGUIRI-UEN, DIZEDELEJHEN XUEEYS…
. Adighe Kuilturir yi pek’e dqhag’uefin chh’ak’e, “Adighe Txik’er”
zidexer (Adighexem zi “g’ag’uen guiqha” ya-an xueeyiw zilhitexer);
ziguerxem psalhe yadedmiqhaajewe, dy Adighexer g’aziqhaapts’e
xamexemre habixem yaxuelajhexemre zyk’ zadmiqhaqhaguivewe,
dizeric’en, dizeguiri-uen, dy plan-programxer tc’iwe dizedelajhewe
dixueejhen xueey g’oxhuir. Neqhuec’iw jit-ame; “Adighe Pejxer” zir
zim e-mail adres zettiwe zir zim e-mail meesajxer zexueedqhah’iwe
dizeric’efins, dizepselhefins, dizeguiri-uefins, habixem k’elhig’uewe
dizedelajhewe dixueejhefins. Dimiguivew ha uexuiqhue mixuymir
xueedqhajhen xueey g’oxhuir.
. Dy lejhiqhaxem daditeelejhih’ijiw ya redaksiyonxer tc’ija newijh,
habixem formxer yettiwe haxer dy arcyvxem citxhuimefins. Form
zetta ha dy c’aqhaxem ya kopyexer, “Adighe Pejxem” ynternetk’e
yaxuinedqhasifins! Ya redaksiyonxer tc’ijiw form zetta dy “kuiltur
c’aqhaxer,” “dijital witikuimy” qayit chitc’ijifins.
. Dy jile uexuiqhue kritiky lhap’exem chh’ak’e g’idde-apiquinuwe
zy axer g’itxueziciyinu “Adighe Pejxer” g’iquek’iw ha lejheniqhaxer
dimiguivew xueedqhajhefinuwe doguiqhar!..
. YEMUZ Yilmez
. 08.09.2015
. K.Maraş-Turkey
Adıgece, Kabardeyde de ‘Can Çekişiyor’ – Çerkesya
cherkessia.net/news_detail.php?id=3316
10 Şubat 2010
Yukarıdaki internet sitesi başlığı; “Slav Yazısı”nın, Adıgece’yi ne kadar
çok iyi ihyâ ettiğini, açıkça ifade etmiyor mu?..
Ne dersiniz, Türkiye’deki okullar ve üniversiteler de; “Slav Yazısı” ile
Adıgece’yi yukarıda açıklandığı şekilde mi ihyâ edecekler?..
. Yılmaz Özcan
. 23.09.2015
. K.Maraş-Türkiye
SEJDE ZIC’ ADIGHEXER ZE DEEGUIPSISIJIN XUEEY G’OXHUIR!..
Dig’aziqhac’a Halih’ Lhap’em; “muslimenxer zerizequecir, yaguxemk’ey
haxer zequetin zerixueeyir” aayetk’e muslimenxem g’aajiry-aas. Halih’im,
pts’i ziwips ts’ixuxem dare yaxuexhuiniqhary yiqhaqhuinu-am. Yichh’am
chitxa ynternet syte psalhachh’am; “Slav Txik’er” dy Adighebzem zyk’
zerideemig’uir naxuere pejirew g’ee-uater! Ha psalhachh’ar tlheqhua
petire, Slav Txik’em Adighebzer zeryth’aler tlhaqhu petire, pejiqham
dirymidarewe pts’i ziwipsxem ya dare dixhuime; Halih’im, har de zyk’
g’itxuyqhaqhuin-am.“L’o pts’i ziwipsxem ya dare fic’exhuar?.. L’o fy
lhepqim byy fic’ixuexhuar?” jy-awe g’idewipc’inus! Dyguxem yilhaxer,
habi chiqhue dibzic’ifinu-am!.. Dy lhepqimre muslimenxemre zyk’ ya
dare dimixhuiwe, dy jaqhueqhuxemre pts’i ziwips ts’ixuxemre ya dare
dixhuime; habi chiqhue dy nat’exer sejdem teedmilhh’axemy nexhif’
xhuins! Muslimenxer g’adqhapts’en chh’ak’e sejde tc’iw chitime, har
nexhik’ejiw munafiqiqhas. Zyk’ hapxuede dimixhuime derk’e nexhif’
xhuins… Habi chh’ak’e; “Slav Txik’er Adighebzem yeg’u g’oxhuir”
jizi-axem ya dare dimixhu gyic’e, ze deeguipsisijin xueey g’oxhuir!..
. YEMUZ Yilmez
. 23.09.2015
. K.Maraş-Turkey
ADIGHEXEM, ADIGHEBZEM C’EXIWE A XUETCYYIN XUEEY G’OXHUIR!..
Sit jit-aamy, dawere dixhuexhuamy, sit wered, sit qhibze dig’eegyamy, dawere
dipselhamy; ha psoguery ts’ixuxem psomy yachiqhuipchejinure g’uedijinuxes.
Jit-aa, dig’eegya ha psalhe daxe qomir psory c’eg’uedijinum yi sebep zaquer; dy
Adighebzem yi txiqhaxer yiryquiw “yegeqhuaf’ere zeeh’aqhuaf’ere” g’aziqhaxhu
alternatyfince dy txik’e system zaque “Adighe Txik’er” zeeth’awe habik’e haxer
Adighebzek’e zeridimitxirs!..
Adighebzer zimic’ej dy c’aleqhualexem Adighebzek’e yajeet-axer, yaguirimi-uej
xhuas. Habi yi sebepiry yichh’am chijit-aarras.
Psalhexer th’ag’uimek’e zexexin quideeyir, mi zemanim ts’ixuxemk’e guiri-ueqhue
g’axhu-am. Mi zemanim psalhexer guiri-ueqhue g’axhuifin chh’ak’e; ha bzem yi
txiqhaxer yiryquiw “yegeqhuaf’ere zeeh’aqhuaf’ere” g’aziqhaxhu alternatyfince yi
txik’e systemimk’e txawe, ha psalhexem ya txik’exer, ts’ixuxem ya chh’a kuits’xem
nerilhaqhuy chixhuin xueeys. Psalhexer chh’a kuits’im nerilhaqhu g’ichiziqhaxhuir;
yi txiqhaxer yiryquiw “yegeqhuaf’ere zeeh’aqhuaf’ere” g’aziqhaxhu alternatyfince yi
txik’e systemimk’e bzem ha yi psalhexer zeriditxirs, habixem ya txik’exers…
Adighebzer xhuin xuedew ditxifiwe, dy binxemy tinciwe yatxifiwe, ha txiqhaxer
“yegeqhuaf’ere zeeh’aqhuaf’ere” g’axhuiwe chitateme; jit-aaxem, dig’eegyaxem
chich ziryk’ g’uedijinte-am. Dy binxemy Adighebzek’e yajeet-axer psory tinciwe
yaguiri-uenxet! Dy ts’ig’uxer Adighebzek’e pselhenxet! Habixem psisexer ja-anxet!..
Dy c’aleqhualexem ya wisexer, ya weredxer Adighebzek’e yawisinxet!..
Yichh’am chijit-aa ha tinciqhaxer, ha daxaqhaxer psory g’azimiqhaxhuir, de yape
yitxers!.. Mi zemanim dichizerimixhuifim yi sebepir; dy jaqhueqhuxem zaxueeyxem
xuedexew dizeriguipsisexers, ha dy guipsisek’exer derk’e f’i zerimixhuxers!..
Adighebzem yi txin uexuiqhuer nobe ziteetir, yichh’am chijit-aam xuedes. L’o nit’e
di-Adighe ts’ixuxew de nobe tc’exer? Di-Adighexew de nobe tc’exer mixers:
Adighebzer zeridaxem yi guiqhu doc’ir, habi dichotxhuir. Hawe Adighebze daxer
dawe zeridqhaxhuijinur pejiwe dif’e-uexu-am. Ha dy jile uexuiqhue lhap’e didem
yiryquiwe deelejh-am. Dizopsalhery dizebghirok’ijir. Adighexem dy jaqhueqhuxem
zazipxawe habixem yaxuelajhe dy ts’ixuxem; Adighebzer, zeripsewifin qhoguim
zyk’ bqhadaqhah’a-am. De Adighexemy, habixem ja-axer sity yireexhu c’exiw dy
f’ech mexhuir… Habixem ziwe ji-ac’ey daxuoxhuir… Har, th’amichk’aqha dide-a?!.
Yeey Adighexe! Halih’im, Adighe ts’ixuxem chh’a kuits’xer g’idyta-a?!. Dits’ixuiwe
uexuiqhuexem de daxeplhef-a?!. Haxem dateeguipsisih’if-a?!. Dy jaqhueqhuxem
xuelajhexem chh’a zag’eedqhaqhaapts’ere? Dy blek’ar sitiw c’ex tchiqhuipchere?
Dy hadexem, dy hanexem ya hadecxuexer, ya hanecxuexer zateeziwik’axem ya
binxem ji-ac’e yaxuexhuawe habixem yaxuelajhe dy ts’ixuxem txuac’ winafexem
zadipxawe, Adighebzer zyk’ zerimipsewijifinur chh’a de dimilhaqhuifire?!. Chh’a
habixem zag’eedqhaqhaapts’ere? Pejir naxue didew witikuim yit petire har chh’a
dimilhaqhuifire? Slav Txik’er Adighebzem zerideemig’uir naxue didew g’at-ueta
petire, Slav Txik’er Adighebzem yeg’u g’axhuiw jizi-axem ja-axer dy f’ech xhuiwe
dy binxer, dy c’aleqhualexer; ha zyk’ mixhuinu, ha zyk’ zy sebep g’idezimik’inu
Slav Txik’emk’e yadqhageniwe xame yeqhagyap’exem chh’a dqhag’uere?!.
Neqhuec’ c’eniqhaxer yadqhac’eniwe, xame yeqhagyap’exem, dy binxemre dy
c’aleqhualexemre zaridqhag’uenir; normals, xharzines. Hawe dy bzer habixem
yaddqhac’ejin chh’ak’e haxer xame yeqhagyap’exem zaridqhag’uenir, normal-am!
Yi bzer yi binxem xame lhepq yeqhagyap’exem yiryquire nesirew cheeziqhac’a
lhepq; nobem g’asixu duneeyim teeta-am, yigyiry teet-am. Dig’aziqhaapts’exer xety
yireexhu, zerijilek’e hapxuedew dig’izeripts’er zyk’ normal-am. Har zi th’amichk’aqha
dides! Adighebzer dy binxem, dy c’aleqhualexem yadqhac’ejink’e pejiwe xuytiniqha
dy-awe chitime, yi masaryfimy dipelhechinuwe chitime; dixexesiwe dipsewimy, de
dideey yeqhagyap’exem, dy binxem, dy c’aleqhualexem dy bzer chadqhac’efins.
İstanbul chipsew Armenyxem, Wirimxem ya bzexer ya binxem, yeezixem yeey
yeqhagyap’exem tinciwe chiraqhaac’exer. Ha lhepqxem ya zi ah’axer xexesxew
Tirkuiyem chipsewxew chitimy, habixem ya bzexer ya binxem, ya c’aleqhualexem,
haxer Tirku yeqhagyap’exem yaqhaag’uexew chiraqhaac’exe-am. Hapxuede zyk’
mixhuinu zi uexuiqhuem guiqha pizilhh’a lhepq, der f’ek’a mi duneeyim teet-am.
Ziguerxem dy ts’ixuxer g’aaqhaapts’exew ha zyk’ mixhuinu uexuiqhuem guiqha
piraqhaalhh’ar!.. Ha zyk’ mixhuinu, pejiwe zy sebep g’idezimik’inu uexuiqhuem
guiqha zeripitlhh’ar, derk’e th’amichk’aqha dides! Har zi nape teexs!.. Dy ts’ixuxer
hapxuedew g’aziqhaapts’exem ya xuefachexer, Halih’im g’aaryt!..
Zi yeqhagyap’em we wy winafer chipximik’iwe chitime, ha yeqhagyap’er zyk’ we
wiweey-am. Har xamem yeeys. Yigyik’e yeqhagyap’e chidymi-ak’e, Adighebzer
dy binxem chadqhac’enu c’ip’e zaxue didexer, dy winexers. Dy binxem dy bzer,
zaxuere yiryquirew yaziqhac’enu ts’ixu zaxuexery deras. Adighebzer zic’exer
zimic’exem dade-apiquime; dy winexem, Adighebzer, dy binxemre g’itpic’a dy
ts’ixuxemre tinciwe chadqhac’efins. Mi zemanim chizirah’a ynternetir yeg’uire
yechh’irew zeeth’ame, bze yeqhagenk’e habi de yi sebep kued g’idek’ins. Har zyk’
tchiqhuipchen xueey-am. Psalhemaqk’e g’a-uetenimre txinimre g’yqhalhaqhuiwe,
neqhuec’iw jit-an xueeyime, psalhexer th’ag’uimek’e zexaxiwe, haxem ya txik’exer
yalhaqhuiwe, dy binxemre dy ts’ixuxemre Adighebzer ynternetim chadqhac’efins.
Ynternetir hapxuedew zeeth’ame, har derk’e nyimeticxue xhuins!..
Nobem g’as dizerijeeyar yiryquins. Habi hatk’e dig’awicin xueeys. Dig’amiwicime;
Adighebzey, Adighe Kuiltury, xuytiniqhay dy-ajinu-am. Xamexem yaxuelajhexem
dizeraqhah’awleeyar yiryquins. Habi hatk’e dy pchamp’exer habixem ya-ac’etkyin
xueeys. “Adighe Txik’er” g’ynemic’ak’e neqhuec’ txik’e system zeeth’an xueey-am.
Sit xuedey yireexhu neqhuec’ txik’e systemxer Adighebzem yeg’uir-am. Habixem,
daqhah’awleeyin f’ek’a neqhuec’ zyk’ ya sebep g’idek’inu-am. Nobem g’asy ya
zarar f’ek’a zyk’ ya sebep g’idek’a-am. Hawe ya zarar kued g’idek’as! Hapxuede
mixhuinu, Adighebzem g’eemig’u txik’e systemxer zeridaqhah’awe dy zemanxer
yadiqhuas!.. Habi hatk’e zi maxue yape gyic’e d’ig’awicin xueeys!..
Yichh’am chijit-aa wipc’exem ya jewap pejxer g’adqhuetiwe, uexuiqhuexem f’iwe
daxeplhewe, ha dy jile uexuiqhue lhap’er zereedqhag’uek’in c’ik’er g’adqhuetiwe,
ha qhogu zaxuem diteetiwe, zerijilek’e dizedelajhewe dixueemijhawe; neqhuec’iw
jit-an xueeyime, Adighe Txik’er dy binxem, dy c’aleqhualexem, g’itpic’a hadireey
dy ts’ixuxem, dy winexem chadqhaac’ewe dixueemijhawe, dy Adighebze daxer
kuedire psewijifinu-am. Slav Txik’er dy Adighebzer yiqhal’enim nesawe habi har
zeryth’alem chh’ak’e, de zeeyxemy Adighebze daxem dy axer zerixuedmicyyim
chh’ak’e, kued demik’iwe dy Adighebze daxer l’ejinus!.. Adighebzer hapxuedew
l’ejime, har derk’e sitiw th’amichk’aqha dide!?.
Hawe, Adighexer ze dixheeyiwe Adighebzem zeey dixuexhuijiwe dixueejheme,
neqhuec’ zi ji-ak’ek’e, detxene zi Adigher neqhuec’ ziguerim dipemiplhewe, dy
“Adighe Txik’er” c’exiw zedqhaac’ewe dixueejheme, habi g’ipitiw har dy binxem,
dy c’aleqhualexem, g’itpic’a hadireey dy ts’ixuxem yadqhaac’ewe dixueejheme,
hapxuedew lajhew xueejha Adighexer g’uexu kued g’axhuiwe xueejheme; mys
habi chiqhue, Adighebze daxer zeripsewijifinumk’e zyk’ ceky dy-ajin xueey-am!
Adighebze daxer ziqhapsewinury deras, ziqhal’enury deras!.. Har zyk’ dygu
yidqhak’in xueey-am!.. Dy bzer dqhaal’eme, habi yi veebalim de Adighexer zyk’
yflah’ dyc’in-am! Habi chiqhue Adighexer; qiyametir g’asixu, ji-ac’e dazixuexhua
xamexem daxuepchil’xew dipsewijins. Dy jaqhueqhuxem zaxueeyiry haras!..
Dy jaqhueqhuxem yaxuelajhexem zag’eedqhaqhaapts’ewe dizerig’uedijinim
yi qhoguxer psewik’exew xetxime, mys habi chiqhue, g’itc’exhuenu dy binxem,
de yape yitxem “zyk’ f’iwe tc’awe” g’itxuija-anu-am! Dil’eja newijhy dy cexydxem
ya ne-uxem deplhifiniwe napexer dy-anu-am!..
Harasy habi hatk’e qhogu zaxuem diteeh’anim dixueeyiwe chitime; Adighexem,
Adighebzem c’exiwe a xuetcyyin xueey g’oxhuir!..
. YEMUZ Yilmez
. 18.10.2015
. K.Maraş-Turkey
Ya Rabbyy! Adighexem dy qhogu zaxuer deqhaqhuety habi diteeqhat! 2016 YEMUZ Y.
.
XEKUIJHIM DIRAXU MIQHUER ALLAH’!
.
“Nijebereey jecimy rewy!
Vaqhuexer sobjiry Allah’! (2)”
“Chh’atsipem yi bjiqhawre ser miqhue dide!
Yeey duneey! De ts’ixu tf’eg’ueda miqhuer Allah’! (2)”
.
“Mi dy h’ajret pchijhxery rewy!
Ya pse yamiblej miqhues Allah’! (2)”
“We dy c’ale blanexer ser miqhue dide!
Yeey duneey! H’adew g’itxuacej miqhuer Allah’! (2)”
.
“Nijebereey jecimy rewy!
Topijhxer meqhuaqhue miqhuer Allah’! (2)”
“Dizec’eqhueeyajiwre ser miqhue dide!
Yeey duneey! Xekuijhim diraxu miqhuer Allah’! (2)”
.
“Jiler g’izeridegery rewy!
Wer Yistambilag’ue miqhues Allah’! (2)”
“Dizideg’uer dimic’ewre ser miqhue dide!
Yeey duneey! De qhogu diteewiva miqhuey Allah’! (2)”
.
“Wer mi q’uih’ f’its’ejhxer rewy!
Jhibqham g’izereedze miqhuer Allah’! (2)”
“Wer zexezidzeniwre ser miqhue dide!
Yeey duneey! Witiku dig’yna miqhuey Allah’! (2)”
.
“De dy h’able ts’ig’uxery rewy!
G’izec’ok’yye miqhuer Allah’! (2)”
“De dy k’yy maqiry ser miqhue dide!
Yeey duneey! Zimy zexymix miqhue Allah’! (2)”
.
“Wer mi q’uih’ f’its’ejhxer rewy!
Xi uifem g’og’ual’e miqhuer Allah’! (2)”
“Wer yeg’ual’e parcewy ser miqhue dide!
Yeey duneey! Guibqham dig’yna miqhuey Allah’! (4)”
.
G’AXHUG’AAC’EXER G’ADIWIPSELHK’E DY UEXUIQHUEXER ZEF’EK’-AM!..
.
G’axhug’aac’exer g’adiwipselhk’e dy jile uexuiqhuexer zef’ek’-am! Adighexer;
mixhumic’e dide kued dy chh’am g’iryg’ua petire, yigyiry xamexemre haxem
yaxuelajhe dy ts’ixuxemre tinciw dig’aaqhaapts’ery f’iwe daqhah’awleeyir!..
Har, de Adighexem zyk’ tlhaqhuif-am! Pejxer zyk’ tlhaqhuif-am! Xamexem
zag’idoqhaqhaapts’ery zadoqhaqhah’awleeyir! Sit chiqhue dig’ichiwicinur?!.
Dy hadecxue – hanecxuexem ya hadecxue – hanecxuexemre habixem ya
sabyy – binxemre kuedk’e ya nexhibexer zefezechiw zeteeziwik’a lhepqim
Adighebzem zyk’ yeg’u g’amixhu yi txik’e systemir, Adighebzer yiryttxiniw
zeeth’awe, neqhuec’iw jit-an xueeyime, Adighebzer daxe – daxewe, xhuin
xuedew dimitxijifiwe, Qeeymet Maxuer g’asixu dy lhepq uexuiqhuexery dy
uexuiqhue wineeyxery zyk’ wizenc’inuxe-am!.. Hadireey lhepqxem de zyk’
pejiwe pc’e g’itxuac’inu-am!.. Ya milku dirabilimiwe f’ek’a, pejiwe ts’ixuifey
g’idaplhinu-am! Habixem c’aqhue daf’e-uexuy xhuinu-am! G’ichideplhxem
chiqhue, “Pejiw jivo-ar! Fizaxues!” g’idja-axemy, de dizerith’amichk’e dider
habixem f’iwe yac’er! Har zimic’ej miqhuer, xamexem f’iwe yaqhah’awleey
de Adighexerras!.. Habi chh’ak’e, zyguim zi namyle Adighepse pej zylhij dy
ts’ixuiw xhuam psoguemy sinivowipc’ir: Adighexer de, sitim chiqhue pejiw
dig’ichiwicinur?!. Sitim chiqhue dery neqhuec’ lhepqif’xem xuedew TS’IXU
PEJXER dichixhuifinur?!. Adighexer TS’IXU PEJ dimixhuifawe, g’idyta dy
aqilxer dimiqhalajhewe, Halih’ Lhap’em zyk’ guic’eqhu g’izeritxuymic’inur,
Adighexem f’iwe tc’ejin xueeys!.. Halih’ Lhap’em aayetk’e g’idjy-ar miras:
“ZI LHEPQIM YEEZIM ZYMIQHAWIZEXUIJAWE, SE HA LHEPQIM ZYK’
SIDE-APIQUIN-AM!..” Ha aayetir Adighexem zaxuewe, f’iwe g’idguiri-uen
xueeys!.. Adighe pejxem; habi hatk’e xamexem ja-axer dy f’ech mixhuiwe,
habixem zyk’ zag’eedmiqhaqhaapts’ewe, dery qhogu zaxuem diteeh’awe
yi pek’e dig’uen xueeys, lhepqif’xem xuedew! Ha uexuiqhuer zerilhepqk’e
dimiqhazac’ewe Qeeymet Maxuer g’asixu PCHIL’INIQHAR diwixinu-am!..
Adighebzer t-ac’ek’ime, har, dy xekuir zerit-ac’ek’am nexhire kuedk’e nexh
eey xhuinus! Dy jaqhueqhuxem Adighebzer yaquiteniw, yaqhag’uediniw ya
wijh zerytxer; Adighepse zy-aj Adighexem zichidqhaqhuipchen xueey-am!
Habi g’ynemic’awe de Adighexer diziqhaguivexer; yac’exew ye yamic’exew
chitxemy, Adighexem dy jaqhueqhuxem ya de-apiqueqhu zerixhuxery, zyk’
zichidqhaqhuipchen xueey-am!.. 30.12.2016 YEMUZ Yilmez
.
ADIGHE LHEPQIWE HALIH’IM KUEDIW DEELHE-UIN XUEEY G’OXHUIR!..
.
Duneeyim yi detxene c’ip’emy chipsew dy Adighe c’eniqhalejhxem kuedk’e
ya nexhibem; haxer xamexem zerixuelajhexem, haxem yaf’eg’uenixewe ya
wijh zerytxem chh’ak’e, Adighebzer pejiwe zyk’ yaf’e-uexuij-am!.. Habixem
Adighebzem yi guiqhu chac’xem; xamexem, Adighexem dy jaqhueqhuxem
yagu zaryh’inum xuedew mepsalhexer!.. Habixem ya ziqomiry hapxuedew
matxexer!.. Adighexem zy axer g’itteelh xamexemre haxem yaxuelajhe dy
ts’ixu guerxemre; dy Adighe c’aleqhualer g’aaqhaapts’er, yaqhah’awleeyir!..
Zyguxer xamexem yeba Adighe c’eniqhalejhxem ya ziqomim; Adighebzem,
Adighe Kuilturim ya yaqha f’ek’a zyk’ ya sebep g’eek’xe-am!.. Ha dy ts’ixu
lhap’exer hapxuedew zerixhuxer, Adighe Lhepqim dy nasipincaqhacxues!..
Ha dy ts’ixuxem yaguxer Adighe Lhepqimk’e g’eebejifinxe chh’ak’e; Adighe
Lhepqiwe Halih’ Lhap’em kuediw duia xuetc’in, deelhe-uin xueey g’oxhuir!..
Adighexer yilhes 3000 (mynych) lhandere ziguerxem dig’izeraqhaapts’exer,
habi hatk’e ze yiryqua xhuin xueey-a?!. 2016 Qha. YEMUZ Yilmez
. DIYASPOREM CHIPSEW DE ADIGHEXER, SITIM CHIQHUE DIG’ICHIWICINUR?!.
.
Axhretir pejiw zy f’ech mixhuxem; dy Adighexer yigyiry g’aaqhapts’enure, Qafqas Zawem
chiqhue dy hadecxue – hanecxuexem ya hadecxue – hanecxuexemre haxem ya binxemre
kuedk’e ya nexhiber JENOSYDICXUE yirac’il’exew zeteeziwik’axem, Adighebzem pejiwe
zyk’ yeg’u g’amixhu ya txik’e systemir (SLAV TXIK’ER) dy Adighebzem yeg’u g’axhuiw ja-
anure Adighexer yigyiry daqhaguivenus!.. Adighexer, yilhes bqhuic’ lhandere dizeriguivar
habi hatk’e ze yiryquin xueey-a?.. Diyasporemk’e g’aminewe, XEKUIMY Adighebze daxer
chiziqhuipchejxer kued xhuas!.. Lheguim g’ichidqhalheqhua internet syte psalhachh’am
har, naxue didewe g’eeqhalhaqhuir, g’ee-uater:
.
. Adıgece, Kabardeyde de ‘Can Çekişiyor’ – Çerkesya
. cherkessia.net/news_detail.php?id=3316 10 Şubat 2010
.
Xekuim chipsew dy lhepqaqhuxer xuytxe-am!.. Habixem zyk’ ya maq g’iraqhak’ifinu-am!..
Diyasporem chipsew de Adighexer sitim chiqhue dig’ichiwicipenur?.. Adighebzer dymi-aj
xhua newijh dig’ichiwicinur?.. Adighexer; habi hatk’e dimiguivewe, psinc’ewe dig’awiciwe,
alternatyfince dy txik’e system zaque g’axhu “Adighe Txik’er” system daxer g’aatchtewe
zeeth’awe dixueejhen xueey-a?.. Adighe pejxer zyk’ deeguipsisa; ha dy lhepq uexuiqhue
kritiky didem dy nexer xuediwif’its’ime, Halih’ Lhap’em, Adighebzem yi h’eesepir dawere
yettijifinu? Dy cexyd lhap’exem ya ne-uxem dawere deeplhijifinu?.. “C’eble Adighexer de
g’idebghink’ey xhuins!..” jit-awe zyk’ dygu g’ak’-a?!. Nit’e; deeplhiwre, dy jaqhueqhuxem
ji-ac’e daxuexhuiwre dy Adighebze daxemre dy Adighe Kuiltur daxemre dqhal’enu?.. Fe
dy ts’ixuxem ze nivjizo-ajir: Adighebzer hapxuedew deeplhiwre dqhaal’eme, dy zemanim
chipsewa de Adighexer, habi yi veebalim yflah’ dyqhaxhuin-am! Halih’ Lhap’em; axhretim
habi yi h’eesepir cheettijifin-am! Ha dy lhepq uexuiqhue lhap’e didem ze deeguipsisijime,
de Adighexem deejk’e nexhif’ xhuinuwe g’ischoxhuir!..14.03.2017 YEMUZ Yilmez
.
T’EG’U NEXH C’EXIWE GUI ZILHITTEN XUEEYIR:
Cir queciws zerylheqhuar, zyguiry ADIGHE PEJ g’axhu Adighe Cuweeyim! Guik’e psek’e
Adighe ts’ixuim yi quec Adighecir, “Adigher zeriguipsisen xueeyim” xuedew meguipsiser!..
Adighe Cuweeyim chyqhuisem cir, Adighe Guipsisek’ek’e yiqhaguipsisewre g’eeqhaafer,
g’eeqhawigyir dig’aziqhac’a dy Halih’ Lhap’em; Adighery zy qhuise cim xuedew “Adighew
yiqhaguipsisejin” chh’ak’e!.. Hawe dy zemanim chipsew Adighexem kuedk’e ya nexhibem;
Adighe Guipsisek’e daxer yaqhag’uediwe Adighe Chenim xame zerixuexhuaxem chh’ak’e,
nobe haxer; daxe – daxewe zeguiri-uejifxe-am, yiryquiw f’iwe zerilhaqhuijifxe-am!.. Haxer
g’itxezilhh’aaxer; dy Adighe Kuiltur daxer yaxuemicekyiwe, dy ts’ixuxer g’aziqhaapts’ewe
ziqhah’awleey dy jaqhueqhu xamexerras!.. Adighexem ha g’axhuiqhar tlhaqhuifiwe Halih’
Lhap’em g’idjy-axery zaxuewe g’idguiri-ueme, xeg’uedejiniqham, nexh mixuymiwe gyawir
xhuijiniqham dig’eelifinus!.. Xamexem yaxuelajhe dy ts’ixuxem zag’eedmiqhaqhaapts’ew
zadmiqhaqhah’awleeyiwe, dizedelajhewe dixueejhefime, zerilhepqk’e zig’adiwijhijifinus!..
.
Ya Rabbyy!
Adighexer; sitim chiqhuew p’ere zerijilek’e dig’awiciw, Adighe Guipsisek’ek’e diguipsisewre
dizedelajhewe dichixueejhenur?!. 14.03.2017 YEMUZ Yilmez
.
. SY BZEW SY ADIGHEBZE
.
Chi-as, ja-aw dy bzer mainences.
Chi-as, ja-aw dy bzer quileeyinces.
Bezer uexuk’e mixhuiwe neqhuec’ guerxem
Ya chh’am wy-abenir g’eemizeqhs.
.
Har jizi-am, haxer zy jhe yeziqhag’uim,
Yi hane bidzicer yeec’ h’arem!
Zy bzer neqhuec’ bzek’e zixhuejim,
Sit yimixhuejinu g’ixuenen?!.
.
Txidem; yi g’eejheqhuem, dy Adigher
Psih’aalhaxuew guibqham yirypxhaas.
Kuedir zeripsalher Iarapibzes.
Nexhibejs Tirkuibzem yilhexhaar.
.
Chi-as Yngyilyzimy Fransiziwy f’ek’a
Har zimic’ej sixuezas.
Ye Tirkuibzer yi hanedelhxuibzew zilhitej
Adighey seepselhas.
.
Saf’ena-am haxem, saghyya-am.
Sygu yac’eqhuiw ya ar squizijas.
Xexes lhepq zy xeku zif’eg’uedaxem,
Sinechxheeyiw ya c’ib syplhejas!..
.
Sit yac’en habixem, sit ya maxue!?.
Sitiry ya pchedeeyiwe nexu g’ak’in!
Qhaac’e zef’emih’am yi qharybxem,
Txibzey, bzey sitk’e yagu g’ak’in…
.
Txibzer yi teep’enime bzer mexuabe,
Bzem zeecec’, xuytiw zeewquedyy.
Txibzer pe-ac’ame, bzer mel’ejir!
Guir bqhademih’ajiw har medyyir…
.
Se sixueey-am l’eniw, sy bzer nobe.
Se sixueey-am l’eniw, har pchedeey.
Sy bze daxers, syguir ziqhaxuaber.
Sipxuireexhu quirmen we, sy bzew sy duneey!
.
Bzewe chi-am pc’ecxue yaxuefaches.
Bzewe kued yic’eniw xety xueeys.
Hawe zi bzes, syguim g’idewibzer.
Sipxuireexhu quirmen we, sy bzew sy duneey!
.
. YELHMES Awladyn
.
.
GUIMQAALE WEREDIR
.
WEZI Muratk’e zeger marje!
C’ale f’its’e queqhu-a woy?!.
Ci qhuirim teesiry woy marje!
Qhuise pxuexhuin-a woy?!.
.
Wy ci pexuijhiry woy marje!
Zeripxec’ibqhue woy!
Guimqaale guibqhamy woy marje!
Murat chozawe woy!
.
We wy nibjheqhuxery woy marje!
G’izeroqhaachte woy!
C’ilher g’amichtewre woy marje!
Murat g’achten-am woy!
.
Teet prystafiry woy marje!
Murat k’elhopxhue woy!
Bghi pxhuante bidemy woy marje!
Murat doh’ajir woy!
.
We mequmecic’exem woy marje!
Vi c’oqhac’ejire woy?!.
“We wy jaqhueqhuxery woy marje!
Jeeyimy g’ipxuosk’er woy! (2)”
.
.
DY WEREDXER ADIGHE TXIK’ER DAXEMK’E TTXIW DIG’EEGEN ZERIXUEEYIR
.
Adıgece’mizi en okunuşlu ve en kullanışlı duruma getiren, onun güzelliğini en
net olarak gösterebilen ve alternatifsiz milli yazı sistemimiz olan Adıge Yazısı
(Adighe Txik’er) ile ŞARKILARIMIZI yazarak güzel makamlarıyla okumadıkça;
uluslararası arenada kimse bizi sahiden ciddiye almaz ve kolayca kandırılarak
kullanılan basit insanlar olarak görülmekten öte bir değerimiz olamaz!..
Dy weredxer “Adighe Txik’er” daxemk’e ttxiw dig’eemigewe c’ih’ pej dy-an-am!..
Adighexer; nesip’exer dy-aw, zimy zeedmiqhaqhaguivew, zemanim yi qiymetir
f’iwe tc’ew, dizedelajhewre dipsewin xueey-a?!. 01.03.2017 YEMUZ Yilmez
.
. ADIGHEBZEM YI TRANSKRIPSIYON ALFABER
.
Adighebzem yi transkripsiyon alfabem yi maq txik’exer mixers:
.
..á , ..a , ..aa , a , aa , b , c , ch , cw , cu ,
c’ , c’u , ç , çu , ç’ , d , dj , dz , ..e , ..ee ,
ee , f , f’ , ġ , gy , gu , gh , g’ , g’u , h ,
ĥ , h’ , ..ı , ı , ĩ , ..î , î , j , jh , jw ,
ju , j’ , ķ , ky , ku , k’ , l , lh , l’ , m ,
n , ..o , o , p , p’ , q , qu , q’ , q’u , qh ,
qhu , r , s , t , t’ , ts , ts’ , ..ů , ..u , ..uu ,
-u , uu , ua , ue , uee , ui , uy , v , w , x ,
xu , xh , xhu , y , z .
.
GUI ZILHITENIQHAXER:
Adighebzem yi transkripsiyon alfabem, Adighebzem yi maq 85im ya txik’exer
g’eeqhalhaqhuir.
Transkripsiyon maq txik’exem; ya zi ah’ar normal maq txik’exemk’e, ya zi ah’a-
ry transkripsiyon maq txik’e wineeyxemk’e g’oxhuxer. H’arf wineeyxem, transk-
ripsiyon maq txik’e wineeyxer g’aaqhalhaqhuxer. Paranteez zexuakuim det txi-
k’exem, transkripsiyon maq txik’e wineeyxem ya normal maq txik’exer g’aaqha-
lhaqhuxer.
Zy pexem noxhutyt’ zyt maq ui h’arfxem, maq ui zeecexer g’aaqhalhaqhuxer.
Maq ui h’arf zaquexem; yi pemk’e pikya maq uixer ye yi pem yit maqim guek’
maq uixer g’aaqhalhaqhuxer. Yi pemk’e pikya maq uixer psalhexem ya pe
maqxew g’og’uexer. Yi pem yit maqim guek’ maq uixer, psalhexem xetxew
ye ya k’ewix maqxew g’og’uexer. Yi pem yit maqim guek’ maq uixer, haxem
ya h’arfxem ya pexem yequa k’ec’ (tyre) naqhiche pitlhh’awe dotxir.
Maq ui h’arf zeguetxem; yi pemk’e pikya maq ui zeguetxer ye yi pem yit ma-
qim guek’ maq ui zegetxer g’aaqhalhaqhuxer. Yi pemk’e pikya maq ui zeguet-
xer psalhexem ya pe maqxew g’og’uexer. Yi pem yit maqim guek’ maq ui ze-
guetxery psalhexem xetxew ye ya k’ewix maqxew g’og’uexer. Ha maqxer, ya
h’arf zeguetxem ya pexem yequa k’ec’ (tyre) naqhiche pitlhh’awe dotxir.
14.04.2017 YEMUZ Yilmez
.
.
. HA T’EW
.
Mi Tseeyique guibqhary,
Widzxem g’aaqhadaxery.
“Duneeyir ziqhadaxery,
Zepilhiw zericar haras weey! (2)”
.
Mi sy chh’atsiqhuecxuery,
T’uwe zeguezoxiry.
“Wy maq zexezmixiwre,
Maxuer g’uedejinu p’ere weey?!. (2)”
.
Mi sy vaqa ts’ig’uiry,
Polhedaqa mac’ere.
“We wy lhaqhuiniqhary,
Se g’izomac’ek’ir sy pse weey! (2)”
.
Mi se sy werediry
Yiqhue g’ichisime,
“Ha t’ew fe g’ifxuezeme,
Syguir xef-uiw jif-ans marje weey! (4)”
.
.
Adighexer; dizepqiric’awe, nesip’exer dy-awe, zimy zeedmiqhaqhaguivewe, dy
zemanim yi qiymetir f’iwe tc’ewe, dizedelajhewre dipsewin xueey-a?!. YEMUZ Y.
.
DY DYN C‘ENIQHALEJHXER, DY TS’IXUXEM YALHIQHUAZEXEME F’I XHUINS!..
.
Dy xhuejexemre dyn c’eniqha zy-a dy nexhijh yegyaxemre; zi planire programire
teewixuawe miguivexew dy Adighe ts’ixuxem yalhiqhuazexeme, kuediw f’i yac’a
xhuinus!.. Har, lhepq wazyfe lhap’e didexem chichs!.. Adighexer dixeg’uedejiwe,
gyawir dimixhuijiwe, muslimenxewe dig’anejifin chh’ak’e; ha ts’ixu lhap’exem, ha
dy lhepq uexuiqhuexer, miguivexew yeg’uire – yechh’irew yaqhazac’eme kuediw
f’i xhuinus!..
Xekuim; dy dyn c’eniqhalejhxemre xhuejexemre, ya xhuitbexemre ya wazxemre
xame bzek’e g’ichatime, dy Adighebzery dy Adighe Kuilturiry g’itxuenejinu-am!..
Haxer g’uedijinure dery xamexem daxeg’uedejinus!.. De Adighexer hapxuedew
gyawir dixhuime, Adighexem dy axhretiry dqhag’ueda, habiy dipik’ipa xhuinus!..
Th’amichk’aqham yi nexh eey dider, mys haras!.. Har g’aamiqhaxhuin chh’ak’e,
dy cexyd lhap’exer ya qhaac’exem pik’axes! Habi chh’ak’es, Halih’ Lhap’em ha
dy cexydxer c’yqhalhep’ar!.. Haxer jenet daxexem c’yqhag’uar habi chh’ak’es!..
Ha zemanim mil’exewe g’ana dy ts’ixu lhap’exem kued didek’e ya nexhiber ya
xekuim c’yk’axem ya sebep nexhichh’ar; g’axhuinu ya binxer, c’eble Adighexer,
byy winafe c’aqhim chipsewxew gyawir yamiqhaxhuin chh’ak’es! Halih’ Lhap’em
h’yjretir farz g’ichyqhaxhuir, mys hapxuede psewik’em g’ixek’in xueey g’ichixhu
zemanxers! Harasy dy xekuijhim; dy dyn c’eniqhalejhxemre dy xhuejexemre; ya
xhuitbexemre ya wazxemre Adighebze qaabzek’e g’ichatin xueey g’oxhuir! Dyn
c’eniqhalejhxemre xhuejexemre; ya uexuiqhuexer chaqhazac’exem chiqhue, dy
lhepqim yi kuiltur prensypxemy xuesaqxew teetinxe xueey g’oxhuir!..
Adighexem; “dy pser, dy ymanir, dy adebir, dy chenir, dy h’ayar, dy namusir, dy
riziqir, dy binxer” txhuimejifinir kuediw guiqhu xhuas! Dy binxemy “ya ymanir, ya
adebir, ya chenir, ya h’ayar, ya namusir” yaxhuimejinir guiqhu dide xhuas!.. Habi
chh’ak’e dy Adighe hane – hadexemre dy dyn c’eniqhalejhxemre dy xhuejexemre
dyn c’eniqha zy-a yegya dy ts’ixuxemre, kuediw wazyfe lhap’exer g’aatoxuexer!..
Adighe Lhepqim “dy pser, dy ymanir, dy namusir, dy h’ayar, dy adebir, dy chenir,
dy ah’laq daxer, dy Adighebze daxer, Adighe Xabze daxer, Adighe Kuiltur daxer”
dawere txhuimejifinu? Adighexem haxer txhuimejifin chh’ak’e, neqhuec’iw jit-ame
gyawir dimixhuiw muslimeniw dig’anejifin chh’ak’e; Adighexer psory zerilhepqk’e
dizepqiric’awe, sitimy f’iwe dichiqhuazewe dipsewin xueeys! Dy binxem, dy ts’ixu
dexuexaxem nexh c’exiw dalhe-asxewe, Adighe ts’ixuxem psomy dalheqhuezen,
habixem daxe – daxewe dadepsewxewe haxem f’iwe daxuichitin xueey g’oxhuir.
Adighexer zir zim pejiw f’iwe dizerilhaqhuinim, zerilhepqk’e kuediw dixueniques!..
Gyawirxemre habixem ya dare dy ts’ixuxemre habi hatk’e zag’eedmiqhaapts’ew,
Adighexem zir zim dy zexuichitik’exer c’exiw dqhawizexuijin xueeys! Dy binxem;
zir zim ya zexuichitik’exer, ya zepselhek’exer yadqhaqhawizexuijin xueeys!..
Dy jaqhueqhu xamexemre habixem ya darexewe yaxuelajhe dy ts’ixu guerxemre;
g’aqhaapts’eqhuaf’e dy ts’ixuxemre dy nibjhic’exemre g’aaqhaapts’exewe haxem
“ya chenir, ya ah’laqir, ya ymanir, ya h’ayar, ya adebir, ya namusir” yaquitenuxew
yolejhxer. Dy jaqhueqhuxer; “Adighebze daxemre Adighe Xabze daxemre Adighe
Kuiltur daxemrey yaquitenuxew yolejhxer. Haxer dy nibjhic’exem yadqhac’eme f’i
xhuins!.. Gyawir psewik’emre pts’anaqhamre pejiwe zerimidaxexery dy ts’ixuxem
f’iwe yadqhac’en xueeys!.. Fadexem; ts’ixuxem ya qhaac’exer k’ec’ zeraqhaxhuir,
ya wizincaqhaxer zeraquitery yadqhac’en xueeys! Ts’ixuim yi wizincaqhar ziquite
yi qhaac’er k’ec’ zic’ mixhumic’e ziguere kued qhapchg’uawe fadexem xalhh’axer.
Yndustryk’e yac’iw paket yilh cxiniqhuexemy mixhumic’e ziguere kued xalhh’axer.
“Bjhe g’a-atinir,” Adighe Xabzem chichs. Bjher zic’ir Adigherras. Habi mixhumic’e
ziguerexer xalhh’a-am. Hawe “fade g’a-atinir,” dy Adighe Xabzem chich-am! Har,
xamexem ya xabzexem chichs! Ts’ixuim yi wizincaqhar zeteeziquite, yi qhaac’er
k’ec’ ziqhaxhu fadexer zic’xer xamexerras!.. Deeplhiwre tlhaqhuiwre chxhue zixet
fadexemre cxiniqhuexemre zadmiqhawik’ime, nexh zaxuew h’areket tc’a xhuins!
Ha g’axhuiqhaxer; dy nibjhic’exem ya deejxem g’chic’eddzew Adighexem psomy
yadqhaac’eme, kuediw f’iwe h’areket tc’a xhuins!..
Yi chh’am zy guiqhu chitc’a ha dy lhepq uexuiqhue mixuymxer dimiqhazac’eme,
Adighe Lhepqiwe dig’anejifin-am! Dy dyn c’eniqhalejhxemre dy xhuejexemre dyn
c’eniqha zy-a yegya dy ts’ixu nexhijhxemre; zi planire programirek’e ha dy lhepq
uexuiqhuexer, miguivexew yaqhazec’enuxewe doguiqhar! Halih’ Lhap’em; ha dy
lhepq uexuiqhue mixuymxer dqhazec’efawe, Adighexem c’exiw dyqhalhaqhu!..
15.04.2017 YEMUZ Yilmez
.
GUI LHIFTE / NOT:
“Adighe Txik’er,” cerkes.net sytem yit dy txiqhaxem wibqhuawe g’ichit-uetas.
“Adıge Yazısı,” cerkes.net sitesindeki yazılarımızda ayrıntılı olarak anlatılmıştır.
.
.
. HA T’EW
.
Mi Tseeyique guibqhary,
Widzxem g’aaqhadaxery.
“Duneeyir ziqhadaxery,
Zepilhiw zericar haras weey! (2)”
.
Mi sy chh’atsiqhuecxuery,
T’uwe zeguezoxiry.
“Wy maq zexezmixiwre,
Maxuer g’uedejinu p’ere weey?!. (2)”
.
Mi sy vaqa ts’ig’uiry,
Polhedaqa mac’ere.
“We wy lhaqhuiniqhary,
Se g’izomac’ek’ir sy pse weey! (2)”
.
Mi se sy werediry
Yiqhue g’ichisime,
“Ha t’ew fe g’ifxuezeme,
Syguir xef-uiw jif-ans marje weey! (4)”
.
.
. ADIGHEBZEM YI DIYALEKYTXEM YA ZE-AH’AQHU ALFABEXER
.
. Adighebzem yi diyalekytxem ya ze-ah’aqhu alfabexer; “h’arf alfabe, maq
. alfabe, transkripsiyon alfabe” xhuiwe l’ewjhiqhuychiw zechh’achok’xer.
.
1. ADIGHEBZEM YI DIYALEKYTXEM YA ZE-AH’AQHU H’ARF ALFABER
.
. Adighebzem yi diyalekytxem ya ze-ah’aqhu g’axu h’arf alfabem, h’arf 27re
. naqhiche 2re yi-as.
. Adighebzem yi diyalekytxem ya ze-ah’aqhu h’arf alfabem yi h’arfxer mixers:
. a, b, c, ç, d, e, f, g, h, i, j, k, l, m, n, o, p, q, r, s, t, u, v, w, x, y, z.
.
. Adighebzem yi diyalekytxem ya ze-ah’aqhu h’arf alfabem yi naqhichexer
. mixers:
. ( – ) : Zy pe yit h’arfim yi maqir guezix naqhiches.
. ( ‘ ) : Zy wijh g’yt maq de-u h’arfim yi maqir zixuiz naqhiches.
.
. GUI ZILHITENIQHA: Qaberdeey diyalekytim “ ç ” h’arfir chizeeth’a-am.
.
2. ADIGHEBZEM YI DIYALEKYTXEM YA ZE-AH’AQHU MAQ ALFABER
.
. Adighebzem yi diyalekytxem ya ze-ah’aqhu maq alfabem, maq txik’e 81
. yi-as Ha maq txik’exer mixers:
.
. ..a , ..aa , a , aa , b , c , ch , cw , cu , c’ ,
. c’u , ç , çu , ç’ , d , dz , ..e , ..ee , ee , f ,
. f’ , g , gy , gu , gh , g’ , g’u , h , h’ , ..i ,
. i , i , j , jh , jw , ju , j’ , k , ky , ku ,
. k’ , l , lh , l’ , m , n , ..o , o , p , p’ ,
. q , qu , q’ , q’u , qh , qhu , r , s , t , t’ ,
. ts , ts’ , ..u , ..uu , -u , uu , ua , ue , uee , ui ,
. uy , v , w , x , xu , xh , xhu , ..y , y , y ,
. z .
.
3. ADIGHEBZEM YI TRANSKRIPSIYON ALFABER
.
. Adighebzem maq 85 yi-as. Ha maqxem ya transkripsiyon txik’exer mixers:
.
. ..á (..a), ..a , ..aa , a , aa , b , c , ch , cw , cu ,
. c’ , c’u , ç , çu , ç’ , d , dj (ge/gy), dz , ..e , ..ee ,
. ee , f , f’ , ġ (g), gy , gu , gh , g’ , g’u , h ,
. ĥ (h) , h’ , ..ı (..i ), ı ( i ), ĩ ( i ), ..î (..y), î (y) , j , jh , jw ,
. ju , j’ , ķ (k) , ky , ku , k’ , l , lh , l’ , m ,
. n , ..o , o , p , p’ , q , qu , q’ , q’u , qh ,
. qhu , r , s , t , t’ , ts , ts’ , ..ů (..u), ..u , ..uu ,
. -u , uu , ua , ue , uee , ui , uy , v , w , x ,
. xu , xh , xhu , y , z .
.
GUI ZILHITENIQHAXER:
Adighebzem yi transkripsiyon alfabem, Adighebzem yi maq 85im ya txik’exer
g’eeqhalhaqhuir.
Transkripsiyon maq txik’exem; ya zi ah’ar normal maq txik’exemk’e, ya zi ah’a-
ry transkripsiyon maq txik’e wineeyxemk’e g’oxhuxer. H’arf wineeyxem, transk-
ripsiyon maq txik’e wineeyxer g’aaqhalhaqhuxer. Paranteez zexuakuim det txi-
k’exem, transkripsiyon maq txik’e wineeyxem ya normal maq txik’exer g’aaqha-
lhaqhuxer.
Zy pexem noxhutyt’ zyt maq ui h’arfxem, maq ui zeecexer g’aaqhalhaqhuxer.
Maq ui h’arf zaquexem; yi pemk’e pikya maq uixer ye yi pem yit maqim guek’
maq uixer g’aaqhalhaqhuxer. Yi pemk’e pikya maq uixer psalhexem ya pe
maqxew g’og’uexer. Yi pem yit maqim guek’ maq uixer, psalhexem xetxew
ye ya k’ewix maqxew g’og’uexer. Yi pem yit maqim guek’ maq uixer, haxem
ya h’arfxem ya pexem yequa k’ec’ (tyre) naqhiche pitlhh’awe dotxir.
Maq ui h’arf zeguetxem; yi pemk’e pikya maq ui zeguetxer ye yi pem yit ma-
qim guek’ maq ui zegetxer g’aaqhalhaqhuxer. Yi pemk’e pikya maq ui zeguet-
xer psalhexem ya pe maqxew g’og’uexer. Yi pem yit maqim guek’ maq ui ze-
guetxery psalhexem xetxew ye ya k’ewix maqxew g’og’uexer. Ha maqxer, ya
h’arf zeguetxem ya pexem yequa k’ec’ (tyre) naqhiche pitlhh’awe dotxir.
17.04.2017 YEMUZ Yilmez
.
.
ADIGHEBZEM YI DIYALEKYTXEM YA MAQ BJIQHAXER
.
1. “ cw , cu , c’u , ç , çu , jw , ju , j’ ” maqxer; Abezexe diyalekytim yi maq wi-
neeyxers. Qaberdeey diyalekytim xemit ha maqxem ya bjiqha 8r, transkripsi-
yon alfabem yi maq bjiqha 85m xetxime, Qaberdeey diyalekytim yi maqxem
ya bjiqhar 77 zerixhuir dolhaqhuir.
2. “ f’ , q’ , q’u , -u , v ” maqxer; Qaberdeey diyalekytim yi maq wineeyxers.
Abezexe diyalekytim xemit ha maqxem ya bjiqha 5r, transkripsiyon alfabem
yi maq bjiqha 85m xetxime, Abezexe diyalekytim yi maqxem ya bjiqhar 80
zerixhuir dolhaqhuir.
.
ADIGHEBZEM YI DIYALEKYTXEM YA NORMAL MAQ TXIK’E BJIQHAXER
.
1. Transkripsiyon alfabem yi “..á ” h’arf wineeyim; “..a “ h’arfim yi maq ui k’ec’
zeecer” g’eeqhalhaqhuir.
2. Transkripsiyon alfabem yi “ dj ” h’arf zeguetim; “ ge , gy ” guipxem Abezexe
diyalekytim cha-a “ dj ” maq de-uir, “gegu” psalhem yi “ge ” guipim Qaberdeey
diyalekytim chy-a “ dj ” maq de-uir g’eeqhalhaqhuir.
3. Transkripsiyon alfabem yi “ ç’ ” h’arf xuiza wineeyim; Qaberdeey diyalekytim
yi “k’igu, nek’eguugu” psalhexemre haxem g’aateexhuik’a psalhexemre ya “ k’ ”
h’arf xuizam yi-a “ ç’ ” maq de-u xuizar g’eeqhalhaqhuir.
4. Transkripsiyon alfabem yi “ ĥ ” h’arf wineeyim; maq ui zeece h’arfxem ya pe-
xem yitiw g’aag’uewe zepimiwiw g’yk’ maq guipxer g’aziqhaxhu “ h ” h’arfim yi
maq de-uir g’eeqhalhaqhuir.
5. Transkripsiyon alfabem yi “..ů ” h’arf wineeyim; “..u ” h’arfim yi maq ui niquer
g’eeqhalhaqhuir.
6. Yeezixem ya maq didexem g’ynemic’awe; “..a ” h’arfim “..á “ maq ui k’ec’iry,
gegu psalhem yi “ge” guipim “ dje ” maqiry, “k’igu, nek’eguugu” psalhexem ya
“ k’ ” h’arfim “ ç’ ” maq de-u xuizary, zepimiwiw g’yk’ maq guipxem ya “ h ” h’ar-
fim “ ĥ ” maq de-uiry, “ i ” h’arfim “ ĩ “ maq de-uiry, “ y ” h’arfim “ î “ maq ui k’h’i-
ry, “..u ” h’arfim “..ů “ maq ui niquery g’izeraqhalhaqhuxem chh’ak’e, Qaberdeey
diyalekytim yi normal maq txik’exem ya bjiqhar 70 mexhuir. (77-7=70). Neqhue-
c’iw jit-ame; normal maq txik’e 70mk’e maq 77r dotxir.
7. Yeezixem ya maq didexem g’ynemic’awe; “..a ” h’arfim “..á “ maq ui k’ec’iry,
“ge , gy” guipxem “ dj ” maq de-uiry, zepimiwiw g’yk’ maq guipxer g’ichixhuim
haxem ya “ h ” h’arfim “ ĥ ” maq de-uiry, “ i ” h’arfim “ ĩ “ maq de-uiry, “ y ” h’ar-
fim “ î “ maq ui k’h’iry, “..u ” h’arfim “..ů “ maq ui niquery g’izeraqhalhaqhuxem
chh’ak’e, Abezexe diyalekytim yi normal maq txik’exem ya bjiqhar 74 mexhuir.
(80-6=74). Neqhuec’iw jit-ame; normal maq txik’e 74mk’e maq 80r dotxir.
23.04.2017 YEMUZ Yilmez
.
.
FE DY ADIGHE NIBJHIC’E LHAP’EXEM KUEDIW DINIFCHOGUIQHUIR!..
.
“Adighe Txik’er,” cerkes.net sytem yit dy txiqhaxem wibqhuawe g’ichit-uetas.
Ha txiqhaxem ya kopyexer fy arcyvxem yefh’axiw habi chifxhuimewe, fts’ixu
ye ya e-mail adres zevqhac’a Adighexem yaxueevqhah’ime, habixem haxer
yavqhaac’eme, kuediw mixuymiw dy zi lhepq uexuiqhuer vqhazec’a xhuins!
Ya e-mail adresir deziqhac’axem, dery ha txiqhaxer yaxuidoqhah’ir. Adighe
Nibjhic’exem; ha txiqhaxem fixeplhew, “Adighe Txik’er” c’exiw zevqhaac’ew,
zeefh’aw fixueejheme, fy wered, fy wise daxaxer “Adighe Txik’er” daxemk’e
ftxiwre ya meqaame daxexemk’e habixem fag’eegexeme, dy Adighe Kuiltur
daxem “Adighe Txik’er” systemimk’e fiteelejhih’ime, sitiry dy “Adighe Txik’er”
daxemk’e ftxiwre dy Adighebzemy firylajheme, dy “Adighebze” daxemre dy
“Adighe Kuiltur” daxemre, duneeyir chitixu xexhuewre psewifinuxes!.. Fe dy
nibjhic’exem hapxuedew fc’ime, dy “Adighe Lhepqir” xeg’uedejiniqha eeyim
g’eevqhalinus! Fe dy Adighe Nibjhic’e Lhap’exem kuediw dinifchoguiqhuir!..
23.04.2017 YEMUZ Yilmez
.
.
. HA T’EW
.
Mi Tsegyique guibqhary,
Widzxem g’aaqhadaxery.
“Duneeyir ziqhadaxery,
Zepilhiw zericar haras weey! (2)”
.
Mi sy chh’atsiqhuecxuery,
T’uwe zeguezoxiry.
“Wy maq zexezmixiwre,
Maxuer g’uedijinu p’ere weey?!. (2)”
.
Mi sy vaqa ts’ig’uiry,
Polhedaqa mac’ere.
“We wy lhaqhuiniqhary,
Se g’izomac’ek’ir sy pse weey! (2)”
.
Mi se sy werediry
Yiqhue g’ichisk’ere
“Ha t’ew fe g’ifxuezeme,
Syguir xef-uiw jif-ans marje weey! (4)”
.
.
HATAV’ın Türkçe’si
.
Şu güzel ovaları,
Bitkiler güzelleştiriyor.
Dünyayı güzelleştiren,
Sevgililerin evlenmesidir!
.
Kalın gür saçlarımı,
İkiye ayırıyorum.
Sesini duymayarak
Gün gene mi sona erecek?!.
.
Benin küçük terliklerim,
Düşük topuklu ya.
Seni çok fazla sevmek,
Bana yetmiyor canım!
.
Bu benim şarkımı
Sırası geldiğinde
Okunurken duyarsanız,
Duygularımı katarak eşlik edin dostlarım!
.
.
GUI LHIFTE:
“Adighe Txik’er” g’azi-uate txiqhaxer, e-mail adresim nidoqhah’ir.
Ha txiqhaxer, Adighexem c’exiw yalhevqha-asime f’i xhuins. Y.Y.
.
.
Adighebzer, dy “Adighe Txik’er” daxemk’e ttxiwre habi dirypsalhewre
zeeth’ame, dy weredxer ha dy lhepq txik’e zaquemk’e ttxiwre haxem
ya meqaame daxexemk’e dag’eegeme; Adighebze daxer xexhuewre
psewifinus!.. YEMUZ Yilmez
.
NANE
.
We pc’ere wy c’ale ts’ig’uir
Xi uifem cheepezezexiw?
C’ip’e xamem hane-hadencew
Quircijhxem har g’ixuebanew?
.
Chi-a-am mibi zi maxuey
Uachh’amaxue syqhalhaqhuifiw,
Chi-a-am mibi zi haney,
Nane, wechh’iw a g’izdylhefiw.
.
Cheh’ars, yi lhabjher teengyiziw,
Ghizijiw q’uih’xer g’eepchil’ew,
H’apcipxer pl’ek’e g’iraxiw,
Feers f’eeyk’e naper chalhec’iw.
.
Sy nane, ha h’alhezeeh’axers
Nobek’e g’izdexac’er,
“Zeeyinces mi Iarap ts’ig’uir,”
Ja-awre a g’izdezilher.
.
Hapxuedexem ya aguxer pxhacemy,
Sy chh’afem chabe g’oxhuek’ir,
Hanebqham sy ar pejijemy,
Guijheeyiqhuem habi sixacir.
.
Nane, f’ity sig’omilhxuame,
Belih’xemy wixezmidzame,
Zeedzeniw wy c’ale ts’ig’uir
G’amixhuiw ye l’ejiqhaame.
.
Sit quancaqhaw, Th’a, wezlejhawe
Duneeyim pts’anew sic’iteebdzar?
Dzi yimi-aw nane th’amichk’emy
Neps c’yqhajiw g’ic’ebqhanar?
.
Hara We wizerizaxuer,
Sabyy qhibzer zexomic’ik’iw,
Pxhank’yyxem har chixejayek’e
Nibe yizxer chibqhadeh’acxiw?
.
Wimidzixe, sy nane diche,
L’i yic’ins wy quer actimim!
Zeman k’ec’k’e har neg’uejinsy,
Chiplhejins Baxhsen hawzim!
.
. CHOGENTS’IG’U Alyy
.
.
ADIGHE XHIGEBZ TH’AMADEM YI XHUAXHUER
.
. Qafqas Zawejhim; Adighe Lhepqim nat’e g’ixhuyc’as muh’ajir qhogu haner.
Adigher chizebghiridza xhuas, mi duneeyijhim. Yit’aney lepqir yi wijh yitas, yi-
xhuimejiniw yilhes myn bjiqhak’e g’ideqhoguirig’ua yi xabzer, yi bzer, yi psem
g’yqhaxhua xhuask’er. Adighe Lhepqim yi psem yi detxene zexec’ery, guawey
guif’eqhuey; zexypchewre g’eeg’uek’a yi pcinalhexerras, nobereey Adighe de-
nek’e chixetiry Pasereey Adighe Guipsisem yezicel’ejir. Adigherra-am jizi-aar:
“Psalhem g’ymik’ar, Adighe Pcinem g’ipxhuy-uetens!..” Mi qhibze g’aafejhxer
xuedes h’alhe-uibzem! Dy blek’ar gui-aqhuemy, xuedes g’ibja-a guixem!
Th’am; dy g’ag’uenir, zi lhepqicxue zeriwbidijinum yeey yic’!..
.
.
G’IVOGE UACHH’AMAXUE
.
Sy kuec’im yisa sy binxer
Fic’epxhuew dene fig’uat?!.
Sy bqham g’ic’ejiw psi werxer
Bidzice fxuesc’iw fisp’at!
.
Sy zaque guibqham sig’yvnew
Chh’a fy xeku lhap’er fibghinat?
“Wy xeku pxhuimeniw wicinew,”
Hapxuede xabze fxelhat?!.
.
Yigyi psi werxer sy nepsiw
Fe binxem chh’ak’e g’ojex!
Txhuaw sy chh’ar fer chh’ak’e wesiw
Fe fig’aslhixhuew soplhix!
.
Zem yiniw sy pcher xizociry
Xim hadiric’k’e siflhoxhu!
Fizmilhaqhuijiw sizeciw
Fe sifc’ebeghiw jhi soxhu.
.
Fe fizdyk’awe xeku daxer
Nurir chh’achyxiw qhaqhaas.
Chit-s cheh’ar yinxew fy lhaxer
F’iqhuem har xesiw beqhuaw.
.
Adighe lhepqiw sy binxer
Dene lhenique apxhua?!.
Fig’ixueg’uejit sy apl’em,
Zew t’isijins sygu beghar!..
.
. BALHQAR Fowset
.
.
SY BZEW SY ADIGHEBZE
.
Chi-as, ja-aw dy bzer mainences.
Chi-as, ja-aw dy bzer quileeyinces.
Bezer uexuk’e mixhuiwe neqhuec’ guerxem
Ya chh’am wy-abenir g’eemizeqhs.
.
Har jizi-am, haxer zy jhe yeziqhag’uim,
Yi hane bidzicer yeec’ h’arem!
Zy bzer neqhuec’ bzek’e zixhuejim,
Sit yimixhuejinu g’ixuenen?!.
.
Txidem; yi g’eejheqhuem, dy Adigher
Psih’aalhaxuew guibqham yirypxhaas.
Kuedir zeripsalher Iarapibzes.
Nexhibejs Tirkuibzem yilhexhaar.
.
Chi-as Yngyilyzimy Fransiziwy f’ek’a
Har zimic’ej sixuezas.
Ye Tirkuibzer yi hanedelhxuibzew zilhitej
Adighey seepselhas.
.
Saf’ena-am haxem, saghyya-am.
Sygu yac’eqhuiw ya ar squizijas.
Xexes lhepq zy xeku zif’eg’uedaxem,
Sinechxheeyiw ya c’ib syplhejas!..
.
Sit yac’en habixem, sit ya maxue!?.
Sitiry ya pchedeeyiwe nexu g’ak’in!
Qhaac’e zef’emih’am yi qharybxem,
Txibzey, bzey sitk’e yagu g’ak’in…
.
Txibzer yi teep’enime bzer mexuabe,
Bzem zeecec’, xuytiw zeewquedyy.
Txibzer pe-ac’ame, bzer mel’ejir!
Guir bqhademih’ajiw har medyyir…
.
Se sixueey-am l’eniw, sy bzer nobe.
Se sixueey-am l’eniw, har pchedeey.
Sy bze daxers, syguir ziqhaxuaber.
Sipxuireexhu quirmen we, sy bzew sy duneey!
.
Bzewe chi-am pc’ecxue yaxuefaches.
Bzewe kued yic’eniw xety xueeys.
Hawe zi bzes, syguim g’idewibzer.
Sipxuireexhu quirmen we, sy bzew sy duneey!
.
. YELHMES Awladyn
.
GUI LHIFTE:
Mi txiqhaxem yegya Adighexem; haxer yats’ixu Adighexem lhamiqha-asxeme,
Adighe Txibze Cexydxem ya h’aqxer g’aateenens! 20.09.2016 YEMUZ Yilmez
.
.
ADIGHEBZEM YI MAINER, BZERE XABZERE ZEETH’AN QUIDEEY-AM!..
.
Qafqas Zawejhim chiqhue, dy Adighexer byy winafe c’aqhxem g’ic’enexew
byyim haxer gyawir yaramiqhac’in chh’ak’e, dy hadecxue – hanecxuexem
ya hadecxue – hanecxuexemre haxem ya sabyy – binxemre kued didek’e
ya nexhiber cexyd xhuaxes!.. Mil’exew g’anaxem ya ah’ychem ya bqhuic’
xuedyzir c’eble nesylxer gyawir yamiqhaxhuin chh’ak’e xekuim g’yk’axes!
Haxemy kued didek’e ya nexhibexer qhoguxem chil’axes!..
Gyawirim; ya bzer yaryqhabghineniwe xekuim g’ynaxem yigyi kued eeyiw
g’aatireequizer! Yilhes t’oc’ g’uets’im dy xekuim, Adighebzek’e chipsalhew
dy ts’ixu g’ichinejinu-am. Ya bzer ya-yxa newijh, “Fy dynir zefxhuek’!..” jy-
anure gyawirim g’aatiryquizenus!.. Har dawere zeritc’er?.. Halih’ Lhap’em;
aayetk’e, “Fy dynir zefmixhuek’awe, gyawirxer harazi g’ifxuexhuinxe-am!”
g’idjee-ar!.. Xekuim chipsew Adighexem deejk’e Adighebzer qhag’uedinim
mainewe g’yk’ir; ya axhretiry zeraqhag’uedinurras! Hapxuedew dy xekuim
chipsew dy quec – dy cipxhuxer gyawir xhuijxeme, habixem ya duneeyim
g’ynemic’awe, ya axhretiry yaqhag’ueda xhuinus! Adighebzem yapik’inim
mainew g’yk’ir; mys haras, haxer gyawir zerixhuijinxerras! Th’amichk’aqha
nexh eey dider, hapxuedew xeg’uedejinirra-a?!..
Harasy zerilhepqk’e Adighebzer dy-ajin zerixueeyime mainewe g’yk’ir; dy
bzemre dy xabzemre dy-ajxew haxer zerizeeth’ajin xueey quideeyxer-am!
Habi yi mainer kuedk’e nexh kuus! Halih’ Lhap’em, de Adighexem g’idyta
nyimeticxuexem ya p’alhexer, ya qiymetxer f’i didew tc’ejin zerixueeyirras!
Diyasporem chipsew Adighexem Adighebzer dimic’ejime, xekuim chipsew
dy quec – dy cipxhuxem dawere dazerede-apiquinur? Dery dy Adighebzer
tchiqhuipchew dixeg’uedejime, hapxuedew gyawirxem f’iwe dade-apiqua
xhuinu-a? Harasy Halih’ Lhap’em de g’idyta dy Adighebzemre dy Adighe
Kuilturimre ya p’alhexer, ya qiymetxer Adighexem f’i didew tc’ejin xueeys!
“Slav Txik’er Adighebzem yeg’uiwe” jizi-axem, pts’i yawipsir! “Slav Txik’er”
Adighebzem zyk’ yeg’uir-am! Habi dy Adighebzer yeeth’aler! Adighexem
ha g’axhuiqhar, zyk’ zeridmilhaqhuifir, zerilhepqk’e nef dizerixuexhuir; dy
th’amichk’aqhas!.. “Gyawir txik’e systemir kuediw f’iwe” jizi-axem; xekuim
chipsew dy quec – dy cipxhuxem xuedew diyasporem chipsew Adighexer
gyawir daqhaxhuijiniwe zareelejhxer, haxem yac’ej-am! Th’amichk’aqham
yi nexh eey didexemy zir mys haras! Halih’im; ha dy quec – dy cipxhuxer
c’ex didewe g’yqhawic!..
Dy dyn c’eniqhalejhxemre dy xhuejexemre; ha g’adbjaxer Tirkuxem f’iwe
yaguiriqha-uenuwe yelejhinxe xueey-a?.. Psalhe quideeyk’e g’aminexew
muslimenxer zede-apiquinxe xueey-a?..
Xekuim chipsew dy quec – dy cipxhuxem ya ymanir yaxhuimejifin chh’ak’e,
Tirkuiyem chipsew dy dyn c’eniqhalejhxemre dy xhuejexemre ha dy quec –
dy cipxhuxem yazerade-apiquinu c’ik’exer dery g’itxua-uateme, dy guape
xhuinus!.. 23.05.2017 YEMUZ Yilmez
.
“Si-Adighew” sizimide duneeyir, f’iwe slhaqhu-am!.. 2017 Qha. YEMUZ Yilmez
ADIGECE İNLEYEREK CAN ÇEKİŞİYOR VE YARDIM ETMEMİZ İÇİN BİZİ ÇAĞIRIYOR!..
.
Adıgece’yi “en okunuşlu ve en kullanışlı” duruma getiren, onun güzelliğini en net olarak
gösterebilen ve alternatifsiz milli yazı sistemimiz olan Adıge Yazısı’nı (Adighe Txik’er’i)
toplumca kullanmaya başlamadan, onunla evlerimizde, çocuklarımıza ve gençlerimize,
Adıgece’yi okutarak öğretmeden Adıgece’nin yaşayabilmesi asla mümkün değildir!..
.
Slav Yazısı ile Kültürel Jenosid’in tahribatlarını, aşağıdaki internet sitesi yazı başlığı çok
açık anlatmaktadır! Başlarımızı kuma gömmekle yok oluştan kurtulamayız!.. Dy chh’axer
pcaxhuem c’etxhuimek’e xeg’uedejiniqham dig’eelifin-am!..
.
. Adıgece, Kabardeyde de ‘Can Çekişiyor’ – Çerkesya
. cherkessia.net/news_detail.php?id=3316 10 Şubat 2010
.
Slav Yazısı’nı savunanlar; yukarıda gösterilen internet sitesi yazı başlığını hiç görmek
istemiyecekler ve Adıge Toplumu’nu kandırmak için ellerinden gelen her türlü gayreti
göstereceklerdir. Ancak ortada, Slav Yazısı’nın asıl sahibini de düşündürmesi gereken
kocaman bir gerçek vardır!.. O gerçek şudur: Slav Yazısı, sahibine bile çok zararlıdır!..
Bilimsel incelemeler sonucu elde edilen bulguları objektif şekilde değerlendiren bilim
insanları, gerçeği, kanıtları ile beraber ortaya koymuşlardır!.. Karar alarak uygulamak,
siyasi erkin işidir. Ancak üst yönetim kadroları; her zaman, şöven duygulardan kolay
kurtulamıyorlar. Bu durum; miktarı önceden bilinmeyen bir zamanın kaybedileceğini
göstermektedir! Bilim insanlarınca ortaya konulan gerçek tespitlerin değerlendirilmesi,
siyasi erki ilgilendirir. Ancak ortada Adıgeler’i ilgilendiren çok vahim bir durum mevcut
olup, o da şudur: ADIGECE İNLEYEREK CAN ÇEKİŞMEKTEDİR!.. Durum budur ve bu
durumun saklanabilecek hiçbir tarafı da kalmamıştır!.. Adıge Toplumu için çok vahim
olan bu durumu; hiçbir uluslararası organizasyon ve sivil toplum kuruluşu görmek ve
duymak istememektedir! Üniversitelerin dilbilim uzmanı sayın akademisyenleri de, bu
durumu görmeyi ve sözü edilen iniltiyi duymayı istememektedirler!.. Ayrıca bu kurum
ve kuruluşların yetkili kişileri ile dilbilim akademisyenleri; söz konusu dilin ve kültürün
sahipleri olan insanların, konu ile ilgilenmelerini hiç istememektedirler ve ilgilenenleri
aşağılayarak yermektedirler!.. Onlara göre; Adigeler, dansetmek haricinde hiçbir şey
yapmamalı, Adıgece’nin ve Adıge Kültürü’nün ölümlerini elleri bağlı seyretmelidirler!..
Adaletten kesinlikle söz edilmemeli, kazara söz edilse de, herhangi bir şey yapmaya
kalkışılmamalıdır!..
ADIGECE, İNLEYEREK CAN ÇEKİŞMEKTEDİR VE “BENİ KURTARIN!..” DİYEREK BİZİ
KENDİSİNE YARDIM ETMEYE ÇAĞIRMAKTADIR! ADIGELER, ADIGECE’YE YARDIM
ETMEK İÇİN NE ZAMAN HAREKETE GEÇECEĞİZ? ADIGE TOPLUMU ARTIK HİÇBİR
ŞEKİLDE KANARAK ZAMAN KAYBETMEMELİDİR! BİZLER; ADIGECE’NİN ÇIĞLIĞINI
VE İNİLTİSİNİ DUYMAK VE ONA HEMEN YARDIM ELİMİZİ UZATMAK ZORUNDAYIZ!
AKSİ TAKDİRDE, ADIGECE ÖLÜRSE, ONUN AĞIR VEBALİNDEN KURTULAMAYIZ!..
25.07.2017 Yılmaz Özcan
.
.
Adighexer “di-Adighew” dig’izerinejifinim pejiw dixueeyiwe chitime, dig’aziqhaapts’ew
diziqhaguivexem habi hatk’e ji-ac’e daxuemixhuiwe, “dy lhepq uexuiqhue lhap’exem”
..
YE-A C’EXIW DIXUEEVQHAAJHE!..
.
Yiryquin-a dizeraqhaqapts’ar?..
Yiryquin-a dizerak’elhig’uih’aar?..
Yiryquin-a dizeraqhah’awleeyar?..
Yiryquin-a dizeraqhaguivar?..
.
G’itpoplher, yiguir wiziw dy hanebzer!..
”Sy binxe! Fy axer g’isxuefcyy!” g’idjee-ar!..
Divqhawibid yi ar, yi pl’er, mil’e gyic’e har!..
Yi nem ne, yi napem nape chidivqhaaxue!
.
Divqhaqhaqaabze yi wi-aaqhaxer,
Xhuichxhue chidivqhaaxue, haxem!
Deede-uen quideey yiryquin-am, habi.
Apl’e xuedivqhac’, deevqhapsalhe!
.
“Dig’ag’uas dy psew dy hanebze daxe,
Dy qhaac’exer wettiniw we!” jeedivqha-a!..
Dqhaxhuijiniw har, g’adqhategyijiniw,
Ye-a c’exiw dixueevqhaajhe!..
.
. YEMUZ Yilmez
. 25.07.2017
YISTAMBILIM DACE MIQHUERY DE!..
.
Wo sy hadejh pc’ant’e guichem
Ciguir chizec’ac’e,
Sy guic’er g’ichytxhiwre
Xekuir saqhabghine,
Wo wo wo ry ra,
Yistambilim dace miqhuery de!
Yistambilim dace miqhuery de!
.
Wo Yistambil qhogu guichery
Weey wineceg’aacey,
Sy qaceniw daxery
Jilem g’ideznawe,
Wo wo wo ry ra,
Yistambilim dace miqhuery de!
Yistambilim dace miqhuery de!
.
Wo sy cipxhu nexhic’e guicher
Zerichh’ats barynesy,
Dy deey zeribiniwre
Se g’isk’eric’awe,
Wo wo wo ry ra,
Yistambilim dace miqhuery de!
Yistambilim dace miqhuery de!
.
Adighe beyraq guichery,
Weey jhibqham zereeh’a!
Dy deej ya xhabarxery
Xet de g’itxuyh’inu?!.
Wo wo wo ry ra,
Yistambilim dace miqhuery de!
Yistambilim dace miqhuery de!
.
.
BLEDQHAK’A ZI QHAM DIXEPLHEJIW YI H’EESEPIR, YI KRITIKYIR TC’IJIN XUEEYS!..
.
“Chiqhue Maxuem,” weramxem sloganxer g’ichidmik’yyxew, Adighe Chiqhuek’ek’e
dichichiqhuen xueeys! Dichiqhuenim g’ipitiw bledqhak’a zi qham f’iwe dixeplhejiwe,
har dawere bledqhak’amy habi yi h’eesepir tc’ijiwe dqhazec’efare dimiqhazec’efare
dy uexuiqhuexem daxeplhejin, dimiqhazec’efa uexuiqhuexer c’edmiqhazec’efaxem
ya sebepxer g’adqhuetiw habixem ya uexu c’ik’exem chh’ak’e tc’in xueey g’axhu ya
revyzyonxer tc’ijin xueeys!.. 12.07.2017 YEMUZ Yilmez
.
.
XEKUIM DICHIRAXUIM ADIGHEXER ZETIRIZAWIK’A C’IK’EXER
ZILHAQHUIW ZIPSEWA ZI ADIGHEL’IM HAXER G’IZERY-UATER:
.
FIG’ADA-UE TS’IXUXE!
.
Fig’ada-ue ts’ixuxe!
Fig’ada-ue psory!
Psalher Qafqas quircijhxers:
Yamic’ejim xeh’aa uexhuiqhues,
Zeman pcaqhuem c’yxhuima guawes,
Nobe fyguim g’adqhak’ijinur!..
.
Se ha maxuem q’uih’ teedzap’em
Sig’i-uik’iry sig’eejhas!
Que yechanem sig’asawe
Zi cu g’aag’uew g’isxuezas!
.
Jhak’em nepsir g’ichipitg’uim
Selam tiqhuer yiroh’alhe.
Sig’oguibjhiry “l’i yi lhepqim”
Jis-aw c’alem sixuoxhuic’e!
.
“Zi lhebaques we wy nepsir,
Plhaqhuijinum g’ipxuenejir!”
Jy-aw cumy sy lhewijhir
Yi qhogu hanew c’epxhuejas.
.
Se g’izokyir ha lhebaquer,
Bqhuenc’aqh guerim siroh’al’e!
L’awe chilhir c’eeqhu cheniquem!
L’ewe chilhir habi xiwibjem
Zi chytxu xhuiniw g’ic’ek’ins!
.
Zy gyanebqhar fic’a hanem
Yi ner g’aaplhew pser chynas!
Zy psem yege yi sabyyiry,
Zeca bqhaafem c’eqhuelhh’aas!
.
Nasipincew g’aalhxua ts’ig’uir
Cxeniw xueeysy xok’yyik’!
Zy pse pitxem har zexaxiry
Plhaqhuiw yaguir g’owizik’!
.
T’eg’u che-uijiry awa diqham
Yi ne ts’ig’uxer c’ylhefas!
Sery c’ag’uer zihanezequem
H’adeteepxhue yaxuesc’as!
.
Cum jy-aawe se sy nepsir,
C’ag’uem teetiw slhaqhuijas!
Mys habdeejim sywvik’iry
Se th’alhane bidew sc’as:
.
G’izeda-uer, aqil zy-ar,
Mi uexu bzagem g’eezqhaliniw
Yngyilyzimy Tirku pachtih’imy
Sy xeku daxer chisxhuimeniw!
.
Yemine wizir zixeh’apawe
Ziteeg’uedejir Tirkuim nesaxers!
Ya nexhibyt’ir xir g’awquibeeyiry
H’ap’ats’e uisiw xeg’uedejaxes!
.
G’aneja t’eg’uir mi quak’e – bghik’em
Deviwbidawe divoqhal’ih’ir!
Fe yit’aney fy th’alhanes,
De dy ts’ixuxer f’iwe flhaqhuiw,
Bghiris lhepqiw chi-a psomy
F’i g’eexhuil’em fe fy guapew!
Har hapxuedew chitir pejim
Zilhemik’xer chixeg’uadem,
Dy ts’ixuibzxer cipl’ejhaqhaw
Xhaan beeyguelxem chizerapxhuem
Xet yi h’ade fe vqheeyar?
.
Leey g’itteeh’aw sit c’evdar?
H’apechipxe byyim yaxuexhuiw
Sit fe diwe c’evmitxar?
Zem Chamylim, zem Halih’im,
Zem pachtih’im firyl’ig’ues!
.
Denew p’ere fe ts’ixuqhaapts’ew
Yeminejhxem fy g’eejhap’er?
Xet yi xabzem teediwixuenu
Fe fy h’adem yi c’elhh’ak’er?
.
Sin fxuetc’inut blachh’a f’etiw
C’im har xept’em c’ir ghizinus!
Maf’e tc’ire fixeedqhaash’am,
Wiz xek’inus fy jherimem!
.
Har psom nexhire nexh fxuefaches,
Uis faxuexhuim psipts’eblejhxem!
Ts’ixu nailetir ziteexuawe
Chxhuih’ir chxhuih’im xireeg’uade!
Zy guibamp’e mit’isaxem
Fe fy wijhir yaxuixhu maxue!
.
Adighe beyraq guichery,
Weey jhibqham zereeh’a!
.
Dy deej ya xhabarxery
Xet de g’itxuyh’inu?!.
.
Dy deej ya xhabarxery
Xet de g’itxuyh’inu?!.
.
Dy deej ya xhabarxery
Xet de g’itxuyh’inu?!.
.
G’eeger: MISOSTICXUE Pchizebyy
.
GUI ZALHITTEN XUEEYXER:
Mibdeejim tettxeja ha pselhek’er; de Adighexem deejk’e zi ybreticxue
xhuin xueeys! Adighe Lhepqim dy chh’am ha g’iryg’uaxem, habi hatk’e
dig’aaqhawicin xueeys! Adighexem g’idac’il’a jenosydicxuem yi zi ah’a
t’eg’uir yilhaqhuiwe zipsewa zi Adighel’im haxer g’ic’y-uetar; g’axhuinu
c’eble Adighexer dig’yqhawicin chh’ak’es!.. Ha zemanim dy Adighexer
g’aziqhapts’axem ya binijxem; nobey jeey de Adighexer, “Slav Txik’er
Adighebzem yog’uir” ja-ary tinciwe dig’aaqhaapts’er! Adighebzem zyk’
g’eemig’u Slav Txik’er lhechiqhak’e zeridaqhah’ak’e g’aminexewe, ya
bzequitexem dy Adighebzer yiraqhaquiter!.. Haxery, de tlhaqhuif-am!..
Adighexer sit chiqhue dig’ichiwicinur? Habi hatk’e dig’awicin xueey-a?!.
Adighebzemre Adighe Kuilturimre l’ejxewe haxer t-ac’ek’a xhua newijh
dig’ichiwicinur?!. Adighebzemre Adighe Kuilturimre dymi-aj xhua newijh
dig’awicime, habi zyk’ zi maine yi-ajinu-am! Dipchil’xewe dipsewijinus!
Harasy g’itc’exhuenu dy binxem, c’eble Adighexem ya g’ag’uenuxer f’i
zerixhuinim pejiw dixueeyiwe chitime; zi maxue yape gyic’e dig’awiciw,
zyk’ nec’iw zeman bledmiqhak’iwe, Adighe Txibze Cexydxem yalhxery
xepchawe g’axhuiwe witikuim g’yh’aa, Adighebzem yi txiqhaxer “yege-
qhuaf’e didere zeeh’aqhuaf’e didere” g’aziqhaxhu, habi yi daxaqhar ne-
rilhaqhu didewe g’aziqhalhaqhu, alternatyfince dy lhepq txik’e system
zaque dy “Adighe Txik’er;” yape gyic’e dy winexem, habi k’elhig’uewe
dy yeqhagyap’exem chizeeth’awe dixueejhen xueeys!.. Alternatyfince
ha dy lhepq txik’e system zaquemk’e, dy winexem, dy sabyyxemre dy
nibjhic’exemre, dy Adighebzemre dy Adighe Kuilturimre chadqhaagew
chadqhac’en xueey g’oxhuir. 20.08.2017 YEMUZ Yilmez
.
.
GUIMQAALE WEREDIR
.
WEZI Muratk’e zeger marje!
C’ale f’its’e queqhu-a woy?!.
Ci qhuirim teesiry woy marje!
Qhuise pxuexhuin-a woy?!.
.
Wy ci pexuijhiry woy marje!
Zeripxec’ibqhue woy!
Guimqaale guibqhamy woy marje!
Murat chozawe woy!
.
We wy nibjheqhuxery woy marje!
G’izeroqhaachte woy!
C’ilher g’amichtewre woy marje!
Murat g’achten-am woy!
.
Teet prystafiry woy marje!
Murat k’elhopxhue woy!
Bghi pxhuante bidemy woy marje!
Murat doh’ajir woy!
.
We mequmecic’exem woy marje!
Vi c’oqhac’ejire woy?!.
“We wy jaqhueqhuxery woy marje!
Jeeyimy g’ipxuosk’er woy! (2)”
.
.
CEXYDILHXER XEPCHAW G’AXHUA “ADIGHE TXIK’ER” ZEETH’AN XUEEYS!
.
Adighe Txibze Cexydxem yalhxery xepchawe Adighe Taryxhim g’ichixhuiwe
witikuim g’yh’aa, Adighebzem yi txiqhaxer yegeqhuaf’e didere zeeh’aqhuaf’e
didere g’aziqhaxu, habi yi daxaqhar nerilhaqhu didewe g’aziqhalhaqhu, habi
alternatyfince yi txik’e system zaque g’axhu dy “Adighe Txik’er;” duneeyim yi
txik’e lhap’e didexem chichs! “Adighe Txik’er” Adighexem zerilhepqk’e c’exiw
g’aatchtew zeeth’awe dixueejhen xueeys! “Adighe Txik’er” zeeth’awe habik’e
yape gyic’e dy winexem, k’elhig’uewe dy yeqhagyap’exem, dy nibjhic’exemre
dy c’aleqhualemre Adighebzer chaqhaagewe chadqhac’en xueeys. Deersxer
zereettinu deers materyalxemre deers notxemre dizede-apiquiwre f’i didexew
dqhah’aziriwe haxer dy ts’ixuxem yalhedqha-asime; duneeyim deney chipsew
dy ts’ixuxem, haxer zerah’awe yeezir – yeezirxew yelejhxew Adighebzer f’iwe
zeraqhac’efins. Dy zemanim chi-a tekyniky amalxemre ynternetimre f’i didew
zeeth’ame, haxer dqhazec’efins! Ha deersxem ya vyde-o qayitxer, ynternetk’e
dy ts’ixuxem yalhedqha-asime, habixem, yeezir – yeezirxew yelejhxew tinciw
Adighebzer f’iwe zeraqhac’efins! Yiryquiw dizede-apiquime ha uexuiqhuexer
dqhazec’efins! Dizedemi-apiquime ha uexuiqhuexer dimiqhazac’ew g’anenure
dizerichh’axam chh’ak’e dy Adighebzer, Adighexem c’exiw yachiquipchejinure
g’uedijinus! Dimiguivew Adighebze daxer dy nibjhic’exem c’exiw yadqhaac’ew
dixueejhen xueeys. Habi g’ynemic’awe neqhuec’ zi lheniquek’e alternatyfince
ha dy txik’e system zaquer zerilhepqk’e zeeth’aw Adighebze daxemre Adighe
Kuiltur daxemre xedqhaaxhuewre dqhapsewin xueeys!.. Haxer txueqhazec’en
chh’ak’ey Adighebzer f’iwe zic’e Adighexer dizede-apiquin xueeys!.. Adighexer
di-Adighew dig’izerinejifinim pejiw dixueeyiwe chitime, ha dy lhepq uexuiqhue
kritiky didexer dqhazec’en xueey g’oxhuir! Di-Adighew dig’aanewe dipsewijifin
chh’ak’e, habixem g’ynemic’awe neqhuec’ qhogu, neqhuec’ amal dy-a-am!..
08.08.2016 YEMUZ Yilmez
.
.
Adighexem; alternatyfince dy lhepq txik’e system zaque g’axhu “Adighe Txik’er”
daxemk’e dy weredxer ttxiwre habixem ya meqaame daxexemk’e dag’eegeme,
zy axer g’itteelh lhepqxem ya bzequitexem dy Adighebze daxer yaqhal’efin-am!
Adighebzer; g’uexu nexh daxe g’axhuiwre, xexhuewre psewifins!.. Adighebzer
psinc’ewe c’eniqhaxem ya bze g’adqhaxuime; Adighexem c’exiwe c’eniqhak’ey,
eekonomyyk’ey zig’adiwijhijifins!.. 19.07.2017 YEMUZ Yilmez
.
Xamem xueji-ac’e dy ts’ixuxem, dy nibjhic’exer yadqhaqhah’awleeyin xueey-am!..
Bzequitexem, dy Adighebzemre dy Adighe Kuilturimre yadqhaquiten xueey-am!..
.
G’IDAC’IL’E DESINFORMASYONICXUER TQUITEN ZERIXUEEYIR!..
.
. Zy axer g’itteelh lhepqxem; yilhesychere cheniquere lhandere Adighexem
zi desinformasyonicxue g’idac’il’er, zig’idamiqhaqhawijhin, yeezixem Qeeymet
Maxuer g’asixu dizixuaqhapchil’in chh’ak’e!.. Adighexemre Adighaqhamre f’i
zerixhuinxem yaxueey xuedew zac’iwre dig’aaqhaapts’ewre, dizec’awibidawe,
yezixem daxuelejhen f’ek’a damiqhaxheeyiwe daqhapsewir!.. Adighexem zy
axer g’itteelh ha lhepqxer; yeezixer zeguiri-uaxewe, lhenique psoguexemk’ey
kontrol dac’xew damiqhap’et’awew da-iqhir! Adighexem dy guipsiseniqhaxer
yaqhawitxhueniwe, yaqhawif’eeyiniwe yolejhxer!..
. Mixery g’idac’il’e ha desinformasyonicxuem chichxes:
. Adighebzem yeg’u dide g’axhuiwe yi txiqhaxer “yegeqhuaf’e didere zeeh’a-
qhuaf’e didere” g’aziqhaxu, Adighebzem yi daxaqhary “nerilhaqhu didewe” g’a-
ziqhalhaqhu, Adighe Txibze Cexydxem yalhxery xepchawe g’axhuiwe witikuim
g’yh’aa dy “Adighe Txik’er” daxem yi zyxuedaqhaxer, Adighexem yiramiqhalha-
qhuin, haxer zilhaqhuxemy ya “g’ag’uen guiqhaxer” c’exiwe zepawidin chh’ak’e;
Adighexem qhaleeyawe zi “kuiltur desinformasyonicxue” g’idac’il’er! Adighexer,
dy lhepq uexuiqhue mixuymxer g’izeridexhuil’enxemk’e sit xuedyzk’e nexhibew
daqhaguivewe yeezixem dizixuaqhapchil’xemy, har, yeezixem deejk’e kuedk’e
nexhif’ xhuinu yalhaqhuir!.. Ha ya guipsise yeminem teetxewe, “Adighe Txik’er”
Adighebzem yeg’u dide zerixhuir Adighexem yiramiqhalhaqhuin chh’ak’e; yeezi-
xemre yadare dy ts’ixu guerxemre Adighebzem yi maq guerexer, latyn txik’ek’e
detxene zi maqim txik’e chh’axue zibqhuipc’ yi-awe, dy psalhexem ya txik’exer
haxem txik’e zechh’achyx kuedxer ya-axewe yatxiry, yiraqhatxery, k’elhig’uewe
ha txik’exer zerikuedir, zerimixhuxer, ya txiqhaxem chaqhak’ih’iw g’icha-uetejir!
Hapxuedew “latyn h’arfxer Adighebzem yirymiquxew, habi yeg’u g’amixhuxew”
ja-awre pts’i yawipsxer!.. Hapxuedew Adighexer g’aaqhapts’enuxew yolejhxer!
Yemine kuedir hapxuedew yatxir, yiraqhatxir, dy zemanxer tf’adiqhuin chh’ak’e!
. Dy jaqhueqhuxem ya ji-ac’e ha ts’ixuxem f’iwe dachiqhuezen, yac’e uexuxer
f’iwe zedqhac’en, haxer zi c’ip’exem qayit chitc’in xueeys!.. Hawe ha ts’ixuxem
zyk’ psalhe yadedqhajen, dapepselhejin xueey-am!.. Sitiry tlhaqhuin, f’i didew
tc’en xueeys!.. Hawe zimy dipepselhejin xueey-am!.. Tc’en xueeyir; ts’ixuxem
zyk’ psalhe yadedmiqhaajewe, zi maxue yape gyic’e dy “Adighe Txik’er” daxer
g’aatchtew zeeth’awe dixueejhen zerixueeyirras, ha dy lhepq txik’e zaquemk’e,
dy winexem, dy binxemre dy nibjhic’exemre, Adighebzemre Adighe Kuiltuimre
chadqhaagewe chadqhac’en zerixueeyirras!.. Haxer c’ex didew dqhazac’eme;
dy Adighebze daxemre dy Adighe Kuiltuir daxemre, Qeeymet Maxuer g’asixu
xexhuexewre zeripsewifinuxemk’e, zyk’ guirichxhue g’itxuenejin xueey-am!..
. Adighebzem yeg’u dide g’axhuimre zaxuere daxere g’axhuimre Adighexem
damiqhalhaqhuin, dy zemanimy de Adighexer dichaqhaawew daqhah’awleeyin
chh’ak’e; nexh yapek’e tekylyf g’aac’axem g’ynemic’aw, yigyiry dy Adighebzer
yiryttxiniwe neqhuec’ desinformiky txik’e systemic’exery de Adighexem tekylyf
g’izeritxuaqhac’inumk’e zyk’ ceky dy-an xueey-am! Dy zemanimy de Adighexer
dig’aaqhapts’efime, dy jaqhueqhuxer zeriguif’enuxemk’e ceky dy-an xueey-am!
Adighebze daxer yaquiten chh’ak’e, Adighexer (nexhibew dy nibjhic’exemre dy
c’aleqhualemre) dichaqhaawew dy xabze daxexemre dy chen daxemre c’exiw
yaquiten chh’ak’e; desinformiky g’axhuiwe Adighebzek’e pselhek’e l’ewijhiqhue
kued zerah’axew g’iraqhajhaxes! Ah’laq mixhumic’exer daxewe g’aziqhalhaqhu
fylimxemy, ha desinformiky pselhek’e mixhumic’exer chizerah’axew dolhaqhuir!
Ha desinformiky pselhek’e mixhumic’e qomim, dy binxemre dy c’aleqhualemre
g’eedqhalifin chh’ak’e, Adighexer habi hatk’e c’exiw dig’awiciwe dizepqiric’ewe
dixueejhen xueeys!.. Yape gyic’e dy lhepq uexuiqhue kritikyxer zeridqhazec’en
c’ik’exemk’e dizeguiri-uen, g’ipitiwe dizede-apiquiwe dizedelajhewe dixuuejhen
xueeys!.. Dy lhepq uexuiqhue kritikyxemy kezuxer ya-as. Dy lhepq uexuiqhue
mixuymxem yape dide yitiwe zerilhepqk’e dqhazec’en xueeyir; Adighebzer ze-
ryttxinu yi txik’e system uexuiqhuerras! Ha dy lhepq uexuiqhue mixuym didem
yi nexhibe ah’ar Adighe Bzec’eniqhalejh Lhap’exem zec’iqhuxew yaqhazec’aw,
haxem, dy Adighebzem yi txiqhaxer “yegeqhuaf’e didere zeeh’aqhuaf’e didere”
g’aziqhaxhu, Adighebzem yi daxaqhar “nerilhqhu didewe” g’aziqhalhaqhu, habi
alternatyfince yi txik’e system zaque g’axhu dy “Adighe Txik’er” daxer witikuim
g’iraqhah’aas!.. Ha dy lhepq uexuiqhue kritiky lhap’e dider yigyi yirydqhaquijin,
dqhatememin chh’ak’e, dy zemanim chipsew Adighexem psomy dqhazec’eniw
yigyi g’itteexue dy lhepq wazyfe lhap’e dider; xamexemre haxem yaxuelajhe dy
ts’ixuxemre ha dy lhepq uexuiqhue lhap’em zyk’ yateedmiqhapselhih’iwe, dery
kuediw qhak’ec’aw mac’e didew diteepselhih’iwe, dy Adighe Txibze Cexydxem
yalhxery xepchaw dy Adighe Taryxhim g’ichixhuiw witikuim g’yh’aawe chit, Adi-
ghebzem yeg’u didew, alternatyfincew, dy lhepq txik’e system zaque g’axhu dy
“Adighe Txik’er” daxer, zerilhepqk’e c’exiw g’aatchtew zeeth’aw dixueejhen, ha
dy lhepq txik’e zaquemk’e dy winexem, dy binxemre dy nibjhic’exemre g’itpic’a
dy ts’ixuxemre, Adighebzemre Adighe Kuilturimre, chadqhaagewe chadqhac’en
zerixueeyirras! Haxer, Adighebzer zic’e Adighexem dy lhepq wazyfe lhap’exes!
“Adighe Txik’er” zerilhepqk’e c’exiw g’aatchtew zeeth’awe, Adighebze daxemre
Adighe Kuiltur daxemre duneeyir chitixu xedqhaaxhuewre dqhapsewin xueeys!
Ha dy lhepq uexuiqhue kritiky dider dimiqhazac’ewe, Adighexem xuytiniqha pej
tlhaqhuifinu-am!..
. Ha dy lhepq uexuiqhue mixuym dider dqhazac’ewe, qhogu zaxuem diteetiw
dizedelajhewe dixueejhenim dilhamiqha-asin chh’ak’e zy axer g’ittelh xamexem,
Adighexem ha desinformasyonicxuer g’idac’il’er! Har, Adighexem tlhaqhuif-am!
Ha desinformasyonicxuer zeridmilhaqhuifir, zerilhepqk’e nef dizerixhuir; Adighe
Lhepqim dy xeg’uedejiniqham yi sebepicxuerras!..
. Yilhes 150 lhandere Adighexem g’idac’il’e ha desinformasyonicxuer, c’exiw
tlhaqhuifin xueeys! Adighexem g’idac’il’e ha desinformasyonicxuer zepidiwdiw
dimiquitawe, Adighexem zyk’ zig’adiwjhijifinu-am!.. Dy jaqhueqhuxemre haxem
yaxuelajhe dy ts’ixuxemre, de Adighexer habi hatk’e zyk’ dig’aamiqhapts’ejifiw,
yichh’am zerichijit-aam xuedew Adighexer c’exiw dizepqiric’ewe dizedelajhewe
dixueejheme; g’idac’il’e ha desinformasyonicxuer zepidiwdiwe tquita xhuinus!..
Ha desinformasyonicxuer hapxuedew tquiteme; Adighexer, yilhes 80 lhandere
dig’aaqhaapts’ew dizeraqhah’awleeyam xuedew zyk’ daqhah’awleeyijifinu-am!
Adighexem dy uexuiw xhuar psory, nexh psinc’ew wizenc’xewe xueejhenuxes!
. Zy guiqhu tc’a ha g’axhuiqha daxexer dimiguivewe, c’exiwe g’adqhaxhuifin
chh’ak’e; Adighe Lhepqim yilhes 80 lhandere tf’elh lhaxhar zepidiwdiw zif’etxiw,
yi uink’ibzery yiqhuisewe har zif’eddzen xueeys! Adighexer lhepqiw dig’aanewe
dizeripsewijifinim dixueeyiw chitime; desinformasyonicxuer hapxuedew tquitew,
zimy zeedmiqhaqhaguivew, hadireey dy uexuiqhue mixuymxery dqhazac’exew
dixueejhen xueeys! Ha uexuiqhuexer psory dimiguivewe dqhazec’enir tlhek’ifin
chh’ak’e; yape dide gyic’e “Adighe Txik’er” daxer zerilhepqk’e c’exiw g’aatchtew
zeeth’awe dixueejhen, dy winexem, dy binxemre dy c’aleqhualemre Adighebzer
ha txik’emk’e chadqhaagewe, chadqhaac’ewe dixueejhen, dy Adighe Kuiltur da-
xer habik’e ttxijiwe haxer dijital witikuimy qayit chitc’ijin, yiryqu bjiqhaxemk’e kyi-
tapxew tireedqhaadzexewe haxer dy ts’ixuxem yalhedqha-asin xueey g’oxhuir!..
Zy guiqhu tc’a ha dy lhepq uexuiqhue daxexer, Adighexem psoguemy dy lhepq
wazyfe lhap’e didexerras! Adighexem psoguemy, ha dy lhepq wazyfe lhap’exer
dqhazec’are dimiqhazec’arem ya h’eesepir Halih’ Lhap’em zireettijinumk’e zyk’
ceky dy-an xueey-am!..
. Yilhes 3000 (mynych) lhandere ziguerxem Adighexer dig’izeraqhaapts’exer,
habi hatk’e ze yiryqua xhuin xueey-a?.. 17.05.2017 YEMUZ Yilmez
.
DESINFORMIKY PSELHEK’EXER DIBGHINEN XUEEYS!..
.
Adighebzer; desinformiky pselhek’exemk’e mixhuiwe, yi normal pselhek’exemk’e
g’atpselhime, zaxuewe h’areket tc’a xhuins! Adighebze daxer qaabzew g’aanewe
psewifin chh’ak’e, ha prensypim dixuesaqiwe diteetin xueeys! Neqhuec’iw jit-ame;
xamexem g’it-uiraqhalhh’aa desinformiky pselhek’exer, c’exiw dibghinen xueeys!..
Adighebzer yaquiten chh’ak’e; zy axer g’itteelh xamexemre haxem yaxuelajhe dy
ts’ixu guerxemre, zyk’ zaxuere daxere g’amixhu pselhek’e kued habi g’ixalhh’aniw,
ha mixhuxer daxexew g’aaqhalhaqhuiniwe yawijh zerytinuxemk’e zyk’ ceky dy-an
xueey-am! Adighebzer; zaxuere qaabzere daxerew g’atpselhiwe zeeth’an xueeys!
10.07.2017 YEMUZ Yilmez
.
HABI HATK’E DY CEXYDXEM YAGUXER XADQHAC’IN, DQHAK’EZIZIN XUEEY-AM!..
.
Dy nexhijhxemre Adighebzer g’aziwipselhij dy c’alexemre ya qiymetxer f’iwe tc’ejin xueeys!
Habixem g’aa-uatexer kem g’aminew vyde-oxem qayit chitc’ijime, habixem g’itxua-uetaxer
“Adighe Txik’er” daxemk’e ttxijiwe dy binxemre dy nibjhic’exemre yadqhaageme kuediw f’i
tc’a xhuins! Xamexem g’itxuac’enuxemk’e dy Adighebze daxem zig’ywijhijifin-am! Dy bzem
zig’eeziqhawijhijinur, Adighebzer zic’e Adighexerras!.. Dig’aafe, dig’awigy quideeyk’e de dy
bzemre dy kuilturimre zig’aawijhijifin-am! Habi hatk’e zy axer g’itteelh lhepqxem yaxuelajhe
dy ts’ixuxem zag’eedmiqhaqhaapts’ewe, fig’aag’ue, dy lhepq uexuiqhue lhap’exem c’exiwe
dixueevqhaajhe! Dy Adighe ts’ixu lhap’exe! Fe sinivoger!.. Habi hatk’e zir zim dizepqiric’ew
ha dy uexuiqhue lhap’exem dixueevqhaajhe! Xamexem dig’izeraqhapts’axer habi hatk’e ze
yiryqua xhuin xueey-a? Dipsalhe quideeyk’e uexuxer dqhazec’efin-am. C’exiw h’areket tc’in
xueeys!.. Ts’ixuixhuy ts’ixuibzy yireexhu, detxene dy zi ts’ixuimy yic’efin ziguerexer chi-as!..
Dizeric’en, dizeguiri-uen, dizepqiric’ew dy lhepq uexuiqhue lhap’exer dqhazec’en chh’ak’e
dizedelajhewe dixueejhen xueeys!.. Habi hatk’e dy cexyd lhap’exem yaguxer xedqhac’in,
dqhak’ezizin xueey-am!.. 19.07.2017 YEMUZ Yilmez
.
.
SY BZEW SY ADIGHEBZE
.
Chi-as, ja-aw dy bzer mainences.
Chi-as, ja-aw dy bzer quileeyinces.
Bezer uexuk’e mixhuiwe neqhuec’ guerxem
Ya chh’am wy-abenir g’eemizeqhs.
.
Har jizi-am, haxer zy jhe yeziqhag’uim,
Yi hane bidzicer yeec’ h’arem!
Zy bzer neqhuec’ bzek’e zixhuejim,
Sit yimixhuejinu g’ixuenen?!.
.
Txidem; yi g’eejheqhuem, dy Adigher
Psih’aalhaxuew guibqham yirypxhaas.
Kuedir zeripsalher Iarapibzes.
Nexhibejs Tirkuibzem yilhexhaar.
.
Chi-as Yngyilyzimy Fransiziwy f’ek’a
Har zimic’ej sixuezas.
Ye Tirkuibzer yi hanedelhxuibzew zilhitej
Adighey seepselhas.
.
Saf’ena-am haxem, saghyya-am.
Sygu yac’eqhuiw ya ar squizijas.
Xexes lhepq zy xeku zif’eg’uedaxem,
Sinechxheeyiw ya c’ib syplhejas!..
.
Sit yac’en habixem, sit ya maxue!?.
Sitiry ya pchedeeyiwe nexu g’ak’in!
Qhaac’e zef’emih’am yi qharybxem,
Txibzey, bzey sitk’e yagu g’ak’in…
.
Txibzer yi teep’enime bzer mexuabe,
Bzem zeecec’, xuytiw zeewquedyy.
Txibzer pe-ac’ame, bzer mel’ejir!
Guir bqhademih’ajiw har medyyir…
.
Se sixueey-am l’eniw, sy bzer nobe.
Se sixueey-am l’eniw, har pchedeey.
Sy bze daxers, syguir ziqhaxuaber.
Sipxuireexhu quirmen we, sy bzew sy duneey!
.
Bzewe chi-am pc’ecxue yaxuefaches.
Bzewe kued yic’eniw xety xueeys.
Hawe zi bzes, syguim g’idewibzer.
Sipxuireexhu quirmen we, sy bzew sy duneey!
.
. YELHMES Awladyn
.
.
G’IVOGE UACHH’AMAXUE
.
Sy kuec’im yisa sy binxer
Fic’epxhuew dene fig’uat?!.
Sy bqham g’ic’ejiw psi werxer
Bidzice fxuesc’iw fisp’at!
.
Sy zaque guibqham sig’yvnew
Chh’a fy xeku lhap’er fibghinat?
“Wy xeku pxhuimeniw wicinew,”
Hapxuede xabze fxelhat?!.
.
Yigyi psi werxer sy nepsiw
Fe binxem chh’ak’e g’ojex!
Txhuaw sy chh’ar fer chh’ak’e wesiw
Fe fig’aslhixhuew soplhix!
.
Zem yiniw sy pcher xizociry
Xim hadiric’k’e siflhoxhu!
Fizmilhaqhuijiw sizeciw
Fe sifc’ebeghiw jhi soxhu.
.
Fe fizdyk’awe xeku daxer
Nurir chh’achyxiw qhaqhaas.
Chit-s cheh’ar yinxew fy lhaxer
F’iqhuem har xesiw beqhuaw.
.
Adighe lhepqiw sy binxer
Dene lhenique apxhua?!.
Fig’ixueg’uejit sy apl’em,
Zew t’isijins sygu beghar!..
.
. BALHQAR Fowset
.
.
ADIGHE NIBJHIC’E LHAP’EXEM DINIFCHOGUIQHUIR!..
.
. Duneeyim teet bzexem psomy diyalekyt kued ya-as. Hawe “Myllet” xhuijifa
lhepqxer; ya diyalekytxer yaxhuimej petire ya diyalekyt zerizk’e zeguiro-uexer.
“Zi” xhuijif, zeguiri-uejif lhepqxer haras; “Myllet” xhuijifxer!.. Har zimiqhazec’ef
lhepqxer; habixem sity jira-a, neqhuec’ lhepqxem xotg’uih’ijxer!.. Habi g’yne-
mic’awe zi lhepqir “Myllet” xhuifin chh’ak’e, habi alternatyfince zi lhepq txik’e
system yi-awe ha yi lhepq txik’e system zaquer ha lhepqim zeryh’an xueeys,
lhepq xuyt xhuijifin chh’ak’e! “Myllet” mixhuijifa lhepqir, xeg’uedejiniqham zyk’
g’eelijifinu-am! Haxer g’idguirimi-uawe Adighe Lhepqir “Myllet” dixhuijifinu-am!
Adighe Txibze Cexydxem yalhxery xepchaw g’axhuiw witikuim g’yh’aa alterna-
tyfince dy lhepq txik’e system zaque g’axhu “Adighe Txik’er,” Adighexem c’ex
didew g’aatchtew zerilhepqk’e zeeth’awe dixueejhen, dip’ac’ewe Adighe Kuil-
turir habik’e ttxijin, ha txik’emk’e, dy winexemre dy yeqhagyap’e wineeyxemre,
dy binxemre dy nibjhic’exemre Adighebzer chadqhaagew chadqhac’en xueey
g’oxhuir. Harasy Adighe nibjhic’exem, “Adighe Txik’er” g’azi-uate txiqhaxem fi-
xeplhewe “Adighe Txik’er” c’exiwe zevqhac’en, har dy ts’ixuiw xhuam psomy
psinc’e didewe yavqhac’en xueey g’oxhuir. Alternatyfince lhepq txik’e system
zaque g’axhu “Adighe Txik’er,” Adighe Nibjhic’e Lhap’exem c’exiw g’aafchtew
zeefh’awe fixueejheme, fy wered, fy wise daxexer “Adighe Txik’er” daxemk’e
ftxiwre ya meqaame daxexemk’e haxem fag’eegexeme, dy Adighe Kuilturim
“Adighe Txik’er” systemimk’e fiteelejhih’ime, sitiry “Adighe Txik’er” daxemk’e
ftxiwre Adighebzemy firylajheme; Adighebzemre Adighe Kuilturimre duneeyir
chitixu xexhuexewre psewifinuxes!.. Fe dy nibjhic’exem hapxuedew h’areket
fc’ime, dy “Adighe Lhepqir” xeg’uedejiniqha eeyim g’eevqhalinus! Fe Adighe
Nibjhic’e Lhap’exem; ha dy lhepq uexuiqhue lhap’exer fimiguivexew c’exiw
vqhazec’enuxewe dinifchoguiqhuir!.. 19.06.2017 YEMUZ Yilmez
.
GUI ZILHITTEN XUEEYXER:
Adighebzer t-ac’ek’ime, har, dy xekuir zerit-ac’ek’am nexhire kuedk’e nexh eey
xhuinus! Dy jaqhueqhuxem Adighebzer yaquiteniwe, yaqhag’uediniwe ya wijh
zerytxer; Adighepse pej zy-aj Adighexem zyk’ zichidqhaqhuipchen xueey-am!..
Habi g’ynemic’awe de Adighexer diziqhaguivexer; yac’exewe ye yamic’exewe
chitimy, dy jaqhueqhuxem ya de-apiqueqhu zerixhuxery, zichidqhaqhuipchen
xueey-am!.. Adighe pejxem; habi hatk’e “Adighe Txik’er” g’aatchtew zeeth’awe
dixueejhen zerixueeyiry zyk’ zichidqhaqhuipchen xueey-am, Adighe Lhepqiwe
dig’izerinejinim pejiw dixueeyiwe chitime!.. 23.06.2017 YEMUZ Yilmez
.
.
ADIGE GENÇLERİ’MİZE GÜVENİYORUZ!..
.
Dünyadaki bütün dillerin çok sayıda diyalektleri vardır. Milletleşmiş toplumlar;
tüm diyalektlerini korumakla beraber, farklı diyalekttekilerin anlaşabilmesi için
bir diyalektte uzlaşıp onunla anlaşabilen toplumlardır. Onların yazıları milli ve
alternatifsiz olup, “dayatma yazısı” kullanmazlar. Adıge Yazı Dili Şehitleri’nin
kanları ile de yoğurularak oluşan ve alternatifsiz tek milli yazı sistemimiz olan
“Adıge Yazısı (Adighe Txik’er),” cerkes.net sitesindeki yazılarımızda ayrıntılı
olarak anlatılmıştır. O yazılarımızın kopyalarını arşivlerinize indirip muhafaza
ederek tanıdığınız ya da e-mail adreslerini öğrendiğiniz Adıgeler’e iletirseniz
ve sorusu olanların sorularını yanıtlayarak içeriklerini onlara da öğretirseniz,
çok önemli bir milli sorunumuzun çözülmesine katkıda bulunmuş olursunuz!..
Bize e-mail adresini bildiren Adıgeler’e, biz de o yazıları adreslerine iletiyoruz.
Siz Adıge Gençleri’miz; o yazıları inceleyip “Adıge Yazısı”nı çabuk öğrenerek
kullanmaya başlarsanız, şarkılarınızı ve ezgilerinizi “Adıge Yazısı” ile yazarak
onları güzel makamlarıyla okursanız, Güzel Adıge Kültürü’müzü “Adıge Yazısı”
ile yazarak onunla üzerinde çalışırsanız; “Adıgece” ve “Adıge Kültürü” gelişerek
yaşayabileceklerdir!.. Siz gençlerimiz zamanlarınızın değerini bilerek kimseye
hiç kanmadan çok çalışırsanız, Adıge Toplumu yok olmaktan kurtulabilecektir!..
Siz Değerli Adıge Gençleri’mize güveniyoruz!.. 19.06.2017 Yılmaz Özcan
.
.
Adighexem; alternatyfince dy lhepq txik’e system zaque g’axhu “Adighe Txik’er”
daxemk’e dy weredxer ttxiwre habixem ya meqaame daxexemk’e dag’eegeme,
zy axer g’itteelh lhepqxem ya bzequitexem dy Adighebze daxer yaqhal’efin-am!
Adighebzer; g’uexu nexh daxe g’axhuiwre, xexhuewre psewifins!.. Adighebzer
psinc’ewe c’eniqhaxem ya bze g’adqhaxuime; Adighexem c’exiwe c’eniqhak’ey,
eekonomyyk’ey zig’adiwijhijifins!.. 19.07.2017 YEMUZ Yilmez
.
Adighe Lhepqiw dig’anejifin papc’e; Adighe Ts’ixuibzicxue Maxuem g’izeridjy-aam
xuedew, Adighexem dyguxer, dy Adighebze daxer, dy c’eblexer g’aat-atijin xueeys!..
.
. ADIGHEBZER ZERIPSEWIFINIM YI QHOGU ZAXUER
.
. Adighebzer psewifin chh’ak’e, har dizepsalhewre zeeth’an quideeyir yiryquinu-
am. Adighebzer psewifin chh’ak’e, lheguim chijit-aaxer psory zerilhepqk’e dqhaze-
c’en xueey g’oxhuir.
.
1. ADIGHE BZEC’ENIQHALEJHXEM G’AACHTA WINAFER:
.
Kuiltur Winafe Nr.: 1
.
. Adighe Lhap’exe,
.
. “Adighe Txibzem” diryc’eniqhalejhxew de NEGUIME Core, TXHARXET Ah’med
Jawyd, TS’AQHUE Nuryy, TOBYL Talhusten, BLENAW Bateque H’arun, G’UIBE Ca-
ban sime; der g’ynemic’awe ha dy lhepq uexuiqhuem teelejhih’aa Adighe Bzec’eni-
qhalejh 57ry g’itxetiwe, mynyt’ire pchig’uitxuire qham yezane yi mazem yezane yi
maxuem dizexuesiry, dizekengechijiry, psory dizeguiri-uawe lheguim chijit-aaxer,
“Adighebzemre Adighe Kuilturimre Zeripsewifinxem ya Qhogu Winafew” g’atchtas.
Ha winafer Adighexem yaxuinyqhasiniw, Adighe Bzec’eniqhalejhxem yilhesychem
c’yqhu zi zeman pc’onde zek’elhh’awijhiw dizedelajhexew zec’iqhuiw witikuim g’yd-
qhah’aa, Adighebzem yi txiqhaxer “yegeqhuaf’e didere zeeh’aqhuaf’e didere” g’azi-
qhaxhu, habi yi daxaqhar nerilhaqhu didew g’aziqhalhaqhu, alternatyfince dy lhepq
txik’e system zaque “Adighe Txik’er,” Adighexem yaxuinyqhasiw yaryqhats’ixuiniwe,
dy txag’ue YEMUZ Yilmez wazyfexew yettas. Ha winafem teewixuawe Adighexem
vqhazec’en xueey g’axhu dy lhepq uexuiqhuexer psory YEMUZ Yilmez g’ivjy-anus.
Ha dy lhepq uexuiqhuexer vqhazac’eme, Adighebzemre Adighe Kuilturimre c’exiwe
zig’aawijhijinus! Halih’im; Adighexem, ha uexuiqhuexer vqhazec’efiniw nasip fxuyc’!
.
. “Adighebzemre Adighe Kuilturimre Zeripsewifinxem ya Qhogu Winafer” miras:
.
. “Adighebzer” psewifin chh’ak’e, har fizepsalhewre zeefh’an quideeyir yiryquinu-am.
“Adighebzer” psewifin chh’ak’e; habi yi txiqhaxer “yegeqhuaf’e didere zeeh’aqhuaf’e
didere” g’aziqhaxhu, yi daxaqhar nerilhaqhu didewe g’aziqhalhaqhu, alternatyfince
dy lhepq txik’e system zaque “Adighe Txik’er,” g’uexu nexhibe g’axhu zi zeeh’ak’ek’e
zerilhepqk’e zeefh’awe, Adighebzer ftxiwre zeeth’an, Adighebzemy firylejhen xueey
g’oxhuir. Ha lhepq uexuiqhuexer zerilhepqk’e fimiqhazac’ew; Adighebzemre Adighe
Kuilturimre zig’aawijhijifinu-am, haxer c’ex didew l’ejinuxes!.. “Adighebzemre Adighe
Kuilturimre” zig’aawijhijifinxe chh’ak’e; Adighexem, zyk’ zimy zeevmiqhaqhaguivewe,
ha dy lhepq uexuiqhue lhap’exer zerilhepqk’e c’exiw vqhazec’en xueey g’oxhuir!..
. “Adighebzemre Adighe Kuilturimre Zeripsewifinxem ya Qhogu Winafer,” yichh’am
chijit-aaxer haras. 01.01.2015
.
NEGUIME Core TXHARXET Ah’med Jawyd TOBYL Talhusten
Adighe Bzec’eniqhalejh Adighe Bzec’eniqhalejh Adighe Bzec’eniqhalejh
Atachh’a
.
TS’AQHUE Nuryy BLENAW Bateque H’arun G’UIBE Caban
Adighe Bzec’eniqhalejh Adighe Bzec’eniqhalejh Adighe Bzec’eniqhalejh
.
2. DY TS’IXUXEM DARE ZAXUEXHUXER TC’EN ZERIXUEEYIR:
. Mi ttxa txiqhaxem yegya zi Adighem; lheguim chijit-aa lheniquychim yazixezir
xyxiw, xyxa lheniquem yi darewe psewijin xueey g’oxhuir. Ha lheniquexemre ha-
xer zyxuedexemre mixers:
. a. Yezane lheniquer: Mi lheniquer xezixxem; ya duneeyiry ya axhretiry zicha-
miqhaqhuipchewe, ttxa txiqhaxem ze g’eegejxew yeguipsisijaxe newijh, qhogu
zaxuer yalhaqhuiwe “Adighebzer ziqhapsewinu lheniquer” xaxiw, ha lheniquem
chi-a Adighe pejxem ya dare xhuixew, habixem yac’iqhuxew, yazerixuizif’ek’k’e
Adighaqhar yi pek’e yah’iniwe yelejhinxe xueey xhuinus.
. b. Yet’uane lheniquer: Mi lheniquer xezixxem; Adighaqhak’ey xamexem za-
zipxa Adighexem ya dare xhuixew haxem ja-axer ya f’ech xhuixew ye ya f’ech
mixhuxemy yeezixem ya duneey menfa-atir habixem yadeej chalhaqhuiw, “Adi-
ghebzer ziqhal’ejinu lheniquer” xaxiwe, ha lheniquer zeeyxem ji-ac’e yaxuexhu-
xew psewijinxe xueey xhuinus.
. c. Yechane lheniquer: Yichh’am chijit-aa lheniquyt’im yazixezir xamixiw, Adi-
ghaqhar yaf’emi-uexuijiw habi pik’ijaxew ya psewip’exem mi-Adighexew chipse-
wij Adighexem, yechane lheniquer g’aaqhaxhuir. Chh’azif’ef’xew, zyk’ guipsise
yami-axew psew Adighexery yechane lheniquem chichxes.
. Dy lhepq uexuiqhue lhap’er dimiguivew yi pek’e th’ifin chh’ak’e, dizepsalhe zi
Adighe ts’ixuim, yape gyic’e pejiw zy dare yi lheniquer tc’en xueey g’oxhuir.
.
3. ADIGHE PEJXER DIZEDE-APIQUIW DILEJHEN ZERIXUEEYIR:
. Yezane psewik’er xezixaxer, nequec’iw jit-ame, “Adighebzer psewin xueeyiw”
pejiw zilhitexer; yape gyic’e dizeric’ew dizeguiri-uen, k’elheg’uew planxer, prog-
ramxer tc’iwe, dy lhepq uexuiqhuexer, dy lejheniqhaxer ko-ordyne zidetc’iw, dy
zemanim xueey g’yqhaxhu lejhek’exemk’e dizedelejhen xueey g’oxhuir.
.
. Yichh’am chijit-aaxem; Adighebzemre Adighe Kuilturimre zeripsewifinxem ya
qhogu zaxue dider g’aaqhalhaqhuir. Adighe Bzec’eniqhalejhxem g’aachte ha ya
winafem, Adighexem dqhazec’en xueey g’yqhaxu dy lhepq uexuiqhue lhap’exer,
zyk’ dimiguivewe, zerilhepqk’e c’exiw dqhazec’en xueey g’oxhuir… 19.08.2017
.
. YEMUZ Yilmez
. Adighe Bzec’eniqhalejhxem
. ya Uexuth’abzac’e
.
.
. SY BZEW SY ADIGHEBZE
.
Chi-as, ja-aw dy bzer mainences.
Chi-as, ja-aw dy bzer quileeyinces.
Bezer uexuk’e mixhuiwe neqhuec’ guerxem
Ya chh’am wy-abenir g’eemizeqhs.
.
Har jizi-am, haxer zy jhe yeziqhag’uim,
Yi hane bidzicer yeec’ h’arem!
Zy bzer neqhuec’ bzek’e zixhuejim,
Sit yimixhuejinu g’ixuenen?!.
.
Txidem; yi g’eejheqhuem, dy Adigher
Psih’aalhaxuew guibqham yirypxhaas.
Kuedir zeripsalher Iarapibzes.
Nexhibejs Tirkuibzem yilhexhaar.
.
Chi-as Yngyilyzimy Fransiziwy f’ek’a
Har zimic’ej sixuezas.
Ye Tirkuibzer yi hanedelhxuibzew zilhitej
Adighey seepselhas.
.
Saf’ena-am haxem, saghyya-am.
Sygu yac’eqhuiw ya ar squizijas.
Xexes lhepq zy xeku zif’eg’uedaxem,
Sinechxheeyiw ya c’ib syplhejas!..
.
Sit yac’en habixem, sit ya maxue!?.
Sitiry ya pchedeeyiwe nexu g’ak’in!
Qhaac’e zef’emih’am yi qharybxem,
Txibzey, bzey sitk’e yagu g’ak’in…
.
Txibzer yi teep’enime bzer mexuabe,
Bzem zeecec’, xuytiw zeewquedyy.
Txibzer pe-ac’ame, bzer mel’ejir!
Guir bqhademih’ajiw har medyyir…
.
Se sixueey-am l’eniw, sy bzer nobe.
Se sixueey-am l’eniw, har pchedeey.
Sy bze daxers, syguir ziqhaxuaber.
Sipxuireexhu quirmen we, sy bzew sy duneey!
.
Bzewe chi-am pc’ecxue yaxuefaches.
Bzewe kued yic’eniw xety xueeys.
Hawe zi bzes, syguim g’idewibzer.
Sipxuireexhu quirmen we, sy bzew sy duneey!
.
. YELHMES Awladyn
.
.
. ADIGHEBZEM ZIG’ITXUYQHAGUISEN-A?!.
.
. Rah’manire Rah’ymire Halih’im yi Ts’ek’e!..
.
. Chitxhuiniqhar zixuefache zaquer, ialemxem ya Rab Halih’irras!..
. Dig’aziqhac’a Halih’ Lhap’em; dits’ixuiw, di-Adighew, dimuslimeniw dig’ize-
ryqhac’am chh’ak’e, cikuiricxue xuidoc’ir!.. Halih’ Lhap’em; aayetxemk’e g’idjy-
axery, Habi yi Beeqhambarxem g’idja-axery psory, zyk’ ceky yaxuidymi-awe
dy f’ech mexhuxer!.. Psory pejxes, h’aqxes!..
. Halih’ Lhap’em aayetxemk’e g’izeridjy-aaxem, yi Beeqhambarxem g’izerid-
ja-aaxem xuedexew ymanire iybadetire dy-aw dits’ixuif’xew dipsewiwe, g’idja-
aaxer, dy wazyfexer zeritxuizif’ek’k’e yiryquxew dqhazec’axew, Halih’ Lhap’em
deej deeg’uel’ejinxer, dy guiqhacxues!…
. Dy hanecxue – hadecxuexem ya hanecxue – hadecxuexer Adighexew,
muslimenxew psewijifinxe chh’ak’es, amalincew g’aanexew c’ezewaxer, cexyd
c’exhuaxer!.. Qafqas Zawejhim chiqhue, zawer zerawixiw habi k’elhipitiw g’i-
dac’il’a JENOSYDICXUEM chiqhue, habi k’elhipitiwy dy xekuim dichiraxuim
chiqhue; meelwanyt’im yi nexhibe Adighe ts’ixuxer yawik’xery yaqhal’axes.
Adighexem dy chh’axem belih’ kued g’aaryg’uaxes!.. Adighexer; dy chh’axem
g’aaryg’uaxe ha belih’ qomim kuediw dyqhaguipsisen xueeys! Habixem ya se-
bep pejxer g’adqhuetiwe, haxer f’iwe eetud tc’iwe, habixem g’aaxetxin xueey
g’axhu deersxer g’aaxetxiwe, dy lejhek’exemre dy psewik’exemre ya qhogu
zaxuexem teedqhuivenxe xueey g’oxhuir! Haxer hapxuedew dimic’ime, dy
chh’axem yigyi newijhy g’aaryg’uenuxe belih’xer zyk’ txuewixinu-am!..
. Zi lhepqim yi lhek’iqhar kued xhuixu, ha lhepqim teelh xame axemre habi-
xem g’irac’il’ef mixhumic’aqhaxemre nexh mac’e mexhuxer. Zi lhepqim yi lhe-
k’iniqhar nexh mac’ere, yi ts’ixuxer wedxere zerimiwibidijifxere chixhuxem, ha
lhepqim teelh xame axem ya bjiqhaxemre ha lhepqim g’irac’il’ef mixhumic’a-
qhaxemre nexhibe mexhuxer. Yi jileguir zirawida lhepqir, kuediw psinc’ewe
xamexem yaxetg’uih’ijiw yaxog’uedejir! Hapxuede zi lhepqir, zi jiler xeg’uede-
jiniqham g’eeqhalinir, kuediw guiqhu mexhuir. Dy Adighe Jilem nobe yi h’alir,
hapxuedes! Adighe Guipsisag’uexem, sitim chiqhuey dizewipc’ijin wipc’exer
mixer xhuin xueeys: Adighe Jilem yi xeg’uedejiniqhar dawere dqhawive-afi-
nu?!. Adighexer xeg’uedejiniqham dawere dig’eelifinu?!. Ha wipc’exer dize-
wipc’ijiwe haxem dateemiguipsisih’ijime; c’aqhue ts’ixuiqha g’itxueminejinu
g’itchoxhir!.. Harasy ha wipc’exem deeguipsisiwre Halih’ Lhap’em mipxuedew
dolhe-uir:
.
. Ya Rabby!
. Adighe Jiler c’exiw dig’aqhawicy, dy jile qhogu zaxuem diteeqhah’ay, de,
zerijilek’e habi diteemik’iwe diryg’uefiniw nasip txuec’!..
.
. Adighexer Halih’ Lhap’er zerixueeyim xuedew ts’ixuif’xer dixhuifime, Halih’
Lhap’em; Adighexer c’exiw dig’yqhawiciw, dy jile qhogu zaxuem ditiryqhah’aw,
ha dy jile qhogu zaxuem ditiryqhatiw diryqhag’uenu doguiqhar!.. Adighexem
har nasip txuyc’in chh’ak’e, Halih’ Lhap’em kuediw deelhe-uin xueey g’oxhuir!
Halih’ Lhap’em, dy ymanir bidew iybadetire duiare xuetc’in xueey g’oxhuir!..
. Zi jiler, jilewe g’anejifin chh’ak’e, ha jilem yi bzemre yi kuilturimre xyqhaa-
xhuewre yiqhapsewifin xueeys!.. Har zimiqhazec’ef zi jiler, xeg’uedejiniqham
zyk’ g’eelifinu-am!.. Yi bzer zimixhuimejif zi lhepqim, yi kuilturir yixhuimejifinu-
am. Harasy zi jilem; yape dide gyic’e yi bzem yi p’alher, yi qiymetir f’iwe yic’e-
jin xueeys! Zi jilem; yi bzer xyqhaaxhuewre yiqhapsewifime, yi kuilturiry tinciw
xyqhaaxhuewre yiqhapsewifinus!.. Habi chh’ak’e zi jilem yape gyic’e yi bzem
zig’iryqhawijhin xueey g’oxhuir!..
. Bzexem psomy diyalekyt kued ya-axes. Hawe “Jile (Myllet)” xhuifa lhepq-
xer, ya bzexem ya diyalekyt zerizxemk’e zeguiro-uexer. Ha jilexem ya txib-
zexery zerizxewe haxer ya jile txik’e zaquexemk’e g’aaqhaxhuaxes.
. Zi jilem yi bzem zig’ywijhifin chh’ak’e; ha jilem alternatyfince zi jile txik’e
system zaque yi-awe, ha yi jile txik’e system zaquemk’e g’yqhaxhua yi txib-
zer, ha jilem deejk’e zire ze-ah’aqhuire xhuin xueeys! Zeguiri-uejif lhepqxer;
ya bzem yi diyalekytxem zir xaxiwe, ha ya diyalekytir yaze-ah’aqhuiw zira-
h’axew, ya jile txibzer, ha ya ze-ah’aqhu diyalekytim teezic’ih’if lhepqxerras.
“Jile (Myllet)” xhuijif lhepqxer; xame bzexemk’e mixhuiwe, ya ze-ah’aqhu di-
yalekyt zerizxemk’e zeguiri-uejif lhepqxerras! Har zimiqhazec’ef lhepqxer;
yeezixem sity jira-a, haxer xame lhepqxem xotg’uih’ijxer, xog’uedejxer!.. Zi yi
nexhibe txibze yi-awe “Jile (Myllet)” xhuijifa lhepq duneeyim chichi-a-am!..
G’UIBE Caban, DIQHUIJ Fu-ad sime ha g’axhuiniqha pejir ziralhaqhuifam
chh’ak’es, haxer Qaberdeey c’inalhem g’uexew, Adighebzem yi Qaberdeey
diyalekytimk’e “Adighe Txibzer” g’aaqhaxhuiniwe c’eelejhaxer.
. Mibdeejim, “Adighe Txik’er” zec’iqhuiw (anonymiw) witikuim g’yziqhah’aa-
xem t’eg’u ya guiqhu chitc’in xueey g’oxhuir. NEGUIME Core, TXHARXET
Ah’med Jawyd, TS’AQHUE Nuryy sime, “Adighe Txik’er” witikuim g’yqhah’an
dy jile uexuiqhue lhap’e didem cexyd teexhuih’aaxes!.. TOBYL Talhustan,
BLENAW Bateque H’arun, G’UIBE Caban simey, ha dy jile uexuiqhu lhap’e
didem ya qhaac’exer tiralhh’aaxes!.. DIQHUIJ Fu-ady yaxetiwe habixem
psomy, Halih’ Lhap’er harazi g’aaxuixhu!.. Ha dy c’eniqhalejh lhap’exem ha
ya lejheniqhacxuexer, zyk’ tchiqhuipchejinuxe-am!.. Habixem, sitim chiqhuey
c’ih’icxuexer yaxuidy-anus!.. Alternatyfince dy jile txik’e system zaque g’axhu
“Adighe Txik’er” witikuim g’yqhah’an dy jile uexuiqhue lhap’e didem teelejhi-
h’aa dy Adighe Bzec’eniqhalejhxer 60m yi nexhibes. Habixem, ha ya lejheni-
qhacxuexem chh’ak’e zerijilek’e kuediw f’ic’e yaxuidoc’ir! Halih’ Lhap’er, pso-
my Tharazi g’aaxuixhu! Adighe pejxem, ha dy c’eniqhalejh lhap’exer zyk’
tchiqhuipchejinuxe-am! Haxer, dy c’eblexemy yachidqhaqhuipchejinuxe-am!
. Zi jilem alternatyfince yi jile txik’e system zaquer witikuim g’iryqhah’aa ne-
wijh, ha jilem, zyk’ miguivewe yi txibzer “zeeh’aqhuaf’e” g’yqhaxhuin xueey
g’oxhuir. Zi jilem yi txibzer, neqhuec’iw jit-ame, yi bzer “zeeh’aqhuaf’e” g’y-
qhaxhuifin chh’ak’e, ha yi jile txik’e system zaquemk’e txaxewe, yaryquxew
xeqhaxhuaxewe ha bzem yi txik’e qhuazer, yi grameerir, yi psalhalher c’exiw
yiqhah’azirxew witikuim g’aaryqhah’an, haxer bzer zeey ts’ixuxem yaryqha-
ts’ixuxew habixem haxer zariryqhah’an xueey g’oxhuir. Ha jilem ha yi jile
uexuiqhuer yiqhazec’efime; ha jilem yi bzer, yi txibzer “zeeh’aqhuaf’e” g’yqha-
xhuifa mexhuir!.. Haxer zimiqhazec’ef jilexem, lhepqxem; ya bzexery, ya kuil-
turxery yaxhuimejifinuxe-am, yeezixery lhepqxew, jilexew g’anejifinuxe-am!..
. Adighexem, alternatyfince dy jile txik’e system zaque “Adighe Txik’er” zera-
h’axewe xueejhexeme, habi zerixueejhaxer dy nek’e tlhaqhuime; Adighebzer,
Adighe Txibzer “zeeh’aqhuaf’e” g’adqhaxhuin chh’ak’e, yape gyic’e “Adigheb-
zem yi Txik’e Qhuazer” kyitapir dqhah’aziriw witikuim g’ytlhh’anus. Habi g’ipiti-
we “Adighebzer G’izerixhuir (Adighebzem yi Grameerir)” kyitapir dqhah’aziriw
witikuim g’ytlhh’anus. Ha kyitapxer witikuim g’ytlhh’aa newijh, yi qhah’azirin
uexuiqhuemk’e yiryqu bjiqha xuedyz de-apiqueqhu g’iddexhuifin Adighexer g’i-
quek’xeme, dqhuetxeme, “Adighebze Psalhalhe” kyitapir dqhah’aziriw witikuim
g’ytlhh’anus.
. Hawe Adighexem, “Adighe Txik’er” g’aachtew zerah’axew xueemijhexeme,
ha kyitapxer dqhah’azirin uexuiqhuexem dateelejhih’ifinu-am. Adighe Jilem xe-
g’uedejiniqhar qaabil yic’awe, har yidawe chitime; habi hatk’e txuizif’ek’ifin zi-
guere g’anej-am, Adighexer alternatyfince ya jile qhogu zaxuem g’aatiryqha-
h’ajinim chh’ak’e Halih’ Lhap’em deelhe-uin f’ek’a! Adighexer c’exiw g’aazery-
qhawicinim chh’ak’e nobey Halih’ Lhap’em dolhe-uir!.. Hawe de-apiqueqhuxer
dimiqhuetiwe, ha dy jile uexuiqhue lhap’e didexer dqhazec’enxem dy zaque
dapelhechifinu-am! Adighe Jilem, Qeeymet Maxuer g’asixu xamexem yaxuep-
chil’inu qarar yirytawe chitime, txuizif’ek’ifin ziguere g’anej-am, Halih’ Lhap’em
deelhe-uin f’ek’a! “Th’a Lhap’em dy Adighe Jiler g’yqhawic!..” jit-aw deelhe-uin
f’ek’a!.. Dy jile uexuiqhue kritiky didexem Adighexer ze yeguipsisijxeme; yeezi-
xem deejk’ey, g’aac’exhuenu ya nesylxem deejk’ey nexhif’ xhuinu g’itchoxhuir!
Zi bzer xexhuewre psewifin chh’ak’e, habi yi txibzer “zeeh’aqhuaf’e” g’aqha-
xhua newijh, bzer zeeyxem, ha bzem yi pselhenibzemre yi txibzemre, zaxue-
xew, yiryquxew zirah’axew, ya bzem yarylejhenxe xueey g’oxhuir. Habi k’elhi-
g’uewe ya txibzer zaxuere – daxerew zerah’axewe, ya kuilturimre c’eniqha-
xemre teelejih’xew xueejhenxe xueey g’oxhuir!.. Bzem yi txibzer “zeeh’aqhua-
f’e” g’axhua newijh, ha jilem yi eedebiyatir txawe witikuim g’iryqhah’an, har, yi
nibjhic’exem yaryqhaagew yaryqhac’en, zariryqhah’an xueey g’oxhuir!..
. Yichh’am chijit-aaxer ziqhazac’e zi jilem yi bzery, yi kuilturiry xexhuexewre
psewifinuxes!.. Ha jilem yi c’eniqhalejhxer; ya txibzer zerah’axew c’eniqhaxem
teelejhih’xeme, ha jilem, c’eniqhak’ey, eekonomyyk’ey c’exiw zig’ywjhijifinus!..
Habi chiqhue ha jilem yi quileeyaqhamre yi xuytiniqhamre, g’uexu nexhibe g’a-
xhuinus!.. Hapxuede zi jiler, hadireey yi jile nesip’exemy lhe-asifinus!..
. Yichh’am chijit-aaxer zimiqhazec’ef lhepqxer, jilexer, xeg’uedejiniqham zyk’
g’eelifinuxe-am! Habixem ya bzexery, ya kuilturxery c’exiw l’ejinuxes! Yeezixery
zadepsew neqhuec’ lhepqxem, jilexem yaxeg’uedejinuxes!..
. Adighexem yichh’am chijit-aa kritiky dide g’axhu dy jile uexuiqhuexer c’exiw
dqhazec’efin chh’ak’e, Adighexer dimiguivewe c’ex didewe dig’awicin xueeys!.
. Yape gyic’e, Adighexer yilhes mynych lhandere ziguerxem dig’izeraqhaap-
ts’er, dy zemanxer yadiqhuxew dizeraqhah’awleeyxer tlhaqhuifiwe, tinciw dig’i-
c’epts’exem ya sebepxer g’adqhuetiw, ha sebepxer f’iwe eetud tc’in xueeys!
Habi yawijhk’e habi hatk’e ziguexem zag’eedmiqhapts’en, dy nibjhic’exery
habixem g’aadmiqhaqhapts’en chh’ak’e tc’en xueey uexuiqhuexer tc’exew,
zidmiqhaguivewe, kritiky dide g’axhu dy jile kuiltur uexuiqhue lhap’e didexer
dqhazac’efin chh’ak’e, zeriz – zeriziwy dilajhexewe, guip – guipiwy dizedela-
jhexewe dixueejhen xueey g’oxhuir!.. Dy ko-ordynec’xem; ha dy jile kuiltur
uexuiqhue lejheniqhaxer ko-ordyne zidac’xew, haxer zir zim zedaqhag’u-
xew, lejhiqhaxem ya redaksiyonxer yiraqhac’ijxew zexuah’asijaxe newijh, ha
lejhiqhaxem formatxer yiratxew, haxer ya arcyvxem chaxhuimen, format zi-
rata dy kuiltur c’eniqhaxer Adighexem lhaqha-asxewe, habixem g’aaxuira-
qha-ueten, yaraqhaqhac’en xueey g’oxhuir!.. Adighe pejxerras, hapxuedew
lejhenuxer!.. Adighe mipejxer; zaxuelajhexem yaf’eg’uefin chh’ak’e, yigyiry
uexu nepts’xem ya wijhxem yitinuxes, ya lhepqaqhuxer g’aaqhapts’enim ya
wijh yitinuxes!.. “Halih’ Lhap’em, habixemy g’aariryqhaqhaaze!..” jido-ar!..
Hapxuede ts’ixuxem, g’aaqhaazexew ya jile qhogu zaxuem g’aateeh’axuk’e,
de, habixem psalhe yaxuidy-a-am! Haxer dy psalheqhuxewy tlhaqhuxe-am!..
. Dy jile uexuiqhuexer, xamexem ya winafe c’aqhxem c’adqhaqhawibiden
xueey-am! Xamexemre habixem yadare dy ts’ixuxemre; dy jile uexuiqhue-
xem zyk’ g’aaxedqhazerih’in, haxer ha dy jile uexuiqhuexem yateedqhapse-
lhih’in xueey-am. Habixem dy jile uexuiqhuexem zyk’ ya guiqhu yaxuetc’in
xueey-am! Hapxuedew zic’ dy ts’ixuxemy, zyk’ nef’k’e deeplhinxe xueey-am!
Xamexemre haxem yaxuelajhe dy ts’ixuxemre uexuiqhuexem xezimic’ik’ dy
ts’ixuxemre; dy jile uexuiqhuexem zyk’ ya guiqhuxer yaxuetc’in xueey-am!
Haxer dy jile uexuiqhuexem zyk’ yateedqhapselhih’in xueey-am! Ha jit-aaxer;
kuediw dizixuesaqxew diwibidinxe xueey g’axhu dy jile uexuiqhue prensyp-
xes. Ha prensypxer ziquitexer, yamic’exewe ziquitaxery neqhuine de tchich-
xe-am!.. Hary zyk’ zichidqhaqhuipchen xueey-am!.. Dy jile guiqhaxer, dy jile
uexuiqhuexer; xamexemre habixem yaxuelajhe dy ts’ixuxemre ya qararxem
zyk’ yapitlhh’afinxe-am!.. Adighexem har zyk’ zichidqhaqhuipchen xueey-am!
. Dy jile uexuiqhuexer der – deriw dqhazec’en xueeys! Adighe pejxer; yape
gyic’e meesajk’e, telefonk’e dizeric’en, k’elhig’uewe randeewu zettiwe dizeri-
lhaqhuin, dizerits’ixuin, dizepselhen xueeys. Habi k’elhig’uewe dy jile uexui-
qhuexem dazeriteelejhih’in c’ik’exemk’e dizeguiri-uefinuxewe chitime habi-
xem yiryquiw dateepselhih’iwe dy zedelejhek’exem ya winafexer tc’iwe ha-
xem ya qararxer yettiwe, dy jile uexuiqhuexemre dy zedelejheniqhaxemre ya
ko-ordynexer zidetc’iwe dy ze-ah’aqhu lejheniqhaxer xueedqhajhen xueeys!..
. Adighe pejxer dichizexuesxem, hawe dizepsalhexew, dizedewecerxew di-
zebghirik’ijin xueey-am. Hawe dizepselhen, dizedewecerin quideey chh’ak’e,
Adighe pejxer dizexuesin xueey-am. Hapxuedew nec’ zepselheniqhaxemk’e,
wecerxemk’e dy zemanxer nec’xew bledqhak’in xueey-am! Waz quideexem-
k’ey dy zemanxer bledqhak’in xueey-am! Hapxuedew nec’iw zeman bleqha-
k’inir, Halih’ Lhap’em zyk’ f’iwe yilhaqhu-am. Xheerxew sitxery g’idireelejhxe,
dy zemanxer sebep xhuinu uexhuiqhuexemk’e bledqhak’in xueeys!.. Dy jile
uexuiqhue zexuesxery hapxuedew sebep xhuinuxew bledqhak’in xueeys! Dy
jile zexuesxer, wineey dide g’izerixhuxem chh’ak’e, ha zexuesxem xamexem
yaxuelajhe dy ts’ixuxer g’eedgenxe xueey-am. Hapxuede dy ts’ixuxer g’ag’ua-
xew chitime, dy jile uexuiqhuexem dateepselhih’in xueey-am! Haxer g’eezigya
ts’ixuxer f’iwe zedqhats’ixuin, ha ts’ixuxery yawijhireey zexuesxem g’eedgenxe
xueey-am!.. Har, kuediw mixuym didew dy zi jile prensyp xhuin xueeys. Dy jile
uexuiqhuexer habi hatk’e xame winafe c’aqhxem c’etxin xueeys!.. G’itxeh’axe-
we hawe ha uexuiqhuemk’e g’iddemi-apiquxewe chitxer, xety yireexhu, ceky
xemilhiwe dy jaqhueqhuxem ya de-apiqueqhuxes!..
. Dy zexuesxer, dy jile zexues zedelejheniqhaxer; xiyerarcyyxem dateetxew
dqhazec’en xueeys. Nec’iwe ye leeyiwe ye ziqhah’aziriniqha yimi-awe ziry
dqhapselhen xueey-am. G’itxeh’aniwe h’aq zymi-ar, yirata dy jile uexuir zimi-
qhazec’ar, zixedqhah’an xueey-am!..
. Adighebzer zic’exer habik’e dizerizemipsalhexer dy th’amichk’aqhacxues!..
Adighebzer tc’e petire habik’e dizepsalhe-am! Har sitiw th’amichk’aqhacxue!..
Hapxuedew habi dirymipsalhew, nexhibewe xamebzek’e dizepsalheme, Adi-
ghebzem, Adighexem zig’itxuyqhaguisen-a?!. Har, zig’itxuyqhaguisek’e g’a-
minewe c’ex didew t-ac’ek’in-a?!. Dy cexyd lhap’exem yaguxer xedqhac’a,
dqhak’eziza xhuin-a?!. Harasy Adighebzek’e dizepselhenim, dy sabyyxery, dy
nibjhic’exery zedqhapselhenim, amalxer g’aaxuedqhuetin xueey g’oxhuir!..
“Adighe Txik’er” zeeth’awe habik’e dy sabyyxemre dy nibjhic’exemre Adigheb-
zer yadqhaagewe yadqhac’a newijh, haxer Adighebzek’e chizepselhefinu wi-
tikuxer haxem g’aaxuedqhuetin, haxer Adighebzek’e zedqhapselhen xueeys!..
Har; kritiky didew dy jile uexuiqhue mixuym dides!..
. Halih’ Lhap’em aayetxemk’e g’idjy-axer, yi Beeqhambarxem g’idja-aaxer
f’iwe zedqhaac’exewe, dy hanecxue – hadecxuexem ya hanecxue – hadec-
xuexem ya chh’axem g’aaryg’uaxer, habixemre dy cexyd lhap’exemre ya ce-
kyaxer zyk’ zichidmiqhaqhuipchexew, dy jile uexuiqhuexem dateelejhih’xewe,
dizedelajhexewe dixueevqhaajhe!.. Hapxuedew h’areket tc’ime; dy cexyd lha-
p’exem ya psexer kuediw guif’enuxes!.. Halih’ Lhap’em; habi chiqhue, Adighe-
xem nexhibewe guic’eqhu g’itxuyc’inus!.. Adighexem; Adighebzemre Adighe
Kuilturimre xedqhaaxhuewre dqhapsewifinuxes!.. Hapxuedew xamexem daxe-
mitg’uih’ijiwe, daxemig’uedejiwe, Adighe Jilewe dig’anejifinus!..
. Adighe pejxem sinivoger! Marjexe! Habi hatk’e zidivmiqhaqhaguive! Kritiky
dide dy jile kuiltur uexuiqhuexer c’exiw dqhazec’efin chh’ak’e, zi maxue yape
gyic’e dilajhexewe, dizedelajhexewe dixueevqhaajhe! Ha dy jile uexuiqhuexer
dqhaguivexeme, haxem ya qhazec’enxer g’uexu nexh guiqhu g’axhuinuxes!..
Harasy fe dy ts’ixu lhap’exem, ha dy jile kuiltur uexuiqhuexem chh’ak’e kuediw
sinivolhe-uir! Fe, “Ye-a c’exiw dixueevqhaajhe!..” nivjizo-ar! Adighebze daxem
nobe a g’ixuevmicyyime, pchedeey kuediw k’ase, kuediw diguiva xhuinus!..
Adighe C’eblexem ya g’ag’uenuxem ze feeguipsisijiwe, xamexemre habixem
yaxuelajhe dy ts’ixuxemre zag’eevmiqhaqhaapt’sewe, habixem fy zemanxer
yavmiqhadiqhuiwe, zi maxue yape gyic’e zivqhaxheeyiwe, kritiky dide dy jile
kuiltur uexuiqhuexem fateelejhih’xewe fixueejhexeme, kuediw f’i fc’a xhuinus!..
16.11.2017
.
. YEMUZ Yilmez
. Adighe Bzec’eniqhalejhxem
. ya Uexuth’abzac’e
.
DY ADIGHE TS’IXUIBZICXUE MAXUEM YIC’A PSELHEK’ER!..
Adighe Cuweeyxer 21.05.1994 maxuem cheejhexem chiqhue, dy Adighe
Ts’ixuibzicxue Maxuem Adighebze qaabzek’e yic’a pselhek’er miras:
….
Habi nemic’iw… “Psexer guif’ew” ja-ar! “Psexer psewiw” ja-ar! Dy hane –
hadexem ya psexer nobe meguif’exe!.. G’iddoguif’exe, “Fizeriqhuetijaxere?!.”
ja-ary! Harasy, dery dadeguif’ew, nobe hapxuedew g’adivqha-at! Dy binxery,
dy ts’ig’uxer haras!..
Nag’ue – g’aag’uexem ya qhoguir zeridqhuiviry; “haxem ya qoguir nexuiw,
haxem ya qhoguir daxew!” Th’am solhe-u!.. Harasy, wygu qhag’uedin xueey-
am! Fyguir g’af-at!.. Fy bzer g’af-at!.. Fy lhabjher g’af-at!.. Th’am fyqhapsew!..
21.05.1994 Nalts’ig’u
DY TS’IXUIBZICXUEM G’IDJY-AAXER C’EXIW DQHAZEC’EN XUEEYS!
“Adighe Jilew” dig’anejifin chh’ak’e; Adighe Ts’ixuibzicxue Maxuem g’ize-
ridjy-aam xuedew, Adighexem dyguxer g’at-atin xueeys, Adighebzer g’at-atin
xueeys, dy c’ebler g’at-atin xueeys! Haxer; kuediw dip’ac’ew, c’exiw dqhaze-
c’en xueeys!.. 07.12.2017 YEMUZ Yilmez
.
. ADIGHEBZEM YI ALFABEXER
.
. Adighebzem; “h’arf alfabe, maq alfabe, transkripsiyon alfabe” xhuiwe alfabe l’ew-
jhiqhuych yi-as. Qaberdeey diyalekytim yi alfabexer lheguim g’ichit-uetas.
.
1. ADIGHEBZEM YI H’ARF ALFABER
. Psalhem yi zi maqir ye yi zi maqim yi zi ah’ar g’aziqhalhaqhu yitxha standart su-
retim chh’ak’e H’ARF ye TXIPQ jido-ar.
. Adighebzem yi h’arf alfabem, h’arf 26re naqhiche 2re yi-as.
. H’arfxer mixers:
. a, b, c, d, e, f, g, h, i, j, k, l, m, n, o, p, q, r, s, t, u, v, w, x, y, z.
. Naqhichexer mixers:
. ( – ) : Zy pe yit h’arfim yi maqir, yeezim yi pe yit h’arfim yi maqim gueexir.
. ( ‘ ) : Zy wijh g’yt maq de-u h’arfim yi maqir yeexuizir.
.
2. ADIGHEBZEM YI MAQ ALFABER
. Adighebzem yi maq alfabem, maq txik’e 70 yi-as. Ha maq txik’exer mixers:
.
..a , ..aa , a , aa , b , c , ch , c’ , d , dz ,
..e , ..ee , ee , f , f’ , g , gy , gu , gh , g’ ,
g’u , h , h’ , ..i , i , i , j , jh , k , ky ,
ku , k’ , l , lh , l’ , m , n , ..o , o , p ,
p’ , q , qu , q’ , q’u , qh , qhu , r , s , t ,
t’ , ts , ts’ , ..u , ..uu , -u , uu , ua , ue , uee ,
ui , uy , v , w , x , xu , xh , xhu , ..y , y ,
y , z .
.
. GUI ZILHITENIQHAXER:
. Yawijhireey “ i ” , “ y ” h’arfxem, habixem ya maq de-uxer g’aaqhalhaqhuxer.
. Ya pexem noqutyt’ zyt maq ui h’arfxem, maq ui zeecexer g’aaqhalhaqhuxer.
. Maq ui h’arf quideeyk’e txa h’arfxem, ya pexemk’e pikya maq uixer g’aaqha-
lhaqhuxer. Haxer psalhexem ya pe maq chixhuxem ya maqxer ya pexemk’e pikya-
xew g’ok’xer. Ha maqxer psalhexem chixetxem ye ya k’ewix maq chixhuxem, maq
ui guek’ g’oxhuxery habixem ya pexem maq guezix yequa k’ec’ ( – ) naqhiche pitlh-
h’awe dotxir.
. Maq ui h’arf zeguet quideeyk’e txa h’arf zeguetxem, ya pexemk’e pikya maq ui
zeguetxer g’aaqhalhaqhuxer. Haxer psalhexem ya pe maq chixhuxem ya maq ze-
guetxer ya pexemk’e pikyaxew g’ok’xer. Ha maqxer psalhexem chixetxem ye ya
k’ewix maq chixhuxem, maq ui guek’ g’oxhuxery habixem ya pexem maq guezix
yequa k’ec’ ( – ) naqhiche pitlhh’awe dotxir.
.
. MAQ TXIK’E GUEREXEM NEXHIBEWE G’AAQHALHAQHU MAQXER
. “..a ” h’arfim; “ g’ , h , h’ , q , q’ , qh , xh ” h’arfxem ya wijhxem chytxem “ ..a
maq ui zeece k’ec’iw (..å maqiw) ” doger. Hadireey maq de-u h’arfxem ya wijhxem
g’ytxew g’aag’ue “ ..a ” h’arfim, “ ..a maq ui k’ih’iw ” doger.
. “ g ” h’arfim; maq de-uxem, maq ui qhuimxem ya pexem chytxem, psalhexem ya
k’ewix h’arf g’ichixhuxem, yi maq de-u qhuimimk’e (ġ maqk’e) doger. “ g ” h’arfir
maq ui psiqhuexem ya pexem yitxew g’ichig’uexem, habi yi maq de-u psiqhuemk’e
doger. Hawe “gegu” psalhemre habi g’iteexhuik’a psalhexemre ya “ ..e ” maq ui psi-
qhuexem ya pexem yitxew g’aag’ue “ g ” h’arfim, Iarapibzem yi DJUM h’arfim yi
“ dj ” maq de-uimk’e doger.
. “ h ” h’arfim; maq de-u zaquew maq ui h’arfxem ya pexem chytxem, habixem ya
maqxer ya pexemk’e pimikyaxew, zepimiwxew g’ireeqhak’ir. Hapxuedew g’aag’ue
“ h ” h’arfim yi maqir, maq de-u maxew (ĥ maqiw) g’ok’ir. “ h ” h’arfir; “ g, j, l, q, x ”
h’arfxem ya wijhxem yitxew g’ichig’uexem, yeezim yi maq de-u maxer g’ymik’iwe ha
h’arfxem ya maqxer zareeqhag’uek’iry “ gh, jh, lh, qh, xh ” maq de-uxer g’eeqhaxhuir.
. “ ..i ” h’arfim; Tirkuibzem yi “ ı ” h’arfim yi maq ui qhuim zeecemk’e doger. Hawe
“ ..i ” h’arfir, “ u ” h’arfim guemitiw maq ui h’arfxem ya pexem ye ya wijhxem yitxew
g’ichig’uexem, habi, Iarapibzem yi AYIN h’arfim yi maq de-uimk’e (ĩ maqk’e) doger.
. “ k ” h’arfim; maq de-uxem, maq ui qhuimxem ya pexem chytxem ye psalhexem ya
k’ewix h’arf g’ichixhuxem, yi maq de-u qhuimimk’e (ķ maqk’e) doger. “ k ” h’arfir
maq ui psiqhuexem ya pexem chytxem, habi yi maq de-u psiqhuemk’e doger. Hawe
Adighe ts’ixuits’e, lhepqits’e guerexem ya “ ky ” guipxem, “ ç ” maqimk’e dicheegey
mexhuir. Chapxha: Qeerbeky, Qaazbeky, Terkyoque. Qaberdeey diyalekytim h’arf wi-
neey (“ ç ” h’arf wineeyiry) chizeeth’a-am. Xamebze psalhexem ya “ ky ” guipim, “ k
psiqhue” maq de-uk’e doger.
. “ k’ ” h’arfim; “ k ” h’arfim yi maq de-u psiqhue xuizamk’e doger. Hawe “ k’igu,
nek’eguugu ” psalhexemre habixem g’aateexhuik’a psalhexemre ya “ k’ ” h’arf xuiza-
xem, “ ç’ ” maq de-u xuizamk’e doger. Qaberdeey diyalekytim, “ ç’ ” h’arf xuiza wi-
neeyiry chizeeth’a-am.
. “ ..u ” h’arfir, maq ui h’arf zaquewe “ g , g’ , k , q , q’ , qh , x , xh ” maq de-u h’arf-
xem ya wijhxem g’ytxew g’ichig’uexem habi yi maqir “..u maq ui niquew (..ů maqiw)”
g’ok’ir. “ ..u ” h’arfir, hadireey maq de-u h’arfxem ya wijhxem g’ytxew g’ichig’uexem
habi yi maqir “ ..u maq ui k’ih’iw ” g’ok’ir.
. “ ..y ” h’arfir, maq de-u h’arfxem ya wijhxem g’ytxew g’ichig’uexem habi Tirkuib-
zem yi “..i ” h’arfim yi maq ui psiqhue zeecemk’e (..î maqiw) doger. “ ..y ” h’arfir “ g ,
k ” h’arfxem ya wijhxem chytxem, yi maqir maq ui nique g’oxhuiry, “ g , k ” h’arfxem
ya maq de-u psiqhuxemk’e direeqhaager.
. “ y ” h’arfir, “ g , k ” h’arfxem ya wijhxem g’ymitiwe maq ui h’arfxem ya pexem
ye ya wijhxem chytxem, ha h’arfim Tirkuibzem chy-a yi maq de-uimk’e doger.
.
. ADIGHEBZEM YI MAQ BJIQHAR
. Yeezixem ya maq didexem g’ynemic’awe; “..a ” h’arfim “..á “ maq ui zeece
k’ec’iry, “gegu” psalhemre habi g’iteexhuik’a psalhexemre ya “ge” guipim “ dj ”
maq de-uiry, “ i ” h’arfim Iarapibzem yi AYIN h’arfim yi “ ĩ “ maq de-uiry, Adighe
ts’ixuits’e, lhepqits’e guerexem ya “ ky ” guipim ya “ ç ” maq de-uiry, “ k’igu,
nek’eguugu ” psalhexemre habixem g’aateexhuik’a psalhexemre ya “ k’ ” h’arf
xuizam “ ç’ ” maq de-u xuizary, “ ..u ” h’arfim “ ..ů “ maq ui niquery, “ y ” h’arfim
“ y “ maq de-uiry g’izeraqhalhaqhuxem chh’ak’e, Adighebzem yi maqxem ya
bjiqhar 70+7=77 mexhuir. Normal maq txik’e 70mk’e maq 77r dotxir.
.
3. ADIGHEBZEM YI TRANSKRIPSIYON ALFABER
. Adighebzem yi maq 77m yi transkripsiyon maq txik’exer mixers:
.
.. å (..a) , ..a , ..aa , a , aa , b , c , ch , c’ , ç (ky) ,
ç’ (k’) , d , dj (ge) , dz , ..e , ..ee , ee , f , f’ , ġ (g) ,
gy , gu , gh , g’ , g’u , ĥ (h) , h’ , ..ı (..i) , ı (i) , ĩ (i) ,
j , jh , ķ (k) , ky , ku , k’ , l , lh , l’ , m ,
n , ..o , o , p , p’ , q , qu , q’ , q’u , qh ,
qhu , r , s , t , t’ , ts , ts’ , ..ů (..u) , ..u , ..uu ,
-u , uu , ua , ue , uee , ui , uy , v , w , x ,
xu , xh , xhu , ..î (..y) , î (y) , y , z .
.
. GUI ZILHITENIQHAXER
. Transkripsiyon maq txik’exem ya zi ah’ar ya normal maq txik’exemk’e, ya zi
ah’ary ya transkripsiyon maq txik’e wineexemk’e g’oxhuxer. H’arf wineeyxem,
transkripsiyon maq txik’e wineeyxer g’aaqhalhaqhuxer. “..å ” h’arf wineeyim; “ g’ ,
h , h’ , q , q’ , qh , xh ” h’arfxem ya wijhxem yitiw g’aag’ue “ ..a maq ui zeece k’e-
c’ir g’eeqhalhaqhuir. “ ç ” h’arf wineeyim; “Qeerbeky, Qaazbeky, Terkyoque..” xue-
de Adighe ts’ixuits’e, lhepqits’e guerexem ya “ ky ” guipxem ya-a ya “ ç ” maq de-
uir g’eeqhalhaqhuir. “ ç’ ” h’arf xuiza wineeyim; “ k’igu, nek’eguugu ” psalhexemre
habixem g’aateexhuik’a psalhexemre ya “ k’ ” h’arf xuizaxem ya-a “ ç’ ” maq de-u
xuizar g’eeqhalhaqhuir. “ dj ” h’arf zeguetim; “gegu” psalhemre habi g’iteexhuik’a
psalhexemre ya “ ..e ” maq ui psiqhuexem ya pexem yitxew g’aag’ue “ g ” h’arfim,
Iarapibzem yi DJUM h’arfim yi “dj” maq de-uimk’e deegen zerixueeyir g’eeqhalha-
qhuir. “ ġ ” h’arf wineeyim; “ g ” h’arfir maq de-uxem, maq ui qhuimxem ya pexem
chytxem ye psalhexem ya k’ewix h’arf chixhuxem, habi yi maq de-u qhuimimk’e
deegen zerixueeyir g’eeqhalhaqhuir. “ ĥ ” h’arf wineeyim; “ h ” h’arfir maq de-u
h’arf zaquew maq ui h’arfxem ya pexem chytxem, habixem ya maqxer ya pexemk’e
pimikyaxew, zepimiwxew g’izeryqhak’xer g’eeqhalhaqhuir. “ ..ı ” h’arf wineeyim;
“ ..i ” h’arfim, Tirkuibzem yi “ ı ” h’arfim yi maq ui qhuim zeecemk’e deegen zeri-
xueeyir g’eeqhalhaqhuir. “ ı ” h’arf wineeyim; guek’ maq ui h’arfıw g’aag’ue “ i ”
h’arfim, Tirkuibzem psalhem yi pe maqiw g’aag’ue yi “ ı ” h’arfim yi maq ui qhuim
pikyamk’e deegen zerixueeyir g’eeqhalhaqhuir. “ ĩ ” h’arf wineeyim; “..u ” h’arfim
g’ynemic’awe hadireey maq ui h’arfxem ya pexem ye ya wijhxem yitxew g’aag’ue
“ i ” h’arfxem, Iarapibzem yi AYIN h’arfim yi maq de-uimk’e deegen zerixueeyir
g’eeqhalhaqhuir. “ ķ ” h’arf wineeyim; “ k ” h’arfir maq de-uxem, maq ui qhuimxem
ya pexem chytxem ye psalhexem ya k’ewix h’arf g’ichixhuxem, habi yi maq de-u
qhuimimk’e deegen zerixueeyir g’eeqhalhaqhuir. “..ů ” h’arf wineeyim; “ ..u ” h’ar-
fir, maq ui h’arf zaquewe “ g , g’ , k , q , q’ , qh , x , xh ” maq de-u h’arfxem ya
wijhxem g’ytxew g’ichig’uexem habi “..u maq ui niquew (..ů maqiw)” deegen zeri-
xueeyir g’eeqhalhaqhuir. “..î ” h’arf wineeyim; “ ..y ” h’arfir, maq de-u h’arfxem ya
wijhxem g’ytxew g’ichig’uexem habi Tirkuibzem yi “..i ” h’arfim yi maq ui psiqhue
zeecemk’e deegen zerixueeyir g’eeqhalhaqhuir. “ î ” h’arf wineeyim; “ y ” h’arfir
guek’ maq ui psiqhue h’arfıw g’ichig’uem, habi Tirkuibzem yi “ i ” h’arfim yi maq
ui psiqhue pikyamk’e deegen zerixueeyir g’eeqhalhaqhuir.
28.12.2017 YEMUZ Yilmez
.
.
DY ADIGHE TS’IXUIBZICXUE MAXUEM YIC’A PSELHEK’ER!..
Adighe Cuweeyxer 21.05.1994 maxuem cheejhexem chiqhue, dy Adighe
Ts’ixuibzicxue Maxuem Adighebze qaabzek’e yic’a pselhek’er miras:
….
Habi nemic’iw… “Psexer guif’ew” ja-ar! “Psexer psewiw” ja-ar! Dy hane –
hadexem ya psexer nobe meguif’exe!.. G’iddoguif’exe, “Fizeriqhuetijaxere?!.”
ja-ary! Harasy, dery dadeguif’ew, nobe hapxuedew g’adivqha-at! Dy binxery,
dy ts’ig’uxer haras!..
Nag’ue – g’aag’uexem ya qhoguir zeridqhuiviry; “haxem ya qoguir nexuiw,
haxem ya qhoguir daxew!” Th’am solhe-u!.. Harasy, wygu qhag’uedin xueey-
am! Fyguir g’af-at!.. Fy bzer g’af-at!.. Fy lhabjher g’af-at!.. Th’am fyqhapsew!..
21.05.1994 Nalts’ig’u
.
.
GUIMQAALE WEREDIR
WEZI Muratk’e zeger marje!
C’ale f’its’e queqhu-a woy?!.
Ci qhuirim teesiry woy marje!
Qhuise pxuexhuin-a woy?!.
Wy ci pexuijhiry woy marje!
Zeripxec’ibqhue woy!
Guimqaale guibqhamy woy marje!
Murat chozawe woy!
We wy nibjheqhuxery woy marje!
G’izeroqhaachte woy!
C’ilher g’amichtewre woy marje!
Murat g’achten-am woy!
Teet prystafiry woy marje!
Murat k’elhopxhue woy!
Bghi pxhuante bidemy woy marje!
Murat doh’ajir woy!
We mequmecic’exem woy marje!
Vi c’oqhac’ejire woy?!.
“We wy jaqhueqhuxery woy marje!
Jeeyimy g’ipxuosk’er woy! (2)”
DY TS’IXUIBZICXUEM G’IDJY-AAXER C’EXIW DQHAZEC’EN XUEEYS!
“Adighe Jilew” dig’anejifin chh’ak’e; Adighe Ts’ixuibzicxue Maxuem g’ize-
ridjy-aam xuedew, Adighexem dyguxer g’at-atin xueeys, Adighebzer g’at-atin
xueeys, dy c’ebler g’at-atin xueeys! Haxer; kuediw dip’ac’ew, c’exiw dqhaze-
c’en xueeys!.. 07.12.2017 YEMUZ Yilmez
.
. DY ADIGHE TS’IXUIBZICXUE MAXUEM YIC’A PSELHEK’ER!..
.
. Adighe Cuweeyxer 21.05.1994 maxuem cheejhexem chiqhue, dy Adighe
Ts’ixuibzicxue Maxuem Adighebze qaabzek’e yic’a pselhek’er miras:
….
. Habi nemic’iw… “Psexer guif’ew” ja-ar! “Psexer psewiw” ja-ar! Dy hane –
hadexem ya psexer nobe meguif’exe!.. G’iddoguif’exe, “Fizeriqhuetijaxere?!.”
ja-ary! Harasy, dery dadeguif’ew, nobe hapxuedew g’adivqha-at! Dy binxery,
dy ts’ig’uxer haras!..
. Nag’ue – g’aag’uexem ya qhoguir zeridqhuiviry; “haxem ya qoguir nexuiw,
haxem ya qhoguir daxew!” Th’am solhe-u!.. Harasy, wygu qhag’uedin xueey-
am! Fyguir g’af-at!.. Fy bzer g’af-at!.. Fy lhabjher g’af-at!.. Th’am fyqhapsew!..
21.05.1994 Nalts’ig’u
.
.
GUIMQAALE WEREDIR
.
WEZI Muratk’e zeger marje!
C’ale f’its’e queqhu-a woy?!.
Ci qhuirim teesiry woy marje!
Qhuise pxuexhuin-a woy?!.
.
Wy ci pexuijhiry woy marje!
Zeripxec’ibqhue woy!
Guimqaale guibqhamy woy marje!
Murat chozawe woy!
.
We wy nibjheqhuxery woy marje!
G’izeroqhaachte woy!
C’ilher g’amichtewre woy marje!
Murat g’achten-am woy!
.
Teet prystafiry woy marje!
Murat k’elhopxhue woy!
Bghi pxhuante bidemy woy marje!
Murat doh’ajir woy!
.
We mequmecic’exem woy marje!
Vi c’oqhac’ejire woy?!.
“We wy jaqhueqhuxery woy marje!
Jeeyimy g’ipxuosk’er woy! (2)”
.
.
. DY TS’IXUIBZICXUEM G’IDJY-AAXER C’EXIW DQHAZEC’EN XUEEYS!
.
. “Adighe Jilew” dig’anejifin chh’ak’e; Adighe Ts’ixuibzicxue Maxuem g’ize-
ridjy-aam xuedew, Adighexem dyguxer g’at-atin xueeys, Adighebzer g’at-atin
xueeys, dy c’ebler g’at-atin xueeys! Haxer; kuediw dip’ac’ew, c’exiw dqhaze-
c’en xueeys!.. 07.12.2017 YEMUZ Yilmez
.
ADIGHE JILEM, DETXENE PSEWIK’ER XETXINU P’ERE?!!
Adighe Jilem
alternatyfince
yi jile txik’e system zaque
“Adighe Txik’er” g’azichtew
zeezih’a, ya binxemy
g’iraqhaachtew zeeziqhah’a
Adighexer, xeg’uedejiniqham
g’eelinuxes!
Haxer ha ya jile qhogu zaxuem
teemik’xew yiryg’uexeme,
ya hadecxue – hanecxuexer
cexyd zateexhuih’aa
nesip’e lhap’e dide xuytiniqhamre
ya xeku daxem chizexuesijinimre
lhe-asifinuxes!..
Hawe ha ya jile uexuiqhuexer
zimiqhazac’e Adighexer;
zadepsew jilexem
yaxetg’uih’ijxew,
yeezixery, ya binxery,
g’aac’exhuenu ya c’eblexery,
zadepsew jilexem
yaxuepchil’xew psewijinuxes.
Ha psewik’yt’im ya zixezir
xezixinuxer,
dy lhexhanem chipsew
Adighexerras!..
2017 Qha. YEMUZ Yilmez
KUEDIW MIXUYMIW ZI GUI LHITENIQHA:
Alternatyfince dy jile txik’e system zaque “Adighe Txik’er” daxer, yjazet pemip-
lhexew ya winexem chizerah’axew xueejhenu Adighexem; har ya nibjhic’exem yara-
qhac’a newijh, ha uexuiqhuem k’elhig’uewe; Adighe Txibzemre Adighe Kuilturimre,
Adighe Txibzemre Adighe Txidemre, Adighe Txibzemre C’eniqhaxemre, zi lhenique-
k’ey Adighebzemre Quir-animre zeraqhaqhuetin chh’ak’e yelejhxewe xueejhexeme,
kuediw zaxuere f’ire yac’a xhuinus!.. 12.03.2018 YEMUZ Yilmez
.
“C’eniqha nes” dymi-awe l’iqha zeeth’a quideeyk’e, zi c’ip’e dinesifin-am!..
.
. CIRCASSIAN WRITING
. THE FORMATION OF THE WRITING OF CIRCASSIAN
.
1. The dependent vowels are written with “a, aa, e, ee, i, o, u, uu, y” letters.
2. The short “a” which comes after the “g’, h, h’, q, q’, qh, xh” consonants is
written with “a” letter and the long “a” is written with “aa” letter. The short
“e” which comes after the other consonants is written with “e” letter and the
long “a” which comes after the other consonants is written with “a” letter.
3. The front and long “ e ” sound is always written with “ ee ” letter.
4. The “ i ” letter which comes before or after the consonants or comes after
semi-vowels as the only vowel is read like back “ı” vowel in Turkish. But the
vowel “ i ” which comes after he consonant “ y ” is pronounced thinner.
5. The “ o ” letter is pronounced long.
6. The semi-vowel “u” which comes after the “g, g’, k, q, q’, qh, x, xh” conso-
nants is written with “u” letter and the long “u” is written with “uu” letter.
The long “u” which comes after the other consonants is written with “u” letter.
7. The front “ i ” sound which comes after “g, k, u” letters or comes before
or after the other consonants as the only vowel is written with “y” letter.
8. In “yy”; the front “y” shows the vowel, the next “y” shows the consonant.
9. The separated vowels which is at the beginning of the word are written
with “a, aa, ee, i, o, uu, y” letters. The separated vowels which are uttered
separately from the former sound are written with a dash (-) in front of then.
The “-aa, -ee, -o, -uu, -y” are long, “-a, -i” are short. “-u” is pronounced like
semi-vowel.
10. The separated diphtongs which is at the beginning of the word are written
with “ ua , ue , uee , ui , uy ” united letters. The diphtongs which are uttered
separately from the former sound are written with a dash (-) in front of then.
The “ –ua, -uee, uy ” are long, “ -ue, -ui ” are short.
11. Some of the free consonants are written with as the letters of simple
consonants. Some of them are written as the letters of united consonants.
12. The “ g ” letter which comes before “ e, ee, y ” letters is read like “ g ”
consonant in Turkish. The “ k ” letter which comes before “ e, ee, y ” letters
is read like “ k ” consonant in Turkish. The vowel sound of “ y ” letter which
comes as abone is not uttered.
13. The “ h ” letter which comes before the vowels as single forms the voice
groups in a trice.
14. The “ i ” letter which comes before or after the vowels is read like the
consonant of “AYIN” letter in Arabic.
15. The “ y ” consonant which doesn’t comes after “ g, k, u ” but before or
after the vowels is written with “ y ” letter.
16. Pressed consonants are written by putting “ ’ ” apostrophie behind then.
Apostrophie on “ g’ ” presses the back consonant of “ g ” letter, apostrophie
on “ k’ ” presses the front consonant of “ k ” letter.
17. When the united consonants come separately, a dash (-) is put between
the letters while writing.
18. The gerunds in Circassian are written as the given sample gerunds.
. 06.03.2014 Yılmaz Özcan
.
THE WRITING OF CIRCASSIAN SOUNDS (KABARDIAN DIALECT)
.
SOUND /
WORD MEANING
..a (dependent short-vowel or dependent long-vowel)
g’ah’ bring (short a)
dame wing (long a)
..aa (dependent long-vowel)
g’aah’ they’re bringing
g’aag’ue come
a (separated short-vowel)
ane variety of table
ade pliers
yi-a-am s/he hasn’t get
jit-at we were saying
aa (separated long-vowel)
aax they’re taking from him
yi-aa-am s/he never had
jit-aat we’d told
b
nibe obdomen
c
cate sour cream
ch
chabe soft
c’
c’e new
d
dane silk
dz
dzin to throw
..e (dependent short-vowel)
mel sheep
yege read; call
..ee (dependent long-vowel)
teepcheky plate
yeegy she’s spinning wool
ee (separated long-vowel)
eey bad
eex he’s taking from him
g’i-eex he’s taking from him
s-eex he’s taking from me
f
fe you; skin, leather
f ’
f ’i good
g
gaz gas
gok’ s/he’s leaving from him
gerc bean
gegu play (semi-vowel u)
gy
gyane shirt
gyide axe
yagy they’re spinning wool (semi-vowel y)
gu
guawe mourning
guiven to be late
degu deal (semi-vowel u)
g’
g’achten to take
g’aag’ue come
g’eege read; call
g’oplhe s/he’s looking at here
g’oh’a s/he’s appearing
g’u
yeg’u suitable (semi-vowel u)
gh
jigh tree
h
hane mother
hade father
h’
h’a dog
..i (as dependent short-vowel)
ci horse
zi one
i (separated short-vowel)
iqhin to hold (as vowel)
yi-iqhir the thing s/he holds
t-ix take it from us
acri-i Noah’s pudding
i (as consonant)
ialemet strange
maine meaning
j
baje fox
jh
jhi old
k
karton cardboard
kontrol control
ket sheep-fold
kezuwe in turns
ky
kyar the thing cracked
kyits’ kid
yaky they’re stepping
yeeky he’s stepping (semi-vowel y)
ku
maxueku thursday (semi-vowel u)
k’
k’ape tail
nek’eguugu stye
l
li meat
lh
lhec’in to wipe
l’
pl’i four
m
maze moon
n
ne eye
..o (dependent long-vowel)
bo stable
nobe today
o (separated long-vowel)
o sheepfold
one it’s hanging
ze-one they’re hanging each other
ze-oh’a things are going bad
p
pe nose
p’
p’e place; bed
yip-’a? isn’t he feeding
q
qaabze clean
g’aqeeyin to burp
qoplhe he’s looking back
qoh’a he’s going behin
qu
mequ hay (semi-vowel u)
q
q’a graveyard
q’u
q’ueey cheese
q’uih’ ship
qh
qha year
qhaatxe spring
qheeyin to cry
qhogu road (semi-vowel u)
qhu
meqhu is drying (semi-vowel u)
r
weram street
s
se I; knife
wines house
t
tane heifer
t’
nat’e forehead
g’yt’-am he isn’t digging
ts
tsi wool
ts’
ts’e name; louse
..u (dependent long-vowel or dependent semi-vowel)
bzu bird (long u)
duneey world (long u)
..uu (dependent long-vowel)
kuu deep
guu bull
-u (separated semi-vowel)
xee-u he’s dipping it
c’i-uxer buttons
uu (separated long-vowel)
uuwin howl
g’a-uuwin howl
ua (separated long-diphtong)
uax they’re opening
so-uate I’m explaining
ue (separated short-diphtong)
ueten to explain
p-ueten? will you explain?
uee (separated long-diphtong)
ueexu he’s driving away
s-ueex s/he is taking in front of me
ui (separated short-diphtong)
uix open; take it away
g’i-uik’ go away this side
uy (separated long-diphtong)
uyxir taken away
s-uyxir the thing taken from me
v
nive stone
w
wade hammer
x
xade garden
xu
txuog’ue he’s going for us
nexu daylight
xh
pxha wood; wooden
xheeyin to move
xhu
pxhui daughter
..y (as dependent long-vowel or as dependent semi-vowel)
sy my
g’yk’ get out of this
y (separated long-vowel)
yt’ two hands
yxar the thing he’s taken from him
g’i-yxar the thing he’s taken from him
s-yxt he was taking from me
y (as consonant)
yatx they’re writing
yege read; call
yeegy s/he’s spinning wool
yin big
k’yyin to shout
yoge s/he is reading
z
ze once
nez coast
.
06.03.2014 Yılmaz Özcan
.
.
G’IVOGE UACHH’AMAXUE
.
Sy kuec’im yisa sy binxer
Fic’epxhuew dene fig’uat?!.
Sy bqham g’ic’ejiw psi werxer
Bidzice fxuesc’iw fisp’at!
.
Sy zaque guibqham sig’yvnew
Chh’a fy xeku lhap’er fibghinat?
“Wy xeku pxhuimeniw wicinew,”
Hapxuede xabze fxelhat?!.
.
Yigyi psi werxer sy nepsiw
Fe binxem chh’ak’e g’ojex!
Txhuaw sy chh’ar fer chh’ak’e wesiw
Fe fig’aslhixhuew soplhix!
.
Zem yiniw sy pcher xizociry
Xim hadiric’k’e siflhoxhu!
Fizmilhaqhuijiw sizeciw
Fe sifc’ebeghiw jhi soxhu.
.
Fe fizdyk’awe xeku daxer
Nurir chh’achyxiw qhaqhaas.
Chit-s cheh’ar yinxew fy lhaxer
F’iqhuem har xesiw beqhuaw.
.
Adighe lhepqiw sy binxer
Dene lhenique apxhua?!.
Fig’ixueg’uejit sy apl’em,
Zew t’isijins sygu beghar!..
.
. BALHQAR Fowset
.
Dy jile txik’e system zaque “Adighe Txik’er” zeedmih’ame, jile nesip’exer dy-awe
zerijilek’e dizedemilajheme; c’ih’ pej dy-ajin-am, pejiwe ts’ixuifey g’idaplhin-am!..
.
. ÖNEMLİ BİLİMSEL TESPİTLER
.
April 29, 2015 Eagle
…..
“İkincisi, Kiril alfabesinin sadece Rusya Federasyonu halklarının dilleri için de-
ğil, hatta Rus dili için bile uygun olmadığıdır ve buna inanmak için yeteri kadar
sebep vardır. Belki de Kiril, Sovyetler Birliğinin birkaç yüzyıl olmasa da en azın-
dan bir yüzyıllık geri kalmışlığının sebebidir. Şimdi aynı şey Rusya Federasyo-
nu için de geçerlidir. Kiril’in verdiği en temel zararlardan biri; bu alfabe temelin-
de hızlı okuma tekniğinin geliştirilememesidir.”
…..
Yukarıdaki paragrafta belirtilen bilimsel tespitler; Rusya’da yayınlanan “Na-
tsionalniy Aktsent” isimli web sitesindeki bir yazıdan alınmış olup, objektif olan
dilbilimcilerin Slav Yazısı ile ilgili olarak tespit ettikleri net olarak görülen yeter-
sizlikleri ifade etmektedirler.
.
. “SLAV YAZISI” OKUYUCUNUN ZİHNİNİ FAZLADAN YORMAKTADIR.
.
. Slav Yazısı’nın; bu yazı temelinde hızlı okuma tekniğinin geliştirilememesin-
den çok daha önemli olan sorunu, bu yazı sisteminin okuyucunun zihnini fazla-
dan yormasıdır. Bazı Slav Harfleri’nin çizgilerinin uzunlukları ile biçim detayla-
rının fazla oluşu, insan zihnini fazladan yormakta, bu durum hızlı okumada en-
gel faktörü oluşturmaktadır. Dik çizgileri olan harflerin fazla oluşu ise, bu harfle-
rin biçimlerinin bir kısımlarında “ortak şekil özelliği” oluşturmakta ve bu durum
ise, bu harflerin metin (tekst) içerisinde seçilmelerini, biçimlerinin kavranmaları
ile seslerinin anlaşılmalarını ve bu harfleri bulunduran kelimelerin anlamlarının
okuma süresince zihinde tutulmalarını zorlaştırmaktadır. Bu olumsuz orfografik
özellikleri bulunan Slav Yazısı, okuma esnasında okuyucunun zihnini fazladan
yormaktadır. Okuyucuların beyinlerine fazladan yüklenen yükler ya da onların
beyinlerini fazladan yormalar; uzun vadede, ekonominin cesameti ile de orantılı
olarak önemli emek ve zaman kayıplarına ve insanların konulara olan ilgilerinin
azalmalarına sebep olmaktadır. Konunun Adıgece’yi ilgilendiren tarafı ise; sözü
edilen olumsuz orfografik özellikleri bulunan Slav Yazısı’nın, Adıgece’nin yazıla-
rını hiçbir şekilde yeterli olarak “okunuşlu ve kullanışlı” duruma getiremeyecek
olmasıdır. 19.03.2016 Yılmaz Özcan
.
.
. “SLAV YAZISI” ADIGECE’Yİ BOĞMAKTADIR.
.
. Adıgece’nin ünsüz sayısı çok olduğundan, Slav Yazısı’nın Adıgece’ye verdiği
zarar çok fazladır. Adıgece’yi nefes aldırmadan boğmaktadır. Artık onu öldürmek
üzeredir. Slav Yazısı ile Kültürel Jenosid’in tahribatlarını, aşağıdaki internet sitesi
yazı başlığı çok açık anlatmaktadır! Adıgeler başlarımızı kuma gömmüş durmakla
yok oluştan hiç kurtulamayız!.. Adighexem dy chh’axer pcaxhuem c’etxhuimawe
dichitk’e xeg’uedejiniqham zyk’ dig’eelifin-am!..
.
. Adıgece, Kabardeyde de ‘Can Çekişiyor’ – Çerkesya
. cherkessia.net/news_detail.php?id=3316 10 Şubat 2010
.
. Yukarıdaki internet sitesi yazı başlığı; “Slav Yazısı Adıgece’ye uygun gelmektedir”
söyleminin hiç doğru olmadığını, onun kocaman bir yalan olduğunu, Slav Yazısı’nın
Adıgece’yi hiç nefes aldırmadan boğmakta olduğunu çok net olarak göstermektedir!
Adıge Toplumu, artık kanarak zaman kaybetmemelidir!.. 14.03.2017 Yılmaz Özcan
.
Dy jile txik’e system zaque “Adighe Txik’er” zeedmih’ame, jile nesip’exer dy-awe
zerijilek’e dizedemilajheme; c’ih’ pej dy-ajin-am, pejiwe ts’ixuifey g’idaplhin-am!..
.
. ADIGE YAZISI’NIN YERİ VE ÖZELLİKLERİ
.
. Günümüzde toplumların kullandıkları yazı sistemleri; sadece standart latin
harflerini kullanan yazı sistemleri ve özel harf de bulunduran yazı sistemleri
olmak üzere hız kriteri esasına göre oluşmuş olan iki kategoriden hangisinde
yer aldığına göre değerlendirilirler.
. Bunlardan ilk gruba giren yazı sistemleri; birinci lig yazıları olup, bu yazılar
teknik gelişmelerin bütün olanaklarından yararlanırlar. Çünkü bu yazılar, tüm
programlara, yeni gelişmelere uyumludurlar ve işlemlerde hızı azaltmazlar.
. İkinci gruba giren yazı sistemleri; alt liglerde yer alırlar ve bu yazılar, kulla-
nılan özel harfleri destekleyen programlardan yararlanırlar. Ama bu yazılar
yeni teknik gelişmelere aynı anda uyumlu olamazlar, bunun için aracı prog-
ramlara gereksinim duyarlar. Bu durum; donanımın ve personelin birim za-
mandaki verimini ve hızını azaltır. Ayrıca her font özel harfleri desteklemez.
. Adıge Yazısı (Adighe Txik’er); Adıge Dilbilimcileri tarafından bir yüzyıldan
daha çok bir zaman içerisinde ortaya çıkarılmış olan, başka bir ifade ile tarih-
sel derinliği olan, dilbilimin tüm bilimsel kriterlerine uyan, Adıgece’nin yazıları-
nı “en okunuşlu ve en kullanışlı” duruma getirebilen, Adıgece’nin güzelliğini
“en net” olarak gösterebilen ve birinci lig koşullarına tam uygun olan bir yazı
sistemidir.
. Adıge Yazısı’nın kuruluş biçimi; onun, yukarıda sözü edilen özellikleri nok-
sansız olarak taşıdığını göstermektedir. Bunu kanıtlamak için, Adıge Yazısı’-
nın kuruluşunu kısaca özetleyelim:
. 1. Adıge Yazısı’nda “ c ” harfi, Türkçe’nin “ ş ” harfinin sesi değerindedir.
“ c ” harfinin Türkçe’deki ses değeri, yalnız Türçe’ye özgüdür. Dillerin yazı
sistemlerinde birkaç harf; kullanıldığı dile uygun olarak o dile özgü olan ses
değerleri taşıyabilmektedirler. “ c ” harfinin Adıgece’deki ses değeri; bu dile
uygun düşmekte ve “ ş ” sesinin Adıgece’deki farklı türevlerinin Adıgeceye
uygun olarak okunuşlu biçimlerde yazılmalarına olanak sağlamaktadır.
. 2. Adıge Yazısı’nda “ i “ harfi, Türkçe’nin “kalın ı” harfinin sesi değerinde-
dir. Adıge Dilbilimci KUBE Şaban, çok doğru bir kararla “ i “ harfini, “kalın ı”
sesi değerinde kullanmıştır. Batılılar da, Türkçe’nin ve Doğu Avrupa dilleri-
nin “ kalın ı ” seslerini aynı şekilde olmak üzere “ i ” harfi ile yazmaktadırlar.
Sözü edilen “ kalın ı ” sesleri, İnternette de “ i “ harfi ile yazılmaktadır. Bunlar
da Adıgece’deki yazış şekli ile örtüşmektedir.
. 3. Adıge Yazısı’nda “ x ” harfi; Grekçe’de olduğu gibi “ ince k ” sesi ile “ h ”
sesinin birleşimi olan bir ses değerindedir.
. 4. Yukarıda ses değerleri belirtilen “ c, i, x ” harflerinin dışında kalan 23 latin
harfinin Adıgece’deki ses değerleri, Latince’de ve Türkçe’de olduğu gibidir.
. 5. Adıge Yazısı’nda birleşik harflerin oluşum kombinasyonları, hem Batı yazı
normlarına ve hem de Adıgece’nin tüm özelliklerine uygundurlar.
. Yukarıdaki açıklamalardan da görüldüğü üzere Adıge Yazısı (Adighe Txik’er),
aşağıdaki genel özellikleri taşımaktadır:
. a. Oluşumunun tarihsel derinliği ve doğallığı vardır.
. b. Kuruluşu Batı yazı normlarına tam uygundur.
. c. Türkçe’nin ve latin yazısı kullanan bütün dillerin yazıları ile barışıktır.
. d. Adıgece’nin özelliklerinin bütün gereklerini sağlamaktadır.
. e. Adıgece’nin yazılarını “en okunuşlu ve en kullanışlı” duruma getirmektedir.
. f. Adıgece’nin güzelliğini “en net” olarak gösterebilmektedir.
. g. Birinci kategori yazı sistemlerinin bütün özelliklerini taşımaktadır.
. Yukarıdaki özellikleri ve daha başka özellikleri taşıyan Kutsal Adıge Yazısı
(Adighe Txik’er), Adıgece için alternatifsiz ve milli olan tek yazı sistemimizdir.
Adıge Toplumu’nca bir an önce harekete geçilerek yoğun bir şekilde ve doğru
olarak kullanılması gerekmektedir.
.
. Yılmaz Özcan
. 15.05.2017
. K.Maraş-Turkey
.
.
. ADIGHEXEM SINIVOLHE-UIR!..
.
. “Adighebzer” dymi-ajime, habi kuuwe g’yqhaxu F’I LHAQHUINIQHARY dy-
ajinu-am!.. Har, de Adighexem dy zi th’amichk’aqha dide xhuinu-a?!.
. Adighexe!
. Nobem g’as dig’izeraqhapts’ar, dig’izeripts’ar yiryquins! Habi hatk’e pts’i
ziwipsxer, de dig’aziqhaapts’exer tlhaqhuifin xueeys! Adighexem zawer cha-
qhatiw ya achexer yaqhat’ilha petire; dy hade – hanexem ya hadecxue – ha-
necxuexer, habixem ya sabyy – binxer zefezechiw zeteeziwik’axem, ya txik’e
systemir, Adighexer daqhatg’uin chh’ak’e, dy txik’ew zeeth’aniw lhechiqhak’e
g’idawxil’as! Slav Txik’er, Adighebzem zyk’ g’eemig’uiwe habi har yeeth’aler!
Har tlhaqhuifin xueeys! Yegyag’uem yi chh’ar qhaleeyawe yeziqhac Slav Txi-
k’er; Adighebzem txik’e system zerixuemixhuifinur, habi Adighebzer zeryth’a-
lenur, zeryqhal’enur tlhaqhuifin xueeys!.. Xekuim chipsew dy lhepqaqhuxem
yigyik’e ya maq g’iraqhak’ifinu-am!.. Habixem hapxuede xuytiniqha ya-a-am!..
Xuytiniqha zy-ar, diyasporem chipsew de Adighexer haras. Habi chh’ak’e wa-
zyfer, diyasporem chipsew de Adighexem dy pchem delhs!.. “Adighe Txik’er,”
diyasporem, g’uexu nexhibe g’axhu zeeh’ak’ek’e chizeeth’ame, alternatyfince
ha dy jile txik’e system zaquemk’e dy winexem, dy sabyyxemre dy nibjhic’e-
xemre, Adighebzemre Adighe Kuilturimre, chadqhaagew, chadqhaac’ew, di-
xueejheme, Adighebzemre Adighe Kuilturimre, dy lhexhanemy g’ag’uenu ze-
manxemy xexhuexewre chipsewifinuxes!.. Dixemig’uedejiw, Adighe Jilew di-
g’aa-newe dipsewifinus!.. Nobem g’as ziryk’ dimic’ew dizerichitar yiryquins!..
Adighexem sinivolhe-uir! Habi hatk’e fig’awic!.. Xic’im yi nexhibe dy Adighe
Bzec’eniqhalejhxem (Habixem chich dy ts’ixu lhap’ychir ha dy jile uexuiqhue
lhap’em cexyd teexhuih’aaxes! Habixem chich ts’ixu lhap’ychimy ya qhaac’e-
xer ha dy jile uexuiqhue lhap’em tiralhh’aaxes), yilhesychem c’yqhu zi zeman
k’ih’ pc’onde zek’elhh’awijhiw zedelajhexew zec’iqhuxew (anonymiw) witikuim
g’iraqhah’aa, Adighebzem yi txiqhaxer “yegeqhuaf’e didere zeeh’aqhuaf’e di-
dere” g’aziqhaxhu, habi yi daxaqhar “nerilhaqhu didew” g’aziqhalhaqhu, alter-
natyfince dy jile txik’e system zaque “Adighe Txik’er;” Adighebze daxer mil’e
gyic’e diyasporem chizeeth’awe dixueevqhaajhe!.. Adighexer, “Adighe Jilew”
dig’anejinim dixueeyiwe chitime; habi hatk’e ziguerxem zag’eedmiqhaqhaap-
ts’ewe, nediniqham dichh’apiriplhifiwe, menfa-at ts’ig’uxem dipik’ifiwe, zeriji-
lek’e dizepqiric’ewe, “Adighe Txik’er” systemimk’e dy “Adghe Kuiltur” daxem
diteelejhih’iwe dixueevqhaajhe!.. 18.09.2016 YEMUZ Yilmez
.
.
. QEEYMET MAXUER G’ASIXU UILAFE ZADQHAPLHXEW DIPSEWINU?!.
.
. Adighebzer psewifin chh’ak’e; har devletibze zerixhuir yiryqu-am, yiryquinu-
am! Slav Txik’em Adighebzem yi txiqhaxer yegeqhuaf’ere zeeh’aqhuaf’ere g’y-
qhaxhuif-am! Habi chh’ak’e Adighexem Adighebzer c’exiw yachiqhuipchejxew
xueejhas! Alternatyfince dy jile txik’e system zaque g’axhu “Adighe Txik’er” c’e-
xiw g’aatchtew zeedmih’ame, Adighebzemre Adighe Kuilturimre kuedire psewi-
jifinuxe-am. Haxer, dy lhexhanem c’ex didew chil’ejinuxes!.. Adighexem haxer
dymi-ajxeme, zi jilewe (Adighe Jilewe) dig’anejifinu-am!.. Xame jilexem c’exiw
daxetg’uih’ijiw daxeg’uedejinus! Qeeymet Maxuer g’asixu xame jilexem diraji-
ac’exew, habixem de Adighexem uilafe g’idaplhxew dipsewijinus!..
. Yichh’am chijit-aa “xeg’uedejiniqham” dig’eelifin chh’ak’e zyk’ zimy zeedmi-
qhaqhaguivew, alternatyfince dy jile txik’e system “Adighe Txik’er” g’aatchtew
dy winexem chizeeth’aw dixueejhen, habik’e Adighebzer ttxiwre Adighebzem
dirylejhen, dy winexem, dy sabyyxemre dy nibjhic’exemre, dy Adighebzemre
dy Adighe Kuilturimre, chadqhaagewe kem g’aminew chadqhac’en xueeys!..
Adighexer zerijilek’e dizepqiric’ewe, “Adighe Txik’er” zeeth’aw, Adighebzek’e
Adighe Kuilturimre c’eniqhaxemre dateelejhih’xew dixueejhen xueeys!.. Habi-
xem g’anemic’awe, Adighebzemre Adighe Kuilturimre dqhapsewifin chh’ak’e
neqhuec’ zi amal, neqhuec’ zi qhogu dy-a-am!.. 18.09.2017 YEMUZ Yilmez
.
Dy jile txik’e system zaque “Adighe Txik’er” zeedmih’ame, jile nesip’exer dy-awe
zerijilek’e dizedemilajheme; c’ih’ pej dy-ajin-am, pejiwe ts’ixuifey g’idaplhin-am!..
.
“ADIGE YAZISI”NI TOPLUMCA KULLANMADAN “ADIGECE” ASLA YAŞAYAMAZ!..
.
Adıgece’yi “en okunuşlu ve en kullanışlı” duruma getiren, onun güzelliğini en net
olarak gösterebilen ve tek alternatifsiz milli yazı sistemimiz olan Adıge Yazısı’nı
(Adighe Txik’er’i) toplumca kullanmaya başlamadan, onunla evlerimizde, çocuk-
larımıza ve gençlerimize, Adıgece’yi okutarak öğretmeden Adıgece’nin yaşaya-
bilmesi asla mümkün değildir!..
.
Slav Yazısı ile Kültürel Jenosid’in tahribatlarını, aşağıdaki internet sitesi yazı başlı-
ğı çok açık anlatmaktadır! Başlarımızı kuma gömmekle yok oluştan kurtulamayız!..
Dy chh’axer pcaxhuem c’etxhuimek’e xeg’uedejiniqham dig’eelifin-am!..
.
. Adıgece, Kabardeyde de ‘Can Çekişiyor’ – Çerkesya
. cherkessia.net/news_detail.php?id=3316 10 Şubat 2010
.
Adıge Toplumu, artık kanarak zaman kaybetmemelidir!.. 2017 Yılı. Yılmaz Özcan
.
.
. DIYASPOREM CHIPSEW ADIGHEXER, SITIM CHIQHUE DIG’ICHIWICINUR?!.
.
Adighebzer pejiw zif’emi-uexuxem; Adighexer yigyiry g’aaqhapts’enure, Qafqas Za-
wem chiqhue dy hadecxue – hanecxuexem ya hadecxue – hanecxuexemre haxem
ya binxemre kuedk’e ya nexhiber JENOSYDICXUE g’irac’il’exewe zeteeziwik’axem,
Adighebzem zyk’ yeg’u g’amixhu ya txik’e systemir dy Adighebzem yeg’u g’axhuiw
ja-anure de Adighexer yigyiry daqhaguivenuxes! Adighexer yilhes bqhuic’ lhandere
dizeriguivar ze yiryqua xhuin xueey-a?!. Adighebzer zichiqhuipchejxer; diyasporem
g’ichynemic’awe, dy xekuimy kued chixhuiw xueejhas! Lheguim g’ichidqhalheqhua
ynternet syte psalhachh’am; har, naxue didewe g’eeqhalhaqhuir, g’ee-uater:
.
. Adıgece, Kabardeyde de ‘Can Çekişiyor’ – Çerkesya
. cherkessia.net/news_detail.php?id=3316 10 Şubat 2010
.
Xekuim chipsew dy lhepqaqhuxer xuytxe-am! Habixem ya maq g’iraqhak’ifinu-am!
Diyasporem chipsew Adighexer sitim chiqhue dig’ichiwicinur? Adighebzer dymi-aj
xhua newijh dig’ichiwicinur? Adighexer; habi hatk’e dimiguivew, c’exiw dig’awiciwe,
alternatyfince dy jile txik’e system zaque dy “Adighe Txik’er” g’aatchtew zeeth’awe
dixueejhen xueey-a?!. Adighe pejxer zyk’ deeguipsisa; ha dy jile uexuiqhue kritiky
didem dy nexer xuediwif’its’ime, Halih’im, Adighebzem yi h’eesepir dawe yettijifinu?
Dy cexydxem ya ne-uxem dawe deeplhijifinu? “C’eble Adighexer de g’idebghink’ey
xhuins!..” jit-awe zyk’ dygu g’ak’-a?!. Nit’e; deeplhiwre, dy jaqhueqhuxem ji-ac’e da-
xuexhuiwre, dy Adighebzemre dy Adighe Kuilturimre dqhal’ejinu?.. Fe dy ts’ixuxem
ze nivjizo-ajir: Adighebzer hapxuedew deeplhiwre dqhaal’eme, de, habi yi veebalim
yflah’ dyqhaxhuin-am! Halih’ Lhap’em; axhretim, habi yi h’eesepir cheettijifin-am! Ha
dy jile uexuiqhuem ze feeguipsisijime, nexhif’ xhuinuwe g’ischoxhuir!. .
.
T’EG’U NEXH C’EXIWE GUI ZILHITTEN XUEEYIR:
Cir queciws zerylheqhuar, zyguiry ADIGHE PEJ g’axhu Adighe Cuweeyim! Adighe
ts’ixuim guik’e, psek’e yi quec Adighecir; Adighe Cuweeyim chyqhuisem, “Adigher
zeriguipsisen xueeyim” xuedew yiqhaguipsisewre g’eeqhaafer, g’eeqhawigyir sitiry
g’aziqhac’a Halih’ Lhap’em, Adigher ha Adighecim xuedew “Adighe Guipsisek’ek’e
yiqhaguipsisejin” chh’ak’e!.. Hawe dy zemanim chipsew Adighexem kuedk’e ya ne-
xhibem, “Adighe Guipsisek’er” yapqirik’xew har zeraqhag’uedam, Adighe Chenimy
xame zerixuexhuaxem chh’ak’e, nobe haxer, daxe – daxew zeguiri-uejifxe-am, yiry-
quiw f’iwe zerilhaqhuijifxe-am!.. Dy ts’ixuxem ah’laq mif’xer g’aaxalhh’axewe haxer
zeguirimi-uejif ziqhaxhuaxer; Adighebzemre Adighe Kuilturimre Adighe Ah’laqimre
Adighe Chenimre yaquitenxew yelejh xamexem ya bzequitexerras! Habixem yade-
lajhexe dy ts’ixu guerxemy; dy nibjhic’exer g’aaqhaapts’exery yaqhah’awleeyxer!..
Adighexem, ha g’axhuiqha mixhumic’exer tlhaqhuifime, Halih’ Lhap’em, ts’ixuibem
aayetk’e g’idjy-axer zaxuexew g’idguiri-ueme, dimiguivew dy jile uexuiqhuexer c’ex
didew dqhazac’exew dixueejheme; Adighexer xeg’uedejiniqham, nexh mixuymiwe
gyawir xhuijiniqham dig’eelifinus!.. Harasy, habi hatk’e xamexem ya darew yadela-
jhe dy ts’ixuxem, habi hatk’e zyk’ zag’eedmiqhaqhaapts’ew, haxem zadmiqhaqha-
h’awleeyiwe, dy jile uexuiqhue kritikyxer c’exiw dqhazec’en chh’ak’e, zerijilek’e di-
zedelajhexew dixueejhen xueey g’oxhuir!..
.
Ya Rabbyy!
Adighexer; sit chiqhuew p’ere zerijilek’e c’exiw dig’awiciw, Adighe Guipsisek’ek’e
diguipsisewre dizedelajhewe dichixueejhenur?!. 17.09.2017 YEMUZ Yilmez
.
.
. ADIGE YAZISI’NIN YERİ VE ÖZELLİKLERİ
.
Günümüzde ulusların kullandıkları yazı sistemleri; hız kriteri esasına göre,
sadece standart latin harflerini kullanan yazı sistemleri ve özel harf de bulun-
duran yazı sistemleri olmak üzere iki büyük kategori oluştururlar. Toplumların
milli yazıları bu iki kategoriden hangisinde yer aldığına göre değerlendirilirler.
Bunlardan ilk kategoriye giren yazı sistemleri birinci lig yazıları olup, bu yazı-
ları kullanan toplumlar, teknik gelişmelerin tüm olanaklarından en hızlı şekil-
de ve çok kolay olarak yararlanırlar. Çünkü bu yazılar, tüm programlara, yeni
gelişmelere uyumludurlar ve işlemlerde hızı hiç azaltmazlar. İkinci kategoriye
giren yazı sistemleri alt liglerde yer alırlar ve bu yazıları kullanan toplumlar,
bütün teknik gelişmelerin olanaklarından hızlı şekilde ve çok kolay olarak de-
ğil, geç olarak ve aracı programlar kullanarak yararlanırlar. Çünkü bu yazılar;
yeni teknik gelişmelere aynı anda uyumlu olamazlar ve uyum sağlamak için
özel harfleri destekleyen aracı programlara gereksinim duyarlar. Ayrıca her
font özel harfleri desteklemez. Bu durum; donanımın ve personelin birim za-
mandaki verimini ve hızını azaltır.
Adıge Yazısı (Adighe Txik’er); Adıge Dilbilimcileri tarafından yüzyıldan
daha çok bir zaman içerisinde ortaya çıkarılmış olan, başka bir ifade ile tarih-
sel derinliği olan, dilbilimin tüm bilimsel kriterlerine uyan, Adıgece’nin yazı-
larını “en okunuşlu ve en kullanışlı” duruma getirebilen, Adıgece’nin güzelli-
ğini “en net” olarak gösterebilen, dünyanın her ülkesinde “en kullanışlı” olan
ve birinci kategoride yer alan Adıgece’nin alternatifsiz milli yazı sistemidir.
Adıge Yazısı’nın kuruluş biçimi; onun, yukarıda belirtilen özellikleri nok-
sansız olarak taşıdığını göstermektedir. Bunu kanıtlamak için, Adıge Yazısı’-
nın kuruluşunu kısaca özetleyelim:
1. Adıge Yazısı’nda “ c ” harfi, Türkçe’nin “ ş ” harfinin ünsüz sesi değerin-
dedir. “ c ” harfinin Türkçe’deki ses değeri, sadece Türçe’ye özgüdür. Dillerin
yazı sistemlerinde birkaç harf; kullanıldığı dile uygun olarak o dile özgü olan
ses değerleri taşıyabilmektedirler. “ c ” harfinin Adıgece’deki ses değeri; Adı-
gece’ye uygun düşmekte ve “ ş ” sesinin Adıgece’deki farklı türevlerinin, Adı-
gece’ye uygun olarak okunuşlu şekillerde yazılmalarına olanak sağlamaktadır.
2. Adıge Yazısı’nda “ i “ harfi, Türkçe’nin “kalın ı” harfinin sesi değerinde-
dir. Adıge Dilbilimci KUBE Şaban; çok doğru bir kararla “ i “ harfini, “ kalın ı ”
sesi değerinde kullanmıştır. Batı Avrupa Ülkeleri; Türkçe’nin ve Doğu Avrupa
dillerinin “ kalın ı ” seslerini, ortak şekilde olmak üzere çoğunlukla “ i ” harfi
ile yazmaktadırlar. Sözü edilen “ kalın ı ” sesleri, internette de “ i “ harfi ile ya-
zılmaktadır. Adıgece’deki yazış şekli de, bu yazış şekilleri ile örtüşmektedir.
3. Adıge Yazısı’nda “ x ” harfi; Grekçe’de olduğu gibi “ ince k ” sesi ile “ h ”
sesinin birleşimi olan bir ünsüz ses değerindedir.
4. Ses değerleri yukarıda açıklanan “ c, i, x ” harflerinin dışında kalan 23 la-
tin harfinin Adıgece’deki ses değerleri, Latince’de ve Türkçe’de olduğu gibidir.
5. Adıge Yazısı’nda birleşik harflerin oluşum kombinasyonları, hem Avrupa
yazı normlarına ve hem de Adıgece’nin bütün özelliklerine uygundurlar.
Yukarıdaki açıklamalardan görüldüğü üzere Adıge Yazısı (Adighe Txik’er),
aşağıdaki genel özellikleri taşımaktadır:
a. Oluşumunun tarihsel derinliği ve doğallığı vardır.
b. Kuruluşu Avrupa yazı normlarına tam olarak uygundur.
c. Türkçe’nin ve standart latin yazısı kullanan dillerin yazıları ile barışıktır.
d. Adıgece’nin özelliklerinin bütün gereklerini sağlamaktadır.
e. Adıgece’nin yazılarını “en okunuşlu ve kullanışlı” duruma getirmektedir.
f. Adıgece’nin güzelliklerini “en net” olarak gösterebilmektedir.
g. Birinci kategori yazı sistemlerinin tüm özelliklerini taşımaktadır.
Yukarıdaki özellikleri ve daha başka özellikleri taşıyan Kutsal Adıge Yazısı
(Adighe Txik’er), Adıgece’nin alternatifsiz ve milli tek yazı sistemidir. Adıge
Toplumu’nca bir an önce harekete geçilerek söz konusu yazı sistemi, doğru
ve etkin olarak yoğun bir şekilde kullanılmalıdır. 30.06.2018 Yılmaz Özcan
.
. GUI ZILHITTEN XUEEYIR:
. Xame txik’exem, Adighebzer yaqhawif’eeyir! Hawe Adighe Txik’er daxem,
dy Adighebze daxem yi daxaqhaxer “nerixue didewe” g’eeqhalhaqhuifir! Y.Y.
.
.
ADIGECE’NİN, ÂCİLEN “ADIGE YAZISI”NA İHTİYACI VARDIR!..
.
. Dik çizgili biçimdeki harfleri çok olan yazı sistemleri; ünsüz harfi çok olan he-
ce ile oluşan kelimeleri ve onların kullanım yoğunlukları çok olan Adıgece’nin
yazılarını akıcı olarak “okunuşlu ve kullanışlı” duruma getirememektedir. Söz
konusu olumsuz özelliği olan yazı sistemlerinin imlâsı Adıgece’ye ağır gelmek-
tedir. Sözü edilen yazı sistemleri; Adıgece’de, insanın algılama ve ruhsal yapı-
sına uygun gelen bir yazı oluşturamadıkları için onların Adıgece’de kullanılma-
ları, kolay ve zevkli olamamakta, tam aksine çok sıkıcı ve sıkıntılı olmakta, bu
durum ise insanı, Adıgece yazı yazmaktan ve Adıgece’yi kullanarak çalışmak-
tan soğutmakta ve insanı kendi dili olan Adıgece’den uzaklaştırmaktadır! Baş-
ka bir ifade ile söylemek gerekirse; Adıgece’ye uygun ve milli olmayan yaban-
cı yazı sistemleri ile Adıge Yazı Dili “kullanışlı” olamamaktadır! Bundan dolayı,
“Adıgece’nin yazı sistemi sorunu” halen devam etmektedir!..
. “Adıgece’nin yazı sistemi sorunu;” ancak Adıgece’nin kendi doğal, alternatif-
siz ve milli yazı sistemi olan “Adıge Yazısı”nın Adıge Dili’nin yazılmasında kul-
lanılması ve Adıge Yazısı ile çocuklarımıza ve gençlerimize Adıgece’nin öğre-
tilmeye başlanması ile çözülebilir. Bundan başka bu milli sorunumuzun hiçbir
çözüm yolu ve çaresi yoktur! Hiçbir yerden icazet beklemeden, yabancılara ve
onlara çalışan insanlarımıza kendimizi oyalatarak zamanımızı çaldırmadan ve
hiç erinmeden toplumca bu milli çalışmamızı âcilen başlatmak ve en hızlı bir
şekilde sonuçlandırmak zorundayız!.. Adıgece’yi ve Adıge Kültürü’nü samimi
olarak seviyorsak, böyle hareket etmeliyiz!.. Yabancılara kanmaya ve onlara
zamanımızı çaldırmaya devam etmek, yok olmamıza yardım etmektir! Böyle
davranarak yaşayıp öldüğümüzde; bu olumsuz durumumuzun ağır vebalinden
hiçbir şekilde kurtulamayacağız ve bu durumumuzun hesabını Yüce Allah’a
hiçbir şekilde veremiyeceğiz!.. Her bir Adıge; bu durumu dikkate alarak iyi ve
doğru düşünüp kararını vermeli ve Adıgece’nin yaşatılması yönünde çalışmak
üzere samimi olarak bir karar vermiş ise, aziz şehitlerimize mahçup olmamak
için kültürel çalışmalarını hemen başlatmalıdır!.. 04.04.2018 Yılmaz Özcan
.
.
. GUI ZILHITTEN XUEEYIR:
. Xame txik’exem, Adighebzer yaqhawif’eeyir!.. Hawe “Adighe Txik’er” daxem,
dy “Adighebze” daxem yi daxaqhaxer “nerixue didewe” g’eeqhalhaqhuifir!.. Y.Y.
.
.
.
. ADIGHE HANE – HADEXE, FE SINIVOGER!..
.
. “Slav Txik’er,” Adighebzem zyk’ yeg’u g’axhuir-am. Habi yilhes 80 lhandere
Adighebzer yimiqhabawew yeeth’aler, hapxudyz yilhes lhanderey Adighexery
deeqhah’awleeyir! Har, yigyi Adighebzer yiqhal’enim nesas!.. Dy sabyyxemre
dy nibjhic’exemre; Adighebzer, Adighe Kuilturir yachiqhuipchejxew xueejhas!
Neqhuec’iw jit-ame, Adighexem dy bjem xeg’uedejiniqhar c’exiw g’iteewi-awe
xueejhas! Adighexem; Adighebzer dqhapsewifin chh’ak’e pejiw sebep xhuinu
ziguerexer tc’ew, haxer witikuim g’ytlhh’aw, zerijilek’e haxer zeeth’aw dixuee-
mijheme, Adighexer “xeg’uedejik’e eeyiwe” xamexem daxeg’uedejinus!..
Adighe Jiler xame jilexem daxamiqhag’uedejin chh’ak’e NEGUIME Core yi
alfaber chytxa 1840 qham g’ichic’edzaw yilhesychem c’yqhu zi zeman pc’on-
de, 60im nexhire nexhibe Adighe bzec’eniqhalejhxer zek’elhh’awijhxew zede-
lajhexery, Adighebzem yi txiqhaxer yegeqhuaf’e didere zeeh’aqhuaf’e didere
g’aziqhaxhu, Adighebzem yi daxaqhaxer “nerixue didewe” g’aziqhalhaqhuif,
alternatyfince dy jile txik’e system zaque g’axhu “Adighe Txik’er” zec’iqhuiw
(anonymiw) witikuim g’iraqhah’aas! Adighebzem; “Adighe Txik’er” systemim
g’ynemic’awe, habi yi txiqhaxer “yegeqhuaf’e didere zeeh’aqhuaf’e didere”
g’aziqhaxhu, Adighebzem yi daxaqhaxer g’aziqhalhaqhuif neqhuec’ zi txik’e
system yi-a-am. Adighebzem chh’ak’e nobe xekuim chizerah’a “Slav Txik’ery”
xetiw Adighebzer yiryttxin chh’ak’e nobem g’as zeeth’aniwe tekylyf g’itxuac’a
txik’e systemxem chich zimy Adighebzem yi txiqhaxer yiryquiw “yegeqhuaf’e-
re zeeh’aqhuaf’ere” g’yqhaxhuif-am. Zimy Adighebze daxem yi daxaqhaxer
g’yqhalhaqhuif-am. Zi A4 txilhimp’e napem yiz xuedyz g’axhu Adighebze zi
txiqhar, ha txik’e systemxem detxene ya zixezimk’ey ttxiw ha ttxa txiqhaxem
deeplhxeme, ha jit-aar zeripej didexer dy nexemk’e tlhaqhuinus. Harasy Adi-
ghexem alternatyfince dy jile txik’e system zaquer, “Adighe Txik’er” systemir
haras. Habi chh’ak’e zyk’ zidmiqhaguivew alternatyfince dy jile txik’e system
zaque g’axhu “Adighe Txik’er;” zerijilek’e g’aatchtew zeeth’awe dixueejheme,
Adighebze daxem c’exiw zig’ywijhijiwe xueejhenus! K’ec’iw jit-ajin xueeyime,
Adighe Txibze Cexydxem yalhxery xepchawe Adighe Taryxhim g’ichixhuiwe
witikuim g’yh’aa dy “Adighe Txik’er;” Adighebzem yi txiqhaxer “yegeqhuaf’e
didere zeeh’aqhuaf’e didere” g’aziqhaxhu, Adighebzem yi daxaqhaxer “neri-
xue didewe” g’aziqhalhaxhu, alternatyfince dy jile txik’e system zaques.
Dy zemanim chipsew de Adighexem yigyi wazyfewe g’itteexuer; zimy, zi-
gueremy, zi organyzasyonim yi qararimy dipemiplhewe, Adighe Bzec’eniqha-
lejhxem zec’iqhuiw (anonymiw) witikuim g’iraqhah’aa alternatyfince dy jile txi-
k’e system zaque “Adighe Txik’er” zerijilek’e g’aatchtew zeeth’aw dixueejhen
zerixueeyirras, ha dy jile txik’e system zaquemk’e dy “Adighe Kuilturir” ttxijin
zerixueeyirras, ha dy jile txik’e systemimk’e dy winexem, dy sabyyxemre dy
nibjhic’exemre Adighebzer chadqhaagewe chadqhac’en zerixueeyirras! De
di-Adighewe chitime; zyk’ zidiwichexuiw dichimitiwe ha dy jile uexuiqhuexer
dqhazac’exew dixueejhen xueey g’oxhuir! Ha dy jile uexuiqhuexer dimiqha-
zac’exeme, Adighebzemre Adighe Kuilturimre c’exiw l’ejinuxes! Haxer dymi-
ajxeme, Adighexem f’i lhaqhuiniqha g’itxuenejinu-am, Qeeymet Maxuer g’a-
sixu jile xuytiniqha tlhaqhuijifinu-am! Xamexem daxuepchil’xew dipsewijinu-
xes!.. Dy c’eblexery, xamexem yaxuepchil’xew psewijinuxes!..
Harasy Adighe Jilew dizerichi-ajinim pejiw dixueeyiwe chitime; zyk’ dipsa-
lhew dichimitiw, zy guiqhu tc’a alternatyfince dy jile txik’e system zaque “Adi-
ghe Txik’er” zerijilek’e zeeth’aw dixueejhewe dy jile qararir cheettinir yigyis!..
Habi chh’ak’e Adighexem; didimeey organyzasyonxem ya qararxem daxue-
nique-am. Adighexem ha dy jile qararir yigyi yedmitime; yawijhk’e “g’ag’uen
guiqhay” dy-ajifinu-am, “Adighe Jilewy” dig’anejifinu-am!..
Adighe hane – hade lhap’exe! Fe dinifchoguiqhuir!.. Ha dy jile uexuiqhue
lhap’e didexem chh’ak’e fe hane – hade lhap’exem sinivoger, sinivolhe-uir!..
Nobem g’as Adighebze daxemre Adighe Kuiltur daxemre chh’ak’e g’anejinu
ziryk’ dimic’efiw dizerichitar, habi hatk’e yiryquins. Adighe Jiler, xekuijhim
chipsewxery diyasporem chipsewxery, habi hatk’e c’exiw dig’awicin xueeys!
“Adighe Txik’er” zeeth’awe dy winexem, dy sabyyxemre dy nibjhic’exemre,
th’amaxue g’as maxuychim seh’at t’urit’ xuedyz Adighebzem chadqhaageme,
habixem Adighebzer f’iwe yadqhac’efins! Harasy ha dy jile uexuiqhuer; zyk’
dimichh’axiwe, dimiguivewe, dy winexem chixueedqhajhen xueeys! Dy deers
notxer dy zixezxem dqhah’azira newijh haxer zymi-axem yettiwre dizede-api-
quifins. Deersxem ya vyde-o qayitxer teetxiw haxer ynternetim chittifins. Ha
deers fylimxer dijital witikuimy qayit chitc’ifins. Ha dy jile uexuiqhue daxe qo-
mir, pare kued dimiqhaxhaarjiwe dqhazec’efinus!..
Harasy g’iteezqhazejiwe fe dy hane – hadexem sinivoger, sinivolhe-uir!..
Fig’aag’ue Adighebzemre Adighe Kuilturimre divqhaqhapsew! Adighebze
daxemre Adighe Kuiltur daxemre dqhapsewijifin chh’ak’e zerijilek’e tc’en
xueey g’axhu dy jile uexuiqhuexer tinc didexew haxer yichh’am naxuewe
g’ichit-uetas! De Adighexery g’itc’exhue dy binxery, haxem g’aac’exhueji-
nuxery; Adighexew zeripsewijifinxem pejiw dixueeyiw chitime, zyk’ dimi-
guivewe, ha dy jile uexuiqhuexer zerijilek’e c’ex didew dqhazec’en xueey
g’oxhuir!.. 30.06.2018 YEMUZ Yilmez
.
GUI LHIFTE: Mi txiqhar Adighe pejxem yalhevqha-asime f’i xhuins!..
.
.
. Adighe Nibjhic’e Lhap’exe, Fe Sinivoger!..
.
Adighe Jilem Adighebzemre Adighe Kuilturimre dizery-ajinim, haxer zerip-
sewijinxem, fe dy Adighe Nibjhic’exem fixueeyijiwe chitime, xet sity jiree-a,
zyk’ zimy fipemiplhewe, zimy zeevmiqhaqhaguivewe, alternatyfince dy jile
txik’e system zaque “Adighe Txik’er” zeefh’awe fixueejhen xueey g’oxhuir!..
Har; fe dy Adighe Nibjhic’exem, fimiguivew vqhazec’en xueey g’axhu dy jile
uexuiqhue lhap’e dides! Xhuin qararir yeftiw ha dy jile uexuiqhue lhap’e dider
vqhazac’exew fixueejheme, Adighebzemre Adighe Kuilturimre dy zemanimy
g’ag’uenu zemanxemy chipsewijifinuxes! Adighe Jiler; xame jilexem yaxemi-
g’uedejiw Adighe Jilew psewijifinus! Fe dy Adighe Nibjhic’exem hapxuedew
fimic’ime, Adighebzemre Adighe Kuilturimre c’exiw l’ejinuxes! Adighe Jilery
zadepsew xame jilexem yaxetg’uih’ijinus!..
Adighe Jilem yi g’ag’uenim ha yi qarar mixuym dider yezitinur, fe Adighe
Nibjhic’exerras!.. Ha fy qararir; Adighe Jilem yi g’ag’uenim chh’ak’e kuediw
mixuymiw zi qarar xhuinus! Ye Adighe Jiler duneeyim chichi-awe zerichipse-
wijinir xefxinure, alternatyfince dy jile txik’e system zaque “Adighe Txik’er”
g’aaftew zeefh’awe, habik’e filajhexewe fixueejhenus! Ye xamexem zag’eev-
qhaqhaapts’ew zavqhaqhah’awleeyiw, Adighebzemre Adighe Kuilturimre zeri-
l’ejinxemk’e, Adighe Jiler xame jilexem zeraxeg’uedejinimk’e harazi fixhuiwe,
Adighebzemre Adighe Jilemre chh’ak’e ziryk’ fimic’ew, fimiguizavew, fy maq-
xer g’yvmiqhak’iw, ziviwichexuawe, xeg’uedejiniry qaabil fc’awe, chh’a zaque
psewiniqhaxem ya wijh fytxew xamexem faxeg’uedejinus! Ha psewik’yt’im ya
zixezir xezixinur feras! Adighe Jilem yi g’ag’uenim chh’ak’e fe Adighe Nibjhi-
c’exem yeftinu ha fy qarar mixuym didem, “yawijhk’e” zi zeman yi-aj-am! Adi-
ghexem hapxuede “zi zeman” g’itxueneja-am! Habi chh’ak’e fy qarar mixuym
dider fimiguivewe yigyi yeftin xueey g’oxhuir! Adighebzemre Adighe Kuilturim-
re, fe dy Adighe Nibjhic’exer yigyi zeey faxuemixhuijime, yawijhk’e, zerijilek’e
“zi g’ag’uen guiqhay” dy-ajifinu-am! Har, fe dy Adighe Nibjhic’exem fyguxem
zyk’ yivqhak’in xueey-am!.. ADIGHE JILEW DIPSEWIJINU? H’AMERE XA-
MEXEM DAXEG’UEDEJINU? Ha yi t’um zir yigyi xefxin xueeys! Yawijhk’e
yeftin xueey g’axhuinu Jile Qarar dy-ajinu-am!..
Adighexem; Adighebzer zeripsewifinim teewixuawe sebep xhuinu ziguere-
xer dimic’ewe, qha kued nec’iw bledqhak’as! Hapxuedew Adighebzemre Adi-
ghe Kuilturimre deeplhiwre kued xedqhac’as! Habixem chh’ak’e, Adighexem
dy sabyyxemre dy nibjhic’exemre “Adighebzer” yachiqhuipchejiwe xueejhas!
Zerijilek’e ziguerexer dimic’eme, Adighexer xeg’uedijik’e eey didew dixeg’ue-
dejinus! Ha xeg’uedejiniqhar, Adighexem dawere dqhawive-afinu?!! Dawere
di-Adighew dipsewijifinu? Haxer tlhek’ifin chh’ak’e; Adighexer dizeriwibidiw,
zeqhuisere zire dixhuijifin xueeys!.. K’ec’iwe jit-ame; Adighexer c’exiw dizep-
qiric’ew dixueejhen xueey g’oxhuir!.. Yape gyic’e “Adighe Txik’er” zeeth’aw,
habik’e, “Adighe Kuilturir” zaxuew ttxijin xueey g’oxhuir!.. Alternatyfince ha
dy jile txik’e system zaque “Adighe Txik’er” zeeth’aw dy winexem, dy sabyy-
xemre dy nibjhic’exemre, Adighebzemre Adighe Kuilturimre chadqhaagewe
chadqhac’en xueeys! K’elhig’uewe eekonomiky dy lejheniqhaxer xueedqha-
jhen, haxer ya qhogu zaxuem teedqhuiven xueeys. Adighe Kuilturk’e, eeko-
nomyk’e zig’adiwijhijiwe dixueejha newijh, politiky dy lejheniqhaxery xueed-
qhajhen xueey g’axhuinus! Adighe Kuilturk’e, eekonomyk’e yiryquiw zig’adi-
miwijhijawe politiky lejheniqhaxem dixeh’anim mainewe g’yk’ir, “xamexem
tinc didewe pchil’ dazerixuexhuijinir” haras!..
Dy jile uexuiqhuexem kezuxer ya-as! Yape dide dizelejhin xueeyir Adighe
Kuilturir haras. Habi yi chipe xueejhap’er Adighebzem yi txik’e system uexui-
qhuer haras. Adighebzem yi txik’e systemir; psi yejexim xuedew zeeth’afiwe,
Adighebzem yeg’u dide xhuin xueeys, Adighebzem yi txiqhaxer yegeqhuaf’e
didere zeeh’aqhuaf’e didere g’yqhaxhuifin xueeys, Adighebzem yi daxaqha-
xery “nerixue didew” g’yqhalhaqhuifin xueeys! Haxer psory ziqhazac’a “Adi-
ghe Txik’er,” alternatyfince dy jile txik’e system zaques!
Yichh’am g’ichit-ueta sebepxem chh’ak’e Adighe Nibjhic’exem habi hatk’e
xamexem zag’eevmiqhaqhaapts’eme; ferk’e, fy g’ag’uenimk’e, fy binxemy ya
g’ag’uenimk’e kuediw f’i xhuins!.. Yigyiry xamexem zag’eevqhaqhaapts’eme;
yawijhk’e kuediw fic’eeqhuejins!.. Adighe Nibjhic’exer, c’exiw fig’awiciw dy
jile uexuiqhue lhap’exer c’exiw vqhazac’exewe fixueejhen xueey g’oxhuir!..
Yichh’am g’ichit-ueta sebepxem chh’ak’e, Adighe Nibjhic’exem sinivoger!
Fe dy Adighe Nibjhic’exer; zimy fipemiplhewe, zimy zeevmiqhaqhaguivewe,
“Adighe Txik’er” daxer c’exiw g’aaftew zeefh’awe fixueejhen xueey g’oxhuir!
“Adighe Txik’er” Adighexem yalhevqha-asiw, yavqhats’ixuiw, yavqhaac’eme,
Adighe Txik’er daxemk’e fy wered daxexemre fy wise daxexemre ftxiwre ya
meqaame daxexemk’e habixem fag’eegexeme, hapxuedew Adighebzemre
Adighe Kuilturimre Adighe Chenimre Adighe Xabze Zaxuexemre zeey faxue-
xhuijxeme; Adighebzemre Adighe Kuilturimre l’ejiniqham, Adighe Jiler xeg’ue-
dejiniqham g’eevqhala xhuinus!..
Adighe Nibjhic’e Lhap’exem zerijilek’e dinifchoguiqhuir!..
30.06.2018 YEMUZ Yilmez
.
GUI LHIFTE: Mi txiqhar Adighe nibjhic’exem yalhevqha-asime f’i xhuins!..
.
.
ADIGECE, “BENİ PRANGALARDAN KURTARIN!..” DİYEREK BİZİ YARDIMA ÇAĞIRIYOR!..
.
Adıgece’yi “en okunuşlu ve en kullanışlı” duruma getiren, onun güzelliğini en net olarak
gösterebilen ve alternatifsiz milli yazı sistemimiz olan Adıge Yazısı’nı (Adighe Txik’er’i)
toplumca kullanmaya başlamadan, onunla evlerimizde, çocuklarımıza ve gençlerimize
Adıgece’yi okutarak öğretmeden Adıgece’nin yaşayabilmesi asla mümkün değildir!..
.
Slav Yazısı ile Kültürel Jenosid’in tahribatlarını, aşağıdaki internet sitesi yazı başlığı çok
açık anlatmaktadır! Başlarımızı kuma gömmüş durmakla yok oluştan hiç kurtulamayız!..
.
. Adıgece, Kabardeyde de ‘Can Çekişiyor’ – Çerkesya
. cherkessia.net/news_detail.php?id=3316 10 Şubat 2010
.
Slav Yazısı’nı savunanlar; yukarıda gösterilen internet sitesi yazı başlığını hiç görmek
istemiyecekler ve Adıge Toplumu’nu kandırmak için ellerinden gelen her türlü gayreti
göstereceklerdir. Ancak ortada, Slav Yazısı’nın asıl sahibini de düşündürmesi gereken
kocaman bir gerçek vardır!.. O gerçek şudur: Slav Yazısı, sahibine bile çok zararlıdır!..
Bilimsel incelemeler sonucu elde edilen bulguları objektif şekilde değerlendiren bilim
insanları, gerçeği, kanıtları ile beraber ortaya koymuşlardır!.. Karar alarak uygulamak,
siyasi erkin işidir. Ancak üst yönetim kadroları; her zaman, şöven duygulardan kolay
kurtulamıyorlar. Bu durum; miktarı önceden bilinmeyen bir zamanın kaybedileceğini
göstermektedir! Bilim insanlarınca ortaya konulan gerçek tespitlerin değerlendirilmesi,
siyasi erki ilgilendirir. Ancak ortada Adıgeler’i ilgilendiren çok vahim bir durum mevcut
olup, o durum şudur: ADIGECE İNLEYEREK CAN ÇEKİŞMEKTEDİR!.. Durum budur
ve bu durumun saklanabilecek hiçbir tarafı kalmamıştır! Adıge Toplumu için çok vahim
olan bu durumu; hiçbir uluslararası organizasyon ve sivil toplum kuruluşu görmek ve
duymak istememektedir! Üniversitelerin dilbilim uzmanı sayın akademisyenleri de, bu
durumu görmeyi ve sözü edilen iniltiyi duymayı istememektedirler!.. Ayrıca bu kurum
ve kuruluşların yetkili kişileri ile dilbilim akademisyenleri; söz konusu dilin ve kültürün
sahipleri olan insanların, konu ile ilgilenmelerini hiç istememektedirler ve ilgilenenleri
aşağılayarak yermektedirler!.. Onlara göre; Adigeler, dansetmek haricinde hiçbir şey
yapmamalı, Adıgece’nin ve Adıge Kültürü’nün ölümlerini elleri bağlı seyretmelidirler!..
Adaletten söz edilmemeli ve herhangi bir şey yapmaya da kalkışılmamalıdır!..
Adıgece, “Beni prangalardan kurtarın!..” diyerek, bizleri kendisine yardıma çağırıyor!..
Adıgeler, Adıgece’ye yardım etmek üzere ne zaman harekete geçeceğiz?.. Birilerine
kanarak artık fazla zaman kaybetmemeli ve Adıgece’mizi boğdurmamalıyız! Adıgece
ölürse, Adıge Toplumu yok olarak tarihten silinecektir! Bu yok oluşun ağır vebalinden
çağımızda yaşayan Adigeler kurtulamayacağız! Bu nedenle bu zamanda yaşamakta
olan Adıgeler, Adıgece’nin çığlığını ve iniltisini duymak ve ona yardım elimizi hemen
uzatmak zorundayız!.. 01.08.2017 Yılmaz Özcan
.
.
. ÇEŞİTLİ YAZILARDA VURGULANAN İKİ YANLIŞ SÖYLEM!..
.
Adıgece’nin yazılması ile ilgili olarak çeşitli yazılarda vurgulanan iki yanlış
söylemin yanlış oluşlarının nedenleri aşağıda açıklanmıştır.
İlk yanlış söylem şudur:
“Slav Yazısı da ve Latin Yazısı da Adığe dilinin bütün seslerini doğru
ve bilimsel olarak yazmaya yeterli değildirler.”
Bu söylem, Latin Yazısı için yanlıştır. Çünkü Latin Yazısı’nda, hem ses ve
hem de harf olarak Slav Yazısı’nda karşılıkları olmayan “q” ve “w” harfleri
vardır. Latin Yazısı’nın bu harflere sahip oluşu; onun, Adıgece’nin diyalekt-
lerinin bütün seslerini en okunuşlu ve en kullanışlı şekillerde yazılmalarına
yeterli olmalarını sağlamaktadır.
İkinci yanlış söylem şudur:
“Bilimsel olarak bir dil için bir alfabe düzenleniyorsa, her bir ses par-
çasına bir işaret verilmesi kuralı uygulanması gerekir.”
Bu söylem de doğru değildir. Avrupa’nın İngilizce, Fransızca ve Almanca
dillerinin yazılarını incelediğimizde, bunlarda birden fazla harf ile yazılan
(gösterilen) ünsüz sesler ve diftonglar olduğunu, bu yazılışların, yazıların
akıcı olarak “okunuşlu ve kullanışlı” olmalarını engellemediği görüyoruz.
O halde yukarıda belirtilen iki yanlış söylem, Adıge Toplumu’nu yanıltma
amacı taşımaktadır. “Adıgece’in yazı sistemi” sorunu, bu söylemlerde ileri
sürülen nedenlerden kaynaklanmamaktadır! Konuyu ayrıntılarına bakarak
incelediğimizde, net olarak gördüklerimiz şunlardır:
Adıge Dilbilimcileri, yüz yıldan daha çok bir zaman içerisinde birbirlerini
müteakiben ortaklaşa çalışarak (anonim olarak), Avrupa normlarına ve
Adıgece’nin bütün özelliklerine uygun olarak Adıgece’nin yazılarını “en
okunuşlu ve en kullanışlı” duruma getiren ve Adıgece’nin güzelliklerini
“en net” olarak gösterebilen, Adıgece’nin alternatifsiz ve milli yazı siste-
mi olan “Adıge Yazısı”nı (“Adighe Txik’er”i) ortaya koymuşlardır. Bu al-
ternatifsiz milli yazı systemimize baktığımızda, 26 latin harfi ile tire ( – )
ve apostrof ( ‘ ) işaretlerinin; Adıgece’nin tüm seslerini, kelimelerini ve
dolayısı ile onun yazılarını “en okunuşlu ve en kullanışlı” duruma getire-
bildiklerini ve Adıgece’nin güzelliklerini “en net” olarak gösterebildikleri-
ni görüyoruz. O halde Latin Yazısı’nda, Adıge Dili için harflerinin az ve
yetersiz oluşu sorunu yoktur. Yukarıdaki söylemler yanlış ve yanıltıcıdır.
Sorun; latin harflerin sayısının az ve yetersiz olmasından kaynaklanma-
maktadır. Sorun; Adıgece’nin alternatifsiz milli yazı sistemi olan “Adıge
Yazısı”nın (“Adighe Txik’er”in) günümüze kadar ortaya konulamamış ol-
masından ve günümüzde ortaya konulmuş olan bu alternatifsiz milli yazı
sistemimizin, yabancılar ve onlara çalışan bazı insanlarımız tarafından
perdelenerek Adıgelere hiç gösterilmemeye ve onların gözlerinden kaçı-
rılmaya çalışılmasından, Adıgece’ye hiç uygun gelmeyen Slav Yazısı’nın
diyasporadaki Adıgeler’e “Adıgece’ye uygun yazı” olarak gösterilmeye
ve ısrarla Adıgeler’e dayatılmaya çalışılmasından, Adıgeler’in yanıltıla-
rak kandırılmaya, oyalanarak zamanlarının çalınmaya çalışılmasından,
kanmayanların ise aba altından sopa gösterilerek, tehdit edilerek korku-
tulmaya çalışılmasından, Adıgece’nin öğretim ve kullanım yerleri ile za-
manlarının daraltılarak Adıgece’nin boğulmaya çalışılmasından kaynak-
lanmaktadır!..
Sorunun çözümüne ancak toplumca şu yol izlenerek ulaşılabilir:
Evlerimizde ve özel öğretim yerlerimizde, çocuklarımıza ve gençlerimi-
ze, “Adıge Yazısı (Adighe Txik’er)” ile Adıgece ve Adıge Kültürü yeterli
seviyelerde okutulup öğretilmelidir. Ayrıca gençlerin özel mekânlarında
onların Adıgece sohpet etmeleri, kültürel çalışmalar yapmaları sağlan-
malıdır. Orta ve ileri yaşlılar ise, kendi çalışma mekânlarında birbirleri
ile koordineli olarak Adıgece ve Adıge Kültürü üzerinde planlı ve sistem-
li çalışmalar yapmalıdırlar. Söylemleri azaltarak toplumca bu çalışmaları
yaparsak, Adıgece’nin ve Adıge Kültürü’nün geliştirilerek yaşatılmaları
sağlanabilir!.. Başka bir ifade ile söylersek; hem atavatanda ve hem de
diyasporada toplumca Planlı Kültürel Çalışma Seferberliği başlatmamız
gerekmektedir!.. Bütün kültürel sorunlarımızın çözümlerinin bunlardan
başka hiçbir yolu ve çaresi yoktur!.. 27.10.2018 Yılmaz Özcan
.
.
KAFKASYALI KARDEŞLERİMİZE KÜLTÜREL ELİMİZİ UZATMALIYIZ!..
.
Adıgece’yi, Kafkasya’daki Türk Lehçelerini ve diğer müslüman halkların
tüm dillerini koruyarak ve geliştirerek yaşatmazsak, “Müslüman Halklar”
oluşumuzu hiçbir şekilde koruyamayız! O insanlarımızı kendi başlarına
yalnız bırakmamızın doğru olmadığını, onları yalnız ve sahipsiz olarak
bırakmamızın vebalinin çok büyük olduğunu unutmamamız gerekir!..
28.10.2018 Yılmaz Özcan
.
.
. ÇEŞİTLİ YAZILARDA VURGULANAN İKİ YANLIŞ SÖYLEM!..
.
Adıgece’nin yazılması ile ilgili olarak çeşitli yazılarda vurgulanan iki yanlış
söylemin yanlış oluşlarının nedenleri aşağıda açıklanmıştır.
İlk yanlış söylem şudur:
“Slav Yazısı da ve Latin Yazısı da Adığe dilinin bütün seslerini doğru
ve bilimsel olarak yazmaya yeterli değildirler.”
Bu söylem, Latin Yazısı için yanlıştır. Çünkü Latin Yazısı’nda, hem ses ve
hem de harf olarak Slav Yazısı’nda karşılıkları olmayan “q” ve “w” harfleri
vardır. Latin Yazısı’nın bu harflere sahip oluşu; onun, Adıgece’nin diyalekt-
lerinin bütün seslerini en okunuşlu ve en kullanışlı şekillerde yazılmalarına
yeterli olmalarını sağlamaktadır.
İkinci yanlış söylem şudur:
“Bilimsel olarak bir dil için bir alfabe düzenleniyorsa, her bir ses par-
çasına bir işaret verilmesi kuralı uygulanması gerekir.”
Bu söylem de doğru değildir. Avrupa’nın İngilizce, Fransızca ve Almanca
dillerinin yazılarını incelediğimizde, bunlarda birden fazla harf ile yazılan
(gösterilen) ünsüz sesler ve diftonglar olduğunu, bu yazılışların, yazıların
akıcı olarak “okunuşlu ve kullanışlı” olmalarını engellemediği görüyoruz.
O halde yukarıda belirtilen iki yanlış söylem, Adıge Toplumu’nu yanıltma
amacı taşımaktadır. “Adıgece’in yazı sistemi” sorunu, bu söylemlerde ileri
sürülen nedenlerden kaynaklanmamaktadır! Konuyu ayrıntılarına bakarak
incelediğimizde, net olarak gördüklerimiz şunlardır:
Adıge Dilbilimcileri, yüz yıldan daha çok bir zaman içerisinde birbirlerini
müteakiben ortaklaşa çalışarak (anonim olarak), Avrupa normlarına ve
Adıgece’nin bütün özelliklerine uygun olarak Adıgece’nin yazılarını “en
okunuşlu ve en kullanışlı” duruma getiren ve Adıgece’nin güzelliklerini
“en net” olarak gösterebilen, Adıgece’nin alternatifsiz ve milli yazı siste-
mi olan “Adıge Yazısı”nı (“Adighe Txik’er”i) ortaya koymuşlardır. Bu al-
ternatifsiz milli yazı systemimize baktığımızda, 26 latin harfi ile tire ( – )
ve apostrof ( ‘ ) işaretlerinin; Adıgece’nin tüm seslerini, kelimelerini ve
dolayısı ile onun yazılarını “en okunuşlu ve en kullanışlı” duruma getire-
bildiklerini ve Adıgece’nin güzelliklerini “en net” olarak gösterebildikleri-
ni görüyoruz. O halde Latin Yazısı’nda, Adıge Dili için harflerinin az ve
yetersiz oluşu sorunu yoktur. Yukarıdaki söylemler yanlış ve yanıltıcıdır.
Sorun; latin harflerin sayısının az ve yetersiz olmasından kaynaklanma-
maktadır. Sorun; Adıgece’nin alternatifsiz milli yazı sistemi olan “Adıge
Yazısı”nın (“Adighe Txik’er”in) günümüze kadar ortaya konulamamış ol-
masından ve günümüzde ortaya konulmuş olan bu alternatifsiz milli yazı
sistemimizin, yabancılar ve onlara çalışan bazı insanlarımız tarafından
perdelenerek Adıgelere hiç gösterilmemeye ve onların gözlerinden kaçı-
rılmaya çalışılmasından, Adıgece’ye hiç uygun gelmeyen Slav Yazısı’nın
diyasporadaki Adıgeler’e “Adıgece’ye uygun yazı” olarak gösterilmeye
ve ısrarla Adıgeler’e dayatılmaya çalışılmasından, Adıgeler’in yanıltıla-
rak kandırılmaya, oyalanarak zamanlarının çalınmaya çalışılmasından,
kanmayanların ise aba altından sopa gösterilerek, tehdit edilerek korku-
tulmaya çalışılmasından, Adıgece’nin öğretim ve kullanım yerleri ile za-
manlarının daraltılarak Adıgece’nin boğulmaya çalışılmasından kaynak-
lanmaktadır!..
Sorunun çözümüne ancak toplumca şu yol izlenerek ulaşılabilir:
Evlerimizde ve özel öğretim yerlerimizde, çocuklarımıza ve gençlerimi-
ze, “Adıge Yazısı (Adighe Txik’er)” ile Adıgece ve Adıge Kültürü yeterli
seviyelerde okutulup öğretilmelidir. Ayrıca gençlerin özel mekânlarında
onların Adıgece sohpet etmeleri, kültürel çalışmalar yapmaları sağlan-
malıdır. Orta ve ileri yaşlılar ise, kendi çalışma mekânlarında birbirleri
ile koordineli olarak Adıgece ve Adıge Kültürü üzerinde planlı ve sistem-
li çalışmalar yapmalıdırlar. Söylemleri azaltarak toplumca bu çalışmaları
yaparsak, Adıgece’nin ve Adıge Kültürü’nün geliştirilerek yaşatılmaları
sağlanabilir!.. Başka bir ifade ile söylersek; hem atavatanda ve hem de
diyasporada toplumca Planlı Kültürel Çalışma Seferberliği başlatmamız
gerekmektedir!.. Bütün kültürel sorunlarımızın çözümlerinin bunlardan
başka hiçbir yolu ve çaresi yoktur!.. 27.10.2018 Yılmaz Özcan
.
. HALIH’IM YETTIJIFINU JEWAPIM F’IWE DEEGUIPSISIJIN XUEEYS!..
.
. Halih’ Lhap’er; Adighexem, “Adighe Sy quilxe! Se, fe zi bze daxere zi
kuiltur daxere festat! Xamexemre haxem yaxuelajhexe fe fchich ts’ixu-
xemre zag’eevqhaqhaapts’exew fith’awisixexew fichimitxewe, Se festa
Adighebze daxemre Adighe Kuiltur daxemre, zaxuere daxerew zeefh’a-
xewe haxer xevqhaaxhuexewre vqhapsewinxew chh’a feemilejhaxe?!.”
jy-awe g’idewipc’ime, Halih’ Lhap’em sit jewapxer yettijifinu?!. Detxene
zi Adighery; yi qhaac’er yimiwix gyic’e Halih’im ha yi wipc’em yirytijifinu
jewapim f’iwe yeguipsisijin xueey g’oxhuir!.. 11.11.2018 Yemuz Yilmez
.
ADIGHEXEM, “ADIGHE TXIK’ER” DAXER ZEEFH’AWE FIXUEEJHEN XUEEYS!..
.
Zemanimre meekyanimre yemipxaxew, Adighe Txibze Cexydxem yalhxery xepchaw
g’axhuiw witikuim g’yh’aaw chit “Adighe Txik’er” daxem; Yngyilyzibzem, Fransizibzem,
Almanibzem ya txik’e systemxem, yeezixem ya bzexer “yegeqhuaf’ere zeeh’aqhuaf’ere”
g’izeraqhaxhuxem nexhire kuedk’e nexhif’ire nexh daxerewe, Adighebzem yi txiqhaxer
“yegeqhuaf’e didere zeeh’aqhuaf’e didere” g’eeqhaxhuir, Adighebzem yi daxaqhaxery
“nerixue didew” g’eeqhalhaqhuir! Adighe Lhepqim dizixuenique zaquer; zimy zeedmi-
qhaqhaguivew, “Adighe Txik’er” daxer zerijilek’e c’exiw g’aatchtew zeeth’awe dixuee-
jhen zerixueeyir haras, qatiqhancew alternatyfince ha dy jile txik’e system zaquemk’e
dy winexem, dy sabyyxem, dy nibjhic’exem, Adighebzemre Adighe Kuilturixemre chad-
qhaagewe, chadqhac’ewe dixueejhen zerixueeyir haras!..
Devletxem ya winafe c’aqh c’et lhepqxem, ya bzexemre ya kuilturxemre xuytiwe ze-
rah’animk’e h’aq zara-ar, winafec’ devletxem, ha lhepqxem ya bzexemre ya txibzexem-
re ya kuilturxemre xezerih’inxewe, haxem ya c’i-uk’e ha lhepqxem winafe xuac’inxewe
h’aq zerami-ar, U. N. Duneeypso Ts’ixuxem ya H’aqxer Manyfestom g’ee-uater. Harasy
winafec’ devletim; Adighebzemre Adighe Txibzemre Adighe Kuilturimre ya c’i-uxemk’e
winafe g’itxuyc’iniwe, g’itxezerih’iniwe h’aq yi-a-am. Ha xuytiniqham chichiwe zeeth’a
“Adighe Txik’er;” winafec’ devletim yedqhaden, qaabil yedqhac’in xueey g’axhu-am.
Harasy Adighe pejxem, yape gyic’e vqhazec’en xueey uexuiqhuyt’ir mixer haras:
“Adighe Txik’er” wibqhuaw g’azi-uate dy txiqhaxer fy arcyvxem yefh’axiw, habi chif-
xhuimewe, haxem ya kopyexer fe fts’ixu ye ya e-mail adresxer fc’e Adighexem psomy
yaxueevqhah’iw yalhevqha-asime kuediw f’i fxhuinus!.. “Adighe Txik’er” zi-arimih’aa
Adighe duneeyim g’iteedqhanen xueey-am!..
Adighxem; fig’aziqhaapts’ewe fiziqhaguivexem habi hatk’e ji-ac’e faxuemixhuiwe
“Adighe Txik’er” daxer zeefh’awe fixueejhen xueeys! “Adighe Txik’er” daxemk’e fy wi-
nexem; fy sabyyxemre fy nibjhic’exemre, Adighebzemre Adighe Kuilturimre chavqhaa-
gewe, chavqhaac’ewe c’exiw fixueejhen xueeys!.. 11.11.2020 YEMUZ Yilmez
ADIGHEXEM SINIVOGER!..
Fe Adighe Lhap’em selam fizoxir! “Halih’im; fiwizincewe guif’eqhue kued g’ivyt!..” jizo-ar!
Adighebze daxer zeripsewifin c’ik’emre Adighexem “Adighe Txik’er” zeeth’an c’exueeyimre
ya c’i-uxemk’e jis-aniw sixueey psalhe t’eg’uir lheguim g’ichis-uatewe Adighexem sinivoger!..
Adighebze daxer zeripsewifin c’ik’emre Adighexem “Adighe Txik’er” zerilhepqk’e zeeth’an
c’exueeyimre wibqhuawe g’azi-uatexe kyitapxem ya txiqhaxer, zi DVDm ye zi FLASH DISCim yi-
tiwe mi txiqham nipic’aw Fe Adighe Lhap’em nifxuizoqhah’ir. Ha DVDm ye FLASH DISCim yit ha
c’aqhaxer, fe fy COMPUTERim yefh’axiw fy arcyvim chifxhuimewe, ha c’aqhaxer FLASH DISCim
teefceja newijh, haxer fy nibjheqhuxem, fy nibjhic’exem, Adighebzer f’iwe zilhaqhu Adighexem
ya COMPUTERxem yefh’axiw ye yeezixem yareevqhah’axiw hapxuedew haxem haxhcencewe (yi
pc’encewe) ha c’aqhaxer ya-arivqhah’axewe, haxer “Adighe Txik’er” daxem chiqhuazexe vqha-
xhuinu soguiqhar! FLASH DISCim yit c’aqhaxer, COMPUTERim daqyqychim yeph’axif mexhuir.
Ha dy jile kuiltur uexuiqhue wineey nexhichh’a dider hapxuedew vqhazame, Qaberdeey Adighe-
xer “Adighe Txik’er” daxem c’exiw chiqhuazexe vqhaxhuifinus! Adighexer; “Adighe Txik’er” da-
xem chiqhuazexe vqhaxhuime, Adighe Kuilturim zi xhizmet daxe xuefc’a, Adighe Lhepqim yi na-
sipim zig’eevqhaqhaza, Adighe Cexydxem ya psexer kuediw vqhaguif’axe xhuinus!..
Adighexem “Adighe Txik’er” yeqhagyap’exem chizeeth’ank’e xuyt dixhuixuk’e dery, Lytwan
Lhepqim zeryc’am xuedew, “Adighe Txik’er” daxer dy winexem chizeeth’an xueeys!.. “Adighe
Txik’er” daxemk’e dy winexem, dy sabyyxemre dy nibjhic’exemre, Adighebzemre Adighe Kuiltu-
rimre chadqhaagewe chadqhac’en xueeys! Ha dy jile kuiltur uexuiqhue wineey nexhichh’a di-
dery c’exiw zerivqhazec’enim chh’ak’e Fe Adighe Lhap’em kuediw sinivolhe-uir! Ha dy jile kuil-
tur uexuiqhue wineey nexhichh’a didery fimiqhaguivewe vqhazec’enu, fe fts’ixu Qaberdeey Adi-
ghexemy yavqhaqhazec’enu fe dy ts’ixu lhap’em kuediw sinifchoguiqhuir! “Adighe Txik’er” da-
xer Adighexem c’exiw yalhedqha-asiwe ya-aridqhah’afin chh’ak’e, Adighebzer f’iwe zilhaqhu
Adighexer hapxuedew fig’izde-apiquin xueey g’oxhuir!.. Fc’en uexuiqhuer kuediw tinciwe haxh-
ce vqhaxhaarjin xueey g’yqhaxhu-am. Fy FLASH DISCim teefceja ha c’aqhaxer, wasencewe (yi
pc’encewe) Qaberdeey Adighexem ya COMPUTERxem ye ya telefonxem zerireefh’axinir ye yee-
zixem zarireefqhah’axinir haras!.. Adighebzer pejiw f’iwe zilhaqhu Adighexer, ha dy jile uexui-
qhue wineey tinc didexer hapxuedew c’exiw vqhazac’exewe fig’izde-apiquinuxewe soguiqhar!..
Adighexem mir zyk’ zichivqhaqhuipchen xueey-am: Adighexem zerilhepqk’e “Adighe Txik’er”
daxer zeedmih’ame “Adighebzemre Adighe Kuilturimre” txhuimejifinxe-am! Haxer c’ex didew
l’ejinxes! Adighebzemre Adighe Kuilturimre dimixhuimejifime, “Adighe” dizerixhuiry txhuime-
jifin-am! “Adighe Lhepq” dizerixhuir dimixhuimejifime, MUSLIMEN dizerixhuiry txhuimejifin-
am! Nexh k’ec’iw jit-an xueeyime; Adighexem zerilhepqk’e “Adighe Txik’er” daxer zeedmih’a-
me, Adighebzery Adighe Kuilturiry kuedire psewijifinuxe-am. Haxer dymi-aj xhuime Adighewy,
Adighe Lhepqiwy, muslimeniwy dig’anejifinuxe-am! “Adighe Txik’er” daxer zerilhepqk’e zeed-
mih’ame; diyasporem chipsew Adighexer yilhes 20im (t’oc’im) yi g’uets’im, xekuim chipsew
Adighexer yilhes 40im (pl’ic’im) yi g’uets’im, pse zi-uit Adighexem ya Adighebze daxer zyk’ ya-
mic’ejxew xeg’uedejik’e eey didew xamexem daxeg’uedejinus! Duneeyim Adighebze zic’e Adi-
ghe g’iteenejinu-am! Xame lhepqxem ji-ac’e daxhuexhuiwe zerilhepqk’e zerizidmiqhawizexui-
jam chh’ak’e Halih’ Lhap’em Adighexem yigu g’itchik’awe, xeg’uedejik’e eey didew gyawirxem
daxetg’uih’iwe daxeg’uedejinus! Mys ha mixhumic’aqha eey dider Adighe Lhepqim dy chh’am
g’irydmiqhag’uen, har g’admiqhaxhuin chh’ak’e, neqhuec’iw jit-ame; Adighew, dimuslimeniw
dig’anejifin chh’ak’e, “Adighe Txik’er” daxer zerilhepqk’e g’aatchtewe g’uexu nexhibe g’axhu
zi zeeh’ak’ek’e zeeth’an xueey g’oxhuir! Ha dy jile uexuiqhue wineey nexhichh’a dider hapxue-
dew zerilhepqk’e dimiqhazec’enuwe chitime, habi hatk’e Adighebzemre Adighe Kuilturimre ya
guiqhu tc’in xueey-am! Ya lheguim ya lhabjhewe “Adighe Txik’er” daxer zac’emit Adighebzem-
re Adighe Kuilturimre ya guiqhuxer tc’iwe, dateepselhih’iwe, dy jaqhueqhuxemre xamexemre
chexuiw zachidqhadeh’acxin, hapxuedew uilafe zadqhaplhin xueey-am!..
Adighexem JENOSYDICXUER g’idezic’il’a lhepqimre g’ideeziqhac’il’axe lhepqxemre dqha-
byyinuxe-am. Hawe habixem dy h’aqxer duneeyit’imy yachixuedqhaqhuinuxe-am! G’idefiqhue-
xery JENOSYDICXUE g’idac’il’as, g’idiraqhac’il’as! Halih’im haxem ya xuefachexer yarytinus!..
Ha lhepqxem qhaleeyawey daf’el’ik’inu-am. Axhretim, g’ana dy h’eesepir chitlhaqhuinus!..
Duneeyim Adighe chipsew yi detxene c’ip’emy, alternatyfince dy jile txik’e system zaque dy
“Adighe Txik’er” daxer chizeeth’anus. Habi dipik’inim yi mainer, Adighe dizerixhuim dipik’inir
haras! Ziguerxem daf’el’ik’in chh’ak’e Adighe dizerixhuim dipik’ifinu-am! Dy lhepq uexuiqhue
wineeyxem xamexer g’aaxedqhazerih’inuxe-am… Dy jile uexuiqhue wineeyxem dapik’inu-am!..
Xamexemre haxem yaxuelajhe Adighexemre; habi hatk’e zag’aadqhaqhaapts’ewe zadqha-
qhah’awleeyin, haxem dy zemanxer yadqhadiqhuin xueey-am!.. Haxem dy nibjhic’exery g’aad-
qhaqhapts’en, yadqhaqhah’awleeyin, haxem ya zemanxery yadqhadiqhuin xueey-am! Adighe-
xer; yilhes 3000 (mynych) pc’onde dig’izeraqhapts’ar habi hatk’e yiryqua dqhaxhuin xueeys!..
Fe Adighe Lhap’em; yichh’am chijis-aa, haxhce qhaxhaarjin xueey g’azimiqhaxhu ha dy jile
uexuiqhue wineey nexhichh’a didexer fimiqhaguivew vqhazec’enuwe, fts’ixu Adighexemy yav-
qhaqhazec’enuwe, hapxuedew Adighebzemre Adighe Kuilturimre l’ejiniqham g’aavqhalinuwe,
hapxuedew Adighe Lhepqiry xeg’uedejiniqham dig’eevqhalinuwe kuediw sinifchoguiqhuir!..
“Halih’im, wizincaqhare guif’eqhue kuedire g’ivyt!” jis-ajiw selam fizoxijir!.. 12.10.2020
.
YEMUZ Yilmez
.
ADIGHE XEKU GUIRIQHIBZEM YI PSALHAPER
.
Chyquih’aas Adigher xame jilaqhue kuedim!..
Yafic’as jigh warder chish’ yami-aw!..
Nexh g’aachtat lhepq zeteewik’er g’idac’il’em
Dy bzery dy xabzery psory xeqhag’uedejiw!..
.
Zi zeman hatk’e dizeplhek’ijime,
C’i amic’er yi xhuirjinim yilhiw
Yibghinat Xekuijhir dy nexhijhim!..
Pykyimy yiguir, lhaqhuiniqhar yiziw!..
.
“ADIGHE XEKU” GUIRIQHIBZER
.
Xi F’its’em hadek’e pciner g’icho-uire
Pcinalhe daxery sy deej g’o-uis,
G’isxuobzerabzery syguim zideec’,
Lhepqim yi txidery, xabzery g’aafem g’ixoch!
.
Tolhquin xharynewre meqaamer yoc’ere
Sy c’ilhe hanemy sinoguipsis,
Sinodexac’ery sipxuoguimac’e,
F’ilhaqhuiniqhamy weredir se seeqhawis!
.
Sy psem chizqhaaf’ewre mi syguim xelh,
Diqha ne bzyyiwre mi c’iguim cheeps,
We sy lhepq chipqar wizyguixelhs!
We diqhaps guapewre sy deej g’icheeps!
.
Sy psem chizqhaaf’ewre mi syguim xelh,
Diqha ne bzyyiwre mi c’iguim cheeps,
We sy lhepq chipqar sy psem wixelhs!
We diqhaps guapewre syguim yi queps!
.
Wesir g’iteelhimy bghim pce aramewre
Se Uachh’amaxue g’izoxuebek’!
C’iguir mililhemy lher nizoxuis,
Hadiric’ selamiry lhap’ewre lhepqim yizox!..
.
Pser chipxuezeck’ere we wizyplhap’ewre
Pcaqhuer tog’uetiry diqhar g’iqok’,
Jeck’ere mazery vaqhuem xosih’,
Sy lhaqhuiniqhary guic’em xamec’ g’ichizox!
.
Sy psem chizqhaaf’ewre mi syguim xelh,
Diqha ne bzyyiwre mi c’iguim cheeps,
We sy lhepq chipqar wizyguixelhs!
We diqhaps guapewre sy deej g’icheeps!
.
Sy psem chizqhaaf’ewre mi syguim xelh,
Diqha ne bzyyiwre mi c’iguim cheeps,
We sy lhepq chipqar sy psem wixelhs!
We diqhaps guapewre syguim yi queps!
.
F’iwe slhaqhu lhaxewre hadejh c’inalheme
Syguir nipxuee-awre sy qhaac’er soh’!
Adighe xasew lhepqim yi l’ig’uem (*)
Psexer zepyc’ewre sy guiqhar g’isxueeqhanexu!
.
Jenet g’ischixhuiwre duneey daxacheme
Diqhary mazery g’isxueec’ir tih’!
Zi nasip vaqhuey se g’isxuidog’ue:
Guiric’e qaabzemy yi f’iqhuer se soqhawnexu!..
.
Sy psem chizqhaaf’ewre mi syguim xelh,
Diqha ne bzyyiwre mi c’iguim cheeps,
We sy lhepq chipqar sy psem wixelhs!
We diqhaps guapewre syguim yi queps!
.
.
HA T’EW
.
Mi ts’egyique guibqhary,
Widzxem g’aaqhadaxery.
“Duneeyir ziqhadaxery,
Zepilhiw zericar haras weey! (2)”
.
Mi sy chh’atsiqhuecxuery,
T’uwe zeguezoxiry.
“Wy maq zexezmixiwre,
Maxuer g’uedijinu p’ere weey?!. (2)”
.
Mi sy vaqa ts’ig’uiry,
Polhedaqa mac’ere.
“We wy lhaqhuiniqhary,
Se g’izomac’ek’ir sy pse weey! (2)”
.
Mi se sy werediry,
Yiqhue g’ask’e jif-a fe!
“Ha t’ew fe g’ifxuezeme,
Syguir xef-uiw jeef-ans marje weey! (4)”
.
Qayit zic’ar: Charles Manfrit – 2016 Qha
.
.
NEQHUEC’ C’ALEXEMK’E WISF’OPLHEK’!
.
Nexuich wigyir yiraqhaajhe,
Ze-apeqhuxery yowigek’.
We zim sy ner pteedyyamy,
Neqhuec’ c’alexemk’e wisf’oplhek’!
.
Dizdewigyiw dizditeetim,
Sobzerabzewre wizocek’.
Sy xhueribzexem weemida-uewre,
Neqhuec’ c’alexemk’e wisf’oplhek’!
.
Sy guim g’eewew lhaqhuiniqham
Sic’ewipc’ewre sipxuoplhek’.
Jewapincew sig’oqhaanery,
Neqhuec’ c’alexemk’e wisf’oplhek’!
.
We wipagheme, siyerich-a?
Yerichaqhiry g’izobek’.
“Lhaqhuiniqham weezqhac’in-a?
Neqhuec’ c’alexemk’e weemiplhek’! (2)”
.
“F’iche eeyiwre wislheqhuas! (3)”
.
Ziwisar: DICHEK’ Zalimxhaan
.
.
PSI-ARICEM YI WEREDIR!
.
“Psi-aricem wig’ymik’ weey xeey,
Yi k’e miqhuem wyg’uedenus! (2)”
.
YI G’ITEEQHAZEJIR:
“Yman wy-am wig’amig’ue ser miqhue
sy daxe, wery sery dawik’insy! (2)”
.
“Psi-aricem wig’ymik’ weey xeey,
Wawik’imy wispimik’ we! (2)”
.
YI G’ITEEQHAZEJIR:
“Yman wy-am wig’amig’ue ser miqhue
sy daxe,wery sery dawik’insy! (2)”
.
“Qayserijhim yi qhuemiler,
H’akuk’ere yaqhaajhe! (2)”
.
YI G’ITEEQHAZEJIR:
“Mi weredir g’icheezqhaajhem ser miqhue
sy daxe, back’ere sawik’as se! (2)”
.
“Mo daqhijhir wes quelensy weey xeey,
Wy qacenir ne quelensy! (2)”
.
YI G’ITEEQHAZEJIR:
“Yman wy-am wig’amig’ue ser miqhue
sy daxe, wery sery dawik’insy! (2)”
.
“Chh’aqhuimjexer g’i-uizoxir weey xeey,
F’iwe slhaqhuim a xuizoc’ se! (2)”
.
“Winem c’esxem dig’aamic’ew,
hadidid miqhue, guibqham yisxem
dig’aac’ay de! (2)”
.
.
NANE
.
We pc’ere wy c’ale ts’ig’uir
Xi uifem cheepezezexiw?
C’ip’e xamem hane-hadencew
Quircijhxem har g’ixuebanew?
.
Chi-a-am mibi zi maxuey
Uachh’amaxue syqhalhaqhuifiw,
Chi-a-am mibi zi haney,
Nane, wechh’iw a g’izdylhefiw.
.
Cheh’ars, yi lhabjher teengyiziw,
Ghizijiw q’uih’xer g’eepchil’ew,
H’apcipxer pl’ek’e g’iraxiw,
Feers f’eeyk’e naper chalhec’iw.
.
Sy nane, ha h’alhezeeh’axers
Nobek’e g’izdexac’er,
“Zeeyinces mi Iarap ts’ig’uir,”
Ja-awre a g’izdezilher.
.
Hapxuedexem ya aguxer pxhacemy,
Sy chh’afem chabe g’oxhuek’ir,
Hanebqham sy ar pejijemy,
Guijheeyiqhuem habi sixacir.
.
Nane, f’ity sig’omilhxuame,
Belih’xemy wixezmidzame,
Zeedzeniw wy c’ale ts’ig’uir
G’amixhuiw ye l’ejiqhaame.
.
Sit quancaqhaw, Th’a, wezlejhawe
Duneeyim pts’anew sic’iteebdzar?
Dzi yimi-aw nane th’amichk’emy
Neps c’yqhajiw g’ic’ebqhanar?
.
Hara We wizerizaxuer,
Sabyy qhibzer zexomic’ik’iw,
Pxhank’yyxem har chixejayek’e
Nibe yizxer chibqhadeh’acxiw?
.
Wimidzixe, sy nane diche,
L’i yic’ins wy quer actimim!
Zeman k’ec’k’e har neg’uejinsy,
Chiplhejins Baxhsen h’awzem!
.
CHOGENTS’IG’U Alyy
.
.
SY BZEW SY ADIGHEBZE
.
Chi-as, ja-aw dy bzer mainences!
Chi-as, ja-aw dy bzer quileeyinces!
Bezer uexuk’e mixhuiwe neqhuec’ guerxem
Ya chh’am wy-abenir g’eemizeqhs!
Har jizi-am, haxer zy jhe yeziqhag’uim,
Yi hane bidzicer yeec’ h’arem!
Yi bzer neqhuec’ bzek’e zixhuejim,
Sit yimixhuejinu g’ixuenen?!.
Txidem; yi g’eejheqhuem, dy Adigher
Psih’aalhaxuew guibqham yirypxhaas!
Kuedir zeripsalher Iarapibzes.
Nexhibejs Tirkuibzem yilhexhaar!
Chi-as Yngyilyzimy Fransiziwy f’ek’a
Har zimic’ej sixuezas.
Ye Tirkuibzer yi hanedelhxuibzew zilhitej
Adighey seepselhas!
Saf’ena-am haxem, saghyya-am.
Sygu yac’eqhuiw ya ar squizijas!
Xexes lhepq zy xeku zif’eg’uedaxem,
Sinechxheeyiw ya c’ib syplhejas!..
Sit yac’en habixem, sit ya maxue!?.
Sitiry ya pchedeeyiwe nexu g’ak’in!
Qhaac’e zef’emih’am yi qharybxem,
Txibzey, bzey sitk’e yagu g’ak’in!..
Txibzer yi teep’enime bzer mexuabe,
Bzem zeecec’, xuytiw zeewquedyy.
Txibzer pe-ac’eme, bzer mel’ejir!..
Guir bqhademih’ajiw har medyyir…
Se sixueey-am l’eniw, sy bzer nobe!
Se sixueey-am l’eniw, har pchedeey!
Sy bze daxers, syguir ziqhaxuaber,
Sipxuireexhu quirmen we, sy bzew sy duneey!
Bzewe chi-am pc’ecxue yaxuefaches.
Bzewe kued yic’eniw xety xueeys.
Hawe zi bzes, syguim g’idewibzer,
Sipxuireexhu quirmen we, sy bzew sy duneey!
.
YELHMES Awladyn
.
.
WY KUEC’IM SICHIQHAJEEY!
.
“Qhogu jije sig’yk’iry nobe
We h’ac’ew sig’ipxueg’uas! (2)”
“Zi apl’e g’izecek’ zaquey
Zi wipc’ey wig’izemiwipc’! (2)”
.
YI G’ITEEQHAZEJIR:
Hade xekuijhiw Qafqasiw,
We sy pse, we sy duneey!
Xame c’igu sicheezecasy
Wy kuec’im sichiqhajeey!
.
“Mi syguim xelhxer yigyipstu
Guimaxew g’ipxues-uetens! (2)”
“Sy jhe g’uets’ chapxa guipsisexer
T’eg’u – t’eg’uiw g’ipxues-uetens! (2)”
.
YI G’ITEEQHAZEJIR:
Hade xekuijhiw Qafqasiw,
We sy pse, we sy duneey!
Xame c’igu sicheezecasy
Wy kuec’im sichiqhajeey!
.
“G’izefty zi c’ag’ue f’its’e,
Cxe-aniw teep’en g’isxuefc’! (2)”
“Wipc’encew Uachh’amaxuejhimy
Sy jheguir yezivqhaqhac’! (2)”
.
YI G’ITEEQHAZEJIR:
Hade xekuijhiw Qafqasiw,
We sy pse, we sy duneey!
Xame c’igu sicheezecasy
Wy kuec’im sichiqhajeey!
.
“Qhogu hane lhaghem teetaxem
Ya weredim g’ic’ede-uik’! (2)”
“Zeeyincew g’ana wy binxemy
Wy bqhaafe yaxuize-uixij! (2)”
.
YI G’ITEEQHAZEJIR: (t’o)
Hade xekuijhiw Qafqasiw,
We sy pse, we sy duneey!
Xame c’igu sicheezecasy
Wy kuec’im sichiqhajeey!
.
.
SY NANE DICHE!..
.
Dy psixhuem sinic’ede-uime,
Wy maqir cho-uiqhawix!
Qhaqhaawe jighichh’a pitxer
Wy ts’ek’e g’izo-uichache!
.
YI G’ITEEQHAZEJIR:
Sy nane nanewe diche!
Duneeyiry we sxuoqhawinexu!
Nasipir we g’izeptas!
Duneeyiry sibqhalheqhuas!
Hoyra hoyra horyra!
Hoyra hoyra horyra!
Sy nane diche!
Sy nane sy nane sy nane
sy nane sy nane diche!
.
Guic’er qhuineqhuiw blek’im
Ts’ixuibem zicheewizenc’!
Daxaqhaw we wyguim yilhim
Duneeyiry g’ieeqhac’erac’e
.
YI G’ITEEQHAZEJIR:
Sy nane nanewe diche!
Duneeyiry we sxuoqhawinexu!
Nasipir we g’izeptas!
Duneeyiry sibqhalheqhuas!
Hoyra hoyra horyra!
Hoyra hoyra horyra!
Sy nane diche!
Sy nane sy nane sy nane
sy nane sy nane diche!
.
Vaqhuexem waxizolhaqhue
Dy guibqham we wizolhaqhue!
Wy jhawe sizec’etim
Wy nexer we g’izoqhaplhir!
.
YI G’ITEEQHAZEJIR:
Sy nane nanewe diche!
Duneeyiry we sxuoqhawinexu!
Nasipir we g’izeptas!
Duneeyiry sibqhalheqhuas!
.
Hoyra hoyra horyra!
Hoyra hoyra horyra!
Sy nane diche!
Sy nane sy nane sy nane
sy nane sy nane diche!
.
Daxabqhar chizepxuelhaqhuk’e
Sxuepxhuimew qhaac’em witeet-s!
Mac’ewe se syguir wizime
Guimaxew we sig’iboc’e!
.
YI G’ITEEQHAZEJIR:
Sy nane nanewe diche!
Duneeyiry we sxuoqhawinexu!
Nasipir we g’izeptas!
Duneeyiry sibqhalheqhuas!
Hoyra hoyra horyra!
Hoyra hoyra horyra!
Sy nane diche!
“Sy nane sy nane sy nane
sy nane sy nane diche! (2)”
“Sy nane diche! (2)”
.
.
ADIGHE NISE
.
Adighe pcinem c’iguir g’ipegeme
Woyre, nise yidoce!
Bje-uipe geguim quajer zexyceme,
Xhuexhuibjhe wiser psem zexydzijime,
Adighe nise wine yidocere
Woyre, nise yidoce!
.
YI G’ITEEQHAZEJIR:
Yeey jy, Adighe lhaxe
Yeey jy, dy xabze daxe
Daryy achh’axu, qaame apchexu
Ne f’its’e nexu, gegu wimipsexu
Adighe nise wine yidocere
Woyre, nise yidoce!
.
H’azir uipexuiw dy chawe wardexem
Woyre, nise yidoce!
Dy lhepq guiric’er ya werydademe,
Diqhar zexhuapser ya dicheyideme,
Adighe nise wine yidocere
Woyre, nise yidoce!
.
YI G’ITEEQHAZEJIR:
Yeey jy, Adighe lhaxe
Yeey jy, dy xabze daxe
Daryy achh’axu, qaame apchexu
Ne f’its’e nexu, gegu wimipsexu
Adighe nise wine yidocere
Woyre, nise yidoce!
.
Qhaatxem yi daxer weram g’idyh’ame
Woyre, nise yidoce!
Bjhih’am yi bevir jheguim g’idylhh’ame,
G’aalhxua mazec’er yi nemis chipqame,
Adighe nise wine yidocere
Woyre, nise yidoce!
.
YI G’ITEEQHAZEJIR:
Yeey jy, Adighe lhaxe
Yeey jy, dy xabze daxe
Daryy achh’axu, qaame apchexu
Ne f’its’e nexu, gegu wimipsexu
Adighe nise wine yidocere
Woyre, nise yidoce!
.
Yi fowijh mater dade yiquiteme
Woyre, nise yidoce!
Pceplhife uipem xuah’ir fowichh’ame,
F’iqhue g’eepxhixir wecxiw g’itteecxeme,
Adighe nise wine yidocere
Woyre, nise yidoce!
.
YI G’ITEEQHAZEJIR: (t’o)
Yeey jy, Adighe lhaxe
Yeey jy, dy xabze daxe
Daryy achh’axu, qaame apchexu
Ne f’its’e nexu, gegu wimipsexu
Adighe nise wine yidocere
Woyre, nise yidoce!
.
.
.
SY PSEM JEE-A, “SYGUIM SXUYMIXUINU!..”
.
Jecim nap’er xuomiw ziteeslhh’aame,
Sit pc’ih’ Qazbeky, diqhaw g’iquek’inur?!.
Guixelh chexuir sypqim g’ixeh’aame,
Sy psem jee-a, “Syguim sxuymixuinu!..”
.
BOTECH Meryan
.
.
C’ALER GYANE F’ITS’EW P’ERE YEEY?!.
.
XHIGEBZIR:
C’aler gyane f’its’ew p’ere yeey?!.
C’aler f’its’e qhuiriw p’ere yeey?!.
“C’aler gyane f’its’ew p’ere?
C’aler f’its’e qhuiriw p’ere?
Sery syqhaqhuinu p’ere yeey?!. (2)”
.
C’ALER:
G’aascem fiz sxuexhuinu p’ere yeey?!.
Sig’yqhapejinu p’ere yeey?!.
“G’aascem fiz sxuexhuinu p’ere?
Sig’yqhapejinu p’ere?
Xet g’izjy-afinu p’ere yeey! (2)”
.
XHIGEBZIR:
C’aler guac’e mac’ew p’ere yeey?!.
Haxhcer g’eemac’ek’iw p’ere yeey?!.
“C’aler guac’e mac’ew p’ere?
Haxhcer g’eemac’ek’iw p’ere?
Sxuemiqhaxhuinu p’ere yeey?!. (2)”
.
C’ALER:
Sy hadem yezeqhinu p’ere yeey?!.
Sy haner yiqhaqhinu p’ere yeey?!.
“Sy hadem yezeqhinu p’ere p’ere?
Sy haner yiqhaqhinu p’ere?
Xet g’izjy-afinu p’ere yeey! (2)”
.
XHIGEBZIR:
Pxhaaces, g’isxuija-anu p’ere yeey?!.
Chabes, ja-ajinup’ere yeey?!.
“Pxhaaces, g’isxuija-anu p’ere?
Chabes, ja-ajinu p’ere?
Sirawidek’inu p’ere yeey?!. (2)”
.
C’ALER:
Har xhigebz aguaxhuew p’ere yeey?!.
Symiqhawnexhuinu p’ere yeey?!.
“Har xhigebz aguaxhuew p’ere?
Symiqhawnexhuinu p’ere?
Xet g’izjy-afinu p’ere yeey! (2)”
.
.
ZENIBJHEQHUYCH
.
Zenibjheqhuychiry geguim dizdog’ue
Dizdeg’ue geguir Adighe gegusy
.
Weh’ayre – rayre werayde – rayre
G’izdeg’ue g’izdeg’ue, sy daxek’eey!
.
wacheme wig’aschexuinty!
L’iqhak’e watime sy pser xesxinty!
.
Weh’ayre – rayre werayde – rayre
G’izdeg’ue g’izdeg’ue, sy daxek’eey!
.
Qhaatxempe bzuxem wy ts’er g’izja-a,
Wy ts’er g’izja-ame sy pser melhate
.
Weh’ayre – rayre werayde – rayre
G’izdeg’ue g’izdeg’ue, sy daxek’eey!
.
Daxem yi nabdzexem syguir deeh’axir,
Syguir deeh’axiry dawire bjes-an t’e?
.
Weh’ayre – rayre werayde – rayre
G’izdeg’ue g’izdeg’ue, sy daxek’eey!
.
Dizdeg’ue geguir Adighe geguty,
Dyguir dqhat’ilhiry dy ner dqhaplhay
.
Weh’ayre – rayre werayde – rayre
Sibqhawnexhua miqhue, sy daxek’eey!
.
Wy guim yilh c’aler zeguer g’asc’etem
Mi sygu qaabzery lhemij pxuesc’int se!
.
Weh’ayre – rayre werayde – rayre
G’izdeg’ue g’izdeg’ue, sy daxek’eey!
.
Zenibjheqhuychiry geguim dizdog’ue
Dizdeg’ue geguir Adighe gegusy
.
“Weh’ayre – rayre werayde – rayre
G’izdeg’ue g’izdeg’ue, sy daxek’eey! (3)”
“G’izdeg’ue g’izdeg’ue, sy daxek’eey! (2)”
.
.
ALHIN TS’IG’UIR
.
Alhin ts’ig’uiry mic’e zaques.
Zaqueniqhar se g’izoh’alhek’!
“Se slhek’ateme “Sy pse!” bjes-awre
Qhaac’e sy-ar werk’e nezqhag’uent! (2)”
.
Nobey mag’uery nijebey mag’uery!
Sy c’aleqhue sf’og’uer dawe sc’in?
“Dy zeriziwre g’ua yilhesxery
Qhaac’em chichiw se g’isxuemibjin! (2)”
.
Wig’izoplhiry woplhixijiry,
Wy ne f’its’exemk’e wig’izoplh!
“We wizeplhiry sermiraw hara?
Neqhuec’ gueriw chitime siwinexhuay! (2)”
.
Lerips ts’ig’uiry zepochachery
Lhaqhuiniqha nepsxer g’ochechex!
“Ziteechachery pxirysik’iwre
Sitiw f’iche eeyiwe wislheqhua! (2)”
.
Alhin ts’ig’uiry mic’e zaques.
Zaqueniqhar se g’izoh’alhek’!
“Se slhek’ateme “Sy pse!” bjes-awre
Qhaac’e sy-ar werk’e nezqhag’uent! (2)”
.
. .
UACHH’AMAXUE ZY LHEGHAQHIM …
.
Uachh’amaxuem zy lheghaqhim, weey!
C’eqhaquen c’emitire,
Sy ar sy chh’am c’izoqhaaquery
Mi dy uexu miqhuem soguipsis!
.
“Wisimages!” ja-a miqhuery
Simagechim sacere.
“Simagechim se sivmicewre
Nequelen g’isxuefce,” jy.
.
Sy daryy cxi-an miqhuery, weey!
Nane g’isc’ewipc’ere,
“H’abler c’ewipc’ag’uewre, weey!
P’em sig’ixevna miqhuey! (2)”
.
Sy pchiquer g’ic’oh’a miqhuery
“Winexhif’?” g’izjee-are
Sy pchipxhuir g’ic’oh’a miqhuery
Xhuin lhepq g’izjymi-a, jy
.
Sy guacher g’ic’oh’a miqhuery
“Wixhuijins” g’izjee-ary
Yeezir g’ic’oh’aj miqhuery, weey
“Tegyiy g’uej!” g’izjee-ary.
.
Uachh’amaxuem zy lheghaqhim, weey!
C’eqhaquen c’emitire,
“Sy ar sy chh’am c’izoqhaaquery
Mi dy uexu miqhuem soguipsis!.. (2)”
.
G’eeger – ASLHEN Asiyat
Netinir – Carbatay 16.11.2019
.
.
.
SIG’AFENIW SIG’AG’UAS
.
Qafqas mezijhim ha marje miqhue,
Wesicxuer k’erosery yeey,
“Ha xhigebz daxer ha marje miqhue,
Sy guic’em g’inosiry weey! ( 2 )”
.
YI G’ITEEQHAZEJIR:
Sig’afeniw sig’ag’uas axeyre weyra,
Sigeguiniw sig’ag’uas axeyre weyra,
Sipselhixhuiw sig’ag’uas axeyre weyra,
G’asceniw sig’ag’uas weey!
.
Sy dijhin qaamer ha marje miqhue,
Zipolidik’iry yeey,
“Zipelidij guicher ha marje miqhue,
Sy daxe ts’ig’uiras weey! ( 2 )”
.
YI G’ITEEQHAZEJIR:
Sig’afeniw sig’ag’uas axeyre weyra,
Sigeguiniw sig’ag’uas axeyre weyra,
Sipselhixhuiw sig’ag’uas axeyre weyra,
G’asceniw sig’ag’uas weey!
.
Yi nejhqhuits f’its’er ha marje miqhue,
Yi neg’uichh’am g’itoh’ary yeey,
“Yi neg’uichh’a me-ariser ha marje miqhue,
Sy pc’eh’am g’ixoh’ar weey! ( 2 )”
.
YI G’ITEEQHAZEJIR:
Sig’afeniw sig’ag’uas axeyre weyra,
Sigeguiniw sig’ag’uas axeyre weyra,
Sipselhixhuiw sig’ag’uas axeyre weyra,
G’asceniw sig’ag’uas weey!
.
Sy pcine f’its’er ha marje miqhue,
Agu, jee-ary melha-uery yeey.
“We wy nibjheqhuxer ha marje miqhue,
Gegu, ja-ary melha-uexer weey! ( 2 )”
.
YI G’ITEEQHAZEJIR: (t’o)
Sig’afeniw sig’ag’uas axeyre weyra,
Sigeguiniw sig’ag’uas axeyre weyra,
Sipselhixhuiw sig’ag’uas axeyre weyra,
G’asceniw sig’ag’uas weey!
.
.
.
NISE G’IDOCE!
.
Maxer zy neg’uir,
Zeeg’uek’e daxew,
Nise g’idoce, worayda!
.
DEJHUW:
Worayda rayda worayda,
worayda rayda worayda!
.
Th’amade maxuew,
Jhak’e th’amixuexuim,
Nise g’idoce, worayda!
.
DEJHUW:
Worayda rayda worayda,
worayda rayda worayda!
.
Jir masteridew,
Yidar mit’ep’iw,
Nise g’idoce, worayda!
.
DEJHUW:
Worayda rayda worayda,
worayda rayda worayda!
.
Yi aper dichew,
Yeezir uichabew,
Fig’itxuexhuaxhue, worayda!
.
DEJHUW:
Worayda rayda worayda,
worayda rayda worayda!
.
Fig’itxueeblaqha!
Fig’itxuexhuaxhue!
Nise g’idoce, worayda!
.
DEJHUW:
Worayda rayda worayda,
worayda rayda worayda!
.
Deqhuer yi c’asew,
Jiler g’eexhuapsew,
Nise g’idoce, worayda!
.
DEJHUW:
Worayda rayda worayda,
worayda rayda worayda!
.
Caqhdyy g’aaqhaafew,
“G’aag’ue!” jif-a zim!
Daxer g’idoce, worayda!
.
DEJHUW:
Worayda rayda worayda,
worayda rayda worayda!
.
Nasipir yi bew
Ze-aber nesiw
Nise g’idoce, worayda!
.
DEJHUW:
Worayda rayda worayda,
worayda rayda worayda!
.
Warde achh’axhuiw,
Chawexhuirilhxuk’e,
Fig’itxuexhuaxhue, worayda!
.
DEJHUW:
Worayda rayda worayda,
worayda rayda worayda!
.
Fig’itxuexhuaxhue,
Fig’idexhuapse,
Nise g’idoce, worayda!
.
DEJHUW:
Worayda rayda worayda,
worayda rayda worayda!
.
.
CHAWER G’IZERIRAQHABLEQHAJ ZI XHUEXHU
.
Chawe f’its’e nabdzapts’e!
Yek’epts’e ts’ine g’apcamy pxuidoqhaqhu! Pxha qhuir g’apcamy, dino-
xhuexhu. Xhuexhuir zy c’asew, dy psem xuedew dy c’ale! G’ag’uej, dino-
jher, g’eebleqhaj, dippoplher. Jhixer dipxuoxhuaxhue, c’alexer g’oxhuap-
se! Psewik’ec’em c’ibodzery, psewik’afe Th’am wyc’! L’ec’iqhuer zeey,
zeeyxem ya derejeqhue! Bajem weechem chih’ g’abwik’iw, xhik’e wee-
chem diche g’yxhuew, wizixeh’am ya guirif’iqhuew, wy nibjheqhuir kued
wixhu, wy nibjhir k’ih’ wixhu! Xhuexhueqhue maxues, maxuyche wases.
Pser meguif’e, bleqhaf’xer mepeg’u. G’ag’uaxer g’ojhe, g’eebleqhaj dino-
jhe! G’ipk’elhigem waqhuet-am, wizixetir g’itxuec’er-am! G’idepc’ary do-
qhaqhu! G’eebleqhaj, dip-uiplheniw dixueeysy, mi xhuexhuibjher wibid!
Wy hade yi c’ap’e qhadaxe! Wy hane daxew yepsalhe! Daxew chi-ar jido-a.
G’olhe-u guipim g’aaxeh’a! H’awazap’em wixap’ik’amy, daryyip’em chi-
jeey! “Sojeey” jip-aw wixemijaye! Diqhar zy neg’u, mazer zy nabdze! Sy
c’ale chawe, chawe maxue xhuin! Diche falher zi-ac’eziqhawivew, jixafe-
guim g’aziqhawivin. Sy c’ale maxue, g’ag’uej! We sy c’ale, wits’ig’uixuk’e
wy hane wiryguipas! Yin wixhuiry, wirylhepaqhaas. Fiz g’apcasy wirywine-
quechs. Winequech maxue Th’am wyc’! Yi uiper uipeplhiw, yi napc’er gya-
few, yi quafer pts’anew g’itxuepcame dig’idyqhah’an-am! Th’arique pche-
xuiw, bjhexuits apew, ape zixuyc’im pse g’ipyqhaak’ew, g’ak’iqha chi-am
yi risqi xelhiw, wizidewivim wichymiqhaguipsisew, wizidet’isim wichymi-
qhajeeyiwe, wijeeyime g’ipteelhec’ih’ire, yi aneguir qaabzere yi bzer g’ip-
xue-af’iw g’apcame, weexhuil’as sy t’ase! Yi ner zetirydzire diqha bzyyir
g’ic’ydziw, yi jher zetiryxire daxe g’ijhedek’im Th’amadejhiry yimiqhaxi-
zew, Guachejhiry yirymiqhag’uetek’iw, yeg’uetek’ar g’irycel’ejifiw, hap-
xuedew Th’am g’ic’yqhak’! Siwinens jip-aw lhenique zicheebqhazim, wy
fexer guybqhuiw, wy ciqhuxer guypc’iw, wy apem dicher g’ipichiw, psi ji-
lemre maf’e jilemre g’uedijixu Th’am wyqhapsew, sy t’ase!
.
Xhuexhuir g’azi-uetar: QARDEN Aqhuirbyy
“Adighe Ueri-uate” kyitapim chizitxar: BAQH Maryam
.
.
.
ADIGHE XEKU GUIRIQHIBZEM YI PSALHAPER
.
Chyquih’aas Adigher xame jilaqhue kuedim!..
Yafic’as jigh warder chish’ yami-aw!..
Nexh g’aachtat lhepq zeteewik’er g’idac’il’em
Dy bzery dy xabzery psory xeqhag’uedejiw!..
.
Zi zeman hatk’e dizeplhek’ijime,
C’i amic’er yi xhuirjinim yilhiw
Yibghinat Xekuijhir dy nexhijhim!..
Pykyimy yiguir, lhaqhuiniqhar yiziw!..
.
“ADIGHE XEKU” GUIRIQHIBZER
.
Teengyizim hadek’e pciner g’icho-uire
Pcinalhe daxery sy deej g’o-uis,
G’isxuobzerabzery syguim zideec’,
Lhepqim yi txidery, xabzery g’aafem g’ixoch!
.
Tolhquin xharynewre meqaamer yoc’ere
Sy c’ilhe hanemy sinoguipsis,
Sinodexac’ery sipxuoguimac’e,
F’ilhaqhuiniqhamy weredir se seeqhawis!
.
Sy psem chizqhaaf’ewre mi syguim xelh,
Diqha nebzyyiwre mi c’iguim cheeps,
We sy lhepq chipqar wizyguixelhs!
We diqhaps guapewre sy deej g’icheeps!
.
Sy psem chizqhaaf’ewre mi syguim xelh,
Diqha nebzyyiwre mi c’iguim cheeps,
We sy lhepq chipqar sy psem wixelhs!
We diqhaps guapewre syguim yi queps!
.
Wesir g’iteelhimy bghim pce aramewre
Se Uachh’amaxue g’izoxuebek’!
C’iguir mililhemy lher nizoxuis,
Hadiric’ selamiry lhap’ewre lhepqim yizox!..
.
Pser chipxuezeck’ere we wizyplhap’ewre
Pcaqhuer tog’uetiry diqhar g’iqok’,
Jeck’ere mazery vaqhuem xosih’,
Sy lhaqhuiniqhary guic’em xamec’ g’ichizox!
.
Sy psem chizqhaaf’ewre mi syguim xelh,
Diqha nebzyyiwre mi c’iguim cheeps,
We sy lhepq chipqar wizyguixelhs!
We diqhaps guapewre sy deej g’icheeps!
.
Sy psem chizqhaaf’ewre mi syguim xelh,
Diqha nebzyyiwre mi c’iguim cheeps,
We sy lhepq chipqar sy psem wixelhs!
We diqhaps guapewre syguim yi queps!
.
F’iwe slhaqhu lhaxewre hadejh c’inalheme
Syguir nipxuee-awre sy qhaac’er soh’!
Adighe xasew lhepqim yi l’ig’uem
Psexer zepyc’ewre sy guiqhar g’isxueeqhanexu!
.
Jenet g’ischixhuiwre duneey daxacheme
Diqhary mazery g’isxueec’ir tih’!
Zi nasip vaqhuey se g’isxuidog’ue:
Guiric’e qaabzemy yi f’iqhuer se soqhawnexu!..
.
Sy psem chizqhaaf’ewre mi syguim xelh,
Diqha nebzyyiwre mi c’iguim cheeps,
We sy lhepq chipqar sy psem wixelhs!
We diqhaps guapewre syguim yi queps!
..
Ziwisar – QARDEN Aqhuirbyy
G’eeger – BEREQHUIN Meryanne
..
“AIGHE TXIK’ER” ADIGHEXEM C’EXIW YAXUINEDQHASIN CHH’AK’E!..
Adighe Lhap’e,
Mi txiqham nipic’awe fe nifxueezqhah’aa zi DVDm yit, “Adighe Txik’er” daxer g’izerixhuim-
re Adighexem “Adighe Txik’er” daxer zeeth’an c’exueeyimre g’azi-uate kyitapxem (txiqhalh-
xem) fixeplhenu, feegenu, ha DVDm yit c’aqhaxer fe fy COMPUTERim yefh’axiw fy arcyvim chif-
xhuimewe, yefh’axa ha c’aqhaxer fy FLASH DISCim teefceja newijh, ha FLASH DISCir zeefh’a-
we habi yit ha c’aqhaxer; fy nibjheqhuxem, fy nibjhic’exem, fts’ixuiw Adighebzer f’iwe zilhaqhu
Qaberdeey Adighexem psomy ya COMPUTERxem ha FLASH DISCimk’e yefh’axiwe ye yeezixem
yareevqhah’axiwe, hapxuedew haxhcencewe (yi pc’encewe) ha dy ts’ixu lhap’exem ya-arivqha-
h’axewe haxer “Adighe Txik’er” daxem chiqhuazexe vqhaxhuinuwe sinifchoguiqhuir! Zi FLASH
DISCim yit ha c’aqhaxer COMPUTERim daqyqypl’im yeph’axif mexhuir. Ha dy jile kuiltur uexui-
qhue wineey nexhichh’a dider hapxuedew vqhazac’eme, Qaberdeey Adighexer psory “Adighe
Txik’er” daxem chiqhuazexe vqhaxhuifinus!.. Haxer hapxuedew “Adighe Txik’er” daxem chi-
qhuazexe vqhaxhuime; Adighe Kuilturim zi xhizmet daxe xuefc’a, dy Adighe Lhepqim yi nasipim
zig’eevqhaqhaza, dy Adighe Cexyd Lhap’exem ya psexer kuediw vqhaguif’axe xhuinus!..
Adighexer “Adighe Txik’er” yeqhagyap’exem chizeeth’ank’e xuyt dixhuixuk’e dery, Lytwan
Lhepqim zeryc’am xuedew, dy “Adighe Txik’er” daxer dy winexem chizeeth’an xueeys! “Adighe
Txik’er” daxemk’e dy winexem, dy sabyyxemre dy nibjhic’exemre, Adighebze daxemre Adighe
Kuiltur daxemre chadqhaagewe chadqhac’en xueeys! Ha dy jile kuiltur uexuiqhue wineey ne-
xhichh’a didem chh’ak’ey fe dy ts’ixu lhap’em kuediw sinivolhe-uir! Mi duneeyim; dy “Adighe
Txik’er” daxer zi-aridmiqhah’aa, zeedmiqhac’a, yiny yireexhu ts’ig’uy yireexhu zi Qaberdeey
Adighe zaque neqhuine g’iteedqhanen xueey-am! Ha dy jile kuiltur uexuiqhue wineey nexhich-
h’a dider fimiguivew vqhazec’enu, fts’ixu Qaberdeey Adighexemy yavqhaqhazec’enu fe ts’ixu
lhap’exem kuediw sinifchoguiqhuir! “Adighe Txik’er” daxer, dimiguivewe Adighexem c’exiw ya-
lhedqha-asiw ya-aridqhah’afin chh’ak’e, Adighebze daxer pejiw f’iwe zilhaqhu Adighexer hap-xuedew fig’izde-apiquin xueey g’oxhuir! Fc’en uexuiqhuer tinc didew, haxhce qhaxhaarjin
xueey g’yqhaxhu-am. Adighe Nibjhic’exem yaxuef-uexuiwe (uexu yaxuefc’iwe) habixem FLASH
DISC zerah’axewe ha DVDm yit c’aqhaxer, wasencewe (yi pc’encewe) Qaberdeey Adighexem ya
COMPUTERxem ye habixem ya telefonxem zerirah’axinxer haras!.. Adighebzer pejiw f’iwe zi-
lhaqhu Adighexer, ha uexuiqhue tinc didexer hapxuedew c’exiw yaqhazac’exewe g’izde-apiqui-
nuxewe soguiqhar!..
“Halih’ Lhap’em; fe, wizincaqhare guif’eqhue kuedire g’ivyt!..” nivjis-awe selam fizoxijir!..
06.09.2021
YEMUZ Yilmez
NOT: Adighebzem yi TXIBZER zi zaque xhuin xueeys. Har, zi yi nexhibe dqhaxhuin xueey-
am! Xame jilexem daxemig’uejin chh’ak’e, zyk’ desinformiky pselhek’e zeeth’an xueey-am!..
“Adighe Txik’er” daxemk’e “Adighebzer” ttxiwre habi dirylejhen, har dy psewik’exem yaxetlh-
h’an xueeys! “Adighe Kuiltur” daxer; “Adighe Txik’er” daxemk’e, Adighebze qaabzek’e c’exiw
ttxijiwe ha ttxaxer Adighexem c’exiw yaxuinedqhasin xueeys! Yape gyic’e “Adighe Ueri-uater”
ttxijin xueeys!.. “Adighe Txik’er” daxer, g’uexu nexhibe g’axhu zi zeeh’ak’ek’e zeeth’an, har dy
binxem, Adighexem yadqhaac’ewe haxem zareedqhah’an xueeys! 06.09.2021 YEMUZ Yilmez