Habîbin sev dilersen mağfiret takrîbin ey Âlî
Rakîb olmak gibi Mevlâ’ya rengîn intisâb olmaz
Gelibolulu Mustafa Âlî [1545-1600], tüccar bir babanın oğludur. Tarihçi, şair ve sosyolog olan Âlî, medrese öğrenimine altı yaşındayken başladı. Gelibolulu olan Surûrî’den fıkıh ve tefsir dersleri görmüştür. Surûrî’nin onun için en önemli etkisi “şair”lik vasfına erişmesinde görülmektedir.
“Çeşmî” mahlası ile şiir dünyasına giren Mustafa “Âlî” lakabıyla devam edecektir. Haseki ve Semaniye ayrıca İstanbul Rüstem Paşa medreselerinde eğitimini tamamladıktan sonra Şehzade Selim’in -2. Selim- yanında kâtiplik yapacaktır. İlk eserini kaleme alacak ve ona Mihr ü Mâh adını verecektir.
Manisa’ya vali olarak tayin edilen Şehzade Murat’ın -3. Murat- yanına giden Âlî, onun vesilesi ile İstanbul’a dönecektir. O sıralarda Heft-Meclis adlı yapıtını bitirecek ve Sokollu Mehmed Paşa’ya sunacaktır. Akabinde divan kâtibi görevi için Kilis sancakbeyi olan Ferhad Bey’in yanına gidecektir.
Tarih konusunda oldukça verimli olan Âlî, Nusretnâme, Fursatnâme, Menâkıb-ı Hünerverân, Hâlâtü’l-Kâhire mine’l-Âdâti’z-Zâhire, Fusûlü’l-Hallü ve’l-Akd fî Usûli’l- Harcı ve’n-Nakd gibi birçok önemli eser vermiştir.
Edebî anlamda Dîvan, Farsça Dîvan eserleri vermiş; sosyoloji alanında Mevâidü’n-Nefâis fî Kavâidi’l-Mecâlis, Mehâsinü’l-Âdâb, Tuhfetü’s-Sulehâ yapıtların sahibidir. Nevâdirü’l-Hikem, Hakâyıku’l-Ekâlim, Menşeü’l-İnşâ ise onun diğer eserlerindendir.
Kaynak:
https://islamansiklopedisi.org.tr/ali-mustafa-efendi
https://tr.wikipedia.org/wiki/Gelibolulu_Mustafa_%C3%82l%C3%AE
https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ali-cesmi-gelibolulu-mustafa
Merve Yezda Bingöl
HLotus